Ὁ θώρακας καί ἡ ἐγγύηση

Του Κώστα Δούκα

Όταν μία μοιχεία μεταξύ Θεών γίνεται… οικονομικός όρος στις συναλλαγές!

Ἡ ἐγγύηση εἶναι λέξη διεθνής: Guaratee. Ἡ καταγωγή της ὃμως εἶναι ὁμηρική. Τό γύαλον ἦταν ἡ κοιλότητα τοῦ θώρακος, πού ἀπετελεῖτο ἀπό δύο ἡμιθωράκια, τά καλούμενα γύαλα. Τό πρόσθιον γύαλον προαρμοζόταν στό στῆθος καί τό ὀπίσθιον στήν ραχη. Ἡ προσαρμογή γινόταν στά πλάγια μέ περόνες ἢ μέ πόρπες πού κούμπωναν. Γιά μία ἀκόμη φορά ὁ πόλεμος γεννᾶ λέξη, πού εἶναι ἐν χρήσει σέ ὃλο τόν κόσμο. Ἡ ἀναδρομή στήν ἱστορία της εἶναι ἐξαιρετικά ἐνδιαφέρουσα καί ἀποδεικνύει τό πόσο δημιουργικά λειτουργοῦσε τό γλωσσικό γονίδιο τῶν ἀρχαίων Ἑλληνων.

Στήν θέα τῶν Ὀλυμπίων θεῶν

Ὁ Ὀδυσσέας βρίσκεται στό ἀνάκτορο τῶν Φαιάκων καί ἀφηγεῖται τίς περιπέτειές του στόν Ἀλκίνοοο. Παρεμβαίνει ὁ τοπικός ἀοιδός Δημόδοκος καί ἀφηγεῖται ἓνα κωμικό περιστατικό μοιχείας πού συνέβη στούς θεούς τοῦ Ὀλύμπου. Ὁ Ἂρης μοιχεύεται μέ τήν Ἀφροδίτη, τήν σύζυγο τοῦ Ἡφαίστου, καί ὁ διάσημος χωλός θεός συλλαμβάνει ἐπ᾽αὐτοφώρω τό παράνομο ζευγάρι στό κρεββάτι του μέ εἰδικά ἀόρατα δίκτυα, πού ὁ ἲδιος κατασκεύασε μέ τό σοφό μυαλό του. Οἱ δύο θεοί βρίσκονται σέ δεινή θέση, ὂχι μόνο ἐπειδή δέν μποροῦν νά ξεφύγουν ἀπό τά δίκτυα, ἀλλά ἐπειδή ἀκόμη βρίσκονται ἐκτεθειμένοι στήν θέα τῶν Ὀλυμπίων θεῶν. Ὁ Ἣφαιστος εἶναι ἀνένδοτος καί ζητεῖ ἀπό τόν Δία νά πληρώσουν οἰ μοιχοί. Τότε παρεμβαίνει πολύ σοβαρά ὁ Ποσειδῶνας καί λέει στόν Ἣφαιστό: «Λύσε τον, κι ἐγώ σοῦ ὑποσχομαι πώς ὁ Ἂρης θά πληρώσει, ὃπως λές ἐσύ, τά πάντα μπροστά στούς ἀθανάτους θεούς». Ὁ Ἣφαιστος ἢθελε ἀποζημίωση σέ χρῆμα.

Ὃμως ὁ χωλός θεός ἒχει λόγους νά ἀμφιβάλει γιά τό ἂν οἱ μοιχοί θά πληρώσουν καί λέει τήν περίφημη φράση: «δειλαί τοι δειλῶν γε καί ἐγγύα ἐγγυάασθαι» (κακές οἱ ἐγγυήσεις τῶν δειλῶν γιά νά ἐγγυᾶται κανείς, Ὀδ. Θ 351).

Ἡ φράση τοῦ Ὁμήρου

Ἡ φράση αὐτή τοῦ Ὁμήρου ἀπασχόλησε στούς μετέπειτα αἰῶνες πολλούς σχολιαστές ἀνά τόν κόσμο. Μία ἐκδοχή δίνει τήν ἑρμηνεία ὃτι τῶν ἀθλίων ἀνθρώπων, ἂθλιες βέβαια εἶναι καί αὐτές οἱ ἐγγυήσεις, ὣστε νά ἐγγυᾶται κάποιος ὑπέρ αὐτῶν. Ἂλλοι ἀποδίδουν τήν λέξη «δειλός» στόν Ἣφαιστο, καθώς ἑρμηνεύουν: «Ἂνθρωπος ἀδύνατος καί ἐλεεινός, ὃπως ἐγώ, ἒχει ἀδύνατη καί ἐλεεινή ἀσφάλεια γιά τήν ἐγγύηση πού παίρνει, καί τόσο ἀδύνατη, ὃσο εἶναι ὁ ἲδιος».

Τίθεται δηλαδή τό ἐρώτημα: Ποιός εἶναι ὁ δειλός, ὁ Ποσειδῶνας πού προσφέρει τήν ἐγγύηση ἢ ὁ Ἣφαιστος, ὁ ἀνάπηρος θεός, ὁ ὁποῖος ὑφίσταται τίς συνέπειες τῆς μοιχείας καθιστάμενος περίγελος τῶν θεῶν; Εἶναι ἓνα ἐρώτημα στό ὁποῖο ὁριστική ἀπάντηση δέν πρόκειται νά δοθεῖ ποτέ.

Τό γεγονός ὃμως ὃτι ὁ Ὃμηρος συνδέει τήν δειλία μέ τήν ἐγγύηση, ὁδηγεῖ στό συμπέρασμα ὃτι ναί μέν τό γύαλον καί ὁ θώρακας παρέχει ἀσφάλεια στόν μαχητή, ἀλλά ἂν αὐτός εἶναι δειλός δέν ἒχει ἐλπίδα νά σωθεῖ. Ἡ ἒννοια τῆς ἀσφάλειας πού παρέχει τό γύαλον κυριαρχεῖ καί δημιουργεῖται τό ρῆμα ἐγγυαλίζω (ἐν + γύαλος), πού σημαίνει θέτω στήν παλάμη, ἐγχειρίζω, ὁπότε τό ρῆμα καθιερώνεται στίς καθημερινές συναλλαγές. Ὃταν κάποιος κρατεῖ στήν παλάμη του κάτι αἰσθάνεται ἀσφάλεια, ἐπειδή κρατεῖ κάτι ἐνέχειρο.

Τό ὁμηρικό ρῆμα ἐγγυάω

Ἡ ἒννοια γίνεται πιό συγκεκριμένη μέ τό ὁμηρικό ρῆμα ἐγγυάω = δίνω ἢ ἐγχειρίζω κάτι ἐνέχειρο, δίνω πίστη. Εἶναι προφανές ὃτι ἀπό τούς παναρχαίους χρόνους οἱ ἂνθρωποι δέν εἶχαν ἐμπιστοσύνη μεταξύ τους στίς συναλλαγές τους καί ἢθελαν ἀπόδειξη τῆς καλῆς πίστεως μέ τήν ἐγγύηση. Πολλές φορές ὁ ἐγγυητής μποροῦσε νά βρεθεῖ σέ δεινή θέση (ὃπως καί σήμερα ἂλλωστε), κάτι πού ὑπονοεῖ σαφῶς ὁ Ὃμηρος μέ τήν περίφημη φράση του, ὃπως ἀκριβῶς τό γύαλον δέν μποροῦσε νά ὠφελήσει τόν πολεμιστή ἂν ἦταν δειλός. Ὁ Θαλής στά Πλατωνικά προειδοποιεῖ ὃτι πρέπει κανείς νά φυλάγεται ἀπό τό νά γίνεται ἐγγυητής: «Ἐγγύα· παρά δ᾽ ἂτα» ἒλεγε, δηλαδή δῶσε ἐγγύηση καί ἡ βλάβη εἶναι εἰς βάρος σου. Γι᾽ αὐτό στήν σύγχρονη ἐποχή μεγάλο πλεονέκτημα σέ μία κρατική σύμβαση νά ὑπάρχει γιά τόν ἐπιχειρηματία ἡ ἐγγύηση τοῦ Δημοσίου, τήν ὁποία πληρώνουν οἱ φορολογούμενοι ὃταν οἱ ἐργολῆπτες πέφτουν ἒξω ἢ κλέβουν τό δημόσιο χρῆμα.«Ἐγγύα· παρά δ᾽ ἂτα» προειδοποιεῖ ὁ σοφός ἀπό τά βάθη τῶν αἰώνων.

Ἡ ρίζα τοῦ γυάλου και ἡ Ἀγγλική λέξη guarantee

Ἡ ρίζα ΓΥ τοῦ γυάλου παραλαμβάνεται ἀπό τίς εὐρωπαϊκές γλῶσσες ὡς GU καί δημιουργεῖται ἡ λέξη guarantee στήν Ἀγγλική, garantie στήν Γαλλική, πού ἐκ παλιννοστήσεως ἐμεῖς οἱ Ἓλληνες λέμε «γκαραντί».

Ἀλλά ἡ ρίζα ΓΥ μᾶς δίνει καί ἂλλες λέξεις πού χρησιμοποιοῦμε αὐτούσιες ἢ τροποποιημένες στήν καθημερινή μας συνεννόηση. Ἐπειδή τό γύαλον εἶναι κοῖλο γιά τήν προσαρμογή του στόν θώρακα, τότε καί τό γυῖον πού ἀπαντᾶται στά ὁμηρικά κείμενα μόνο στόν πληθυντικό, γυῖα, εἶναι τά γόνατα, ἐπειδή ἡ ἐπιγονατίδα ἒχει καμπυλότητα. Κατά τήν ἲδια ἒννοια ὁ γυρός εἶναι ὁ στρογγυλός, ὁ κυρτός, ὁ καμπύλος, ὁ «γυρτός» (λατ. curvus). Καί φυσικά ὁ γύρος εἶναι ὁ κύκλος, λέξη πού χρησιμοποιεῖται σάν βάση γιά τόν σχηματισμό πολλῶν λέξεων στήν Ἀγγλική (gyrate=περιστρέφομαι, gyration=περιστροφή, gyre=γύρος, gyroscope=γυροσκόπιο, gyratory=περιστροφικός κ.ἂ.), καθώς καί στίς λοιπές γλῶσσες τοῦ κόσμου.

Ἐμεῖς πάντως οἱ Ἓλληνες χρησιμοποιοῦμε ἀρκετές λέξεις πού προέρχονται ἀπό τήν ἐγγύηση τοῦ Ὁμήρου, ὃπως ἐγγυητήριο, ἐγγυητής, ἐγγυητικόν, ἐγγυτικός, τριτεγγυητής κ.ἂ.

Ποιός μπορεῖ νά πάρη δάνειο ἢ νά ἐκτελέσει δημόσιο ἒργο χωρίς ἐγγυητική ἐπιστολή;

«Πόλεμος γενήτωρ λέξεων» γιά νά θυμηθοῦμε ἓνα βιβλίο μου, πού ἀποκαλύπτει πολλά ἐνδιαφέροντα πράγματα.

*Ο Κώστας Δούκας είναι δημοσιογράφος (μέλος της ΕΣΗΕΑ), ερευνητής και συγγραφέας (μέλος της Εταιρίας Ελλήνων Λογοτεχνών). Ασχολείται επί 40ετία με την ομηρική γραμματεία. Έχει μεταφράσει την Ιλιάδα και την Οδύσσεια σε πεζό λόγο και, τελευταία, σε έμμετρο μετά σχολίων, με την διάσωση του 80% των λέξεων του Ομήρου.