Κ.Δούκας: Οἱ ἀπίστευτες περιπέτειες τῆς Ἑλληνικῆς γλώσσας (Μέρος 2ο)

Του Κώστα Δούκα

Ἀς ἐπανέλθουμε στήν κατάσταση τῆς Ἑλληνικῆς γλώσσας σήμερα, ἡ ὁποία κυρίως πάσχει ἀπό πέντε κακοδαιμονίες, πού κατά κύριο λόγο τίς ἒχει προκαλέσει τό μονοτονικό καί ἡ πλημμελής διδασκαλία τῆς γραμματικῆς καί κάποιων ἀρχαίων ἑλληνικῶν, πού ἀπωθοῦν τούς μαθητές τῶν γυμνασίων καί τῶν λυκείων:

• Αὐθαίρετος τονισμός τῶν λέξεων.
• Δημιουργία καί χρήση ἀνυπάρκτων καί βαρβαρικῶν λέξεων.
• Ἀδυναμία ἐτυμολογήσεως τῶν λέξεων.
• Ἐπιρρηματικές καταλήξεις.
• Λεξιπενία.

Πρέπει να δεχθοῦμε ὃτι οἱ Ἓλληνες χρησιμοποιοῦν μία διγλωσσία, καθώς ὁ προφορικός λόγος εἶναι διάφορος τοῦ γραπτοῦ. Λέμε π.χ. ἒχω δουλειά, ἀλλά στήν νομική χρησιμοποιοῦμε τήν λέξη δουλεία. Ἒχω δουλεία στό οἰκόπεδό μου. Ἒχομε μιλιά, ἀλλά ἐκφωνοῦμε ὁμιλία. Λέμε εἶναι καιρός πού ἒφυγε, ἀλλά στήν γραπτή ὁμιλία χρησιμοποιοῦμε τήν ἒκφραση χρονικό διάστημα, χρονόμετρο  καί ὂχι καιρόμετρο. Κανένας γιατρός δέν γράφει στίς πινακίδες γιατρεῖο, ἀλλά ἰατρεῖο, ὀδοντιατρεῖο, κτηνιατρεῖο. Λέμε φταίξιμο, ἀλλά στήν δικαστική γλῶσσα χρησιμοποιοῦμε τό πταῖσμα, πταισματοδικεῖο. Λέμε τά παράτησε κι ἒφυγε, ἀλλά ἡ κυβέρνηση δέν τά παρατάει. Παραιτεῖται. Λέμε στέκομαι, καλοστεκούμενος, ἀλλά στήν ὑπαλληλική γλῶσσα ὑπάρχει προϊστάμενος, ὑφιστάμενος καί ὂχι προστεκάμενος, ὑποστεκάμενος.

Τό ἀρχαῖο ἳστημι διατηρεῖται ζωντανό. Μέ τά λίγα αὐτά παραδείγματα καταλαβαίνει κανείς ὃτι ἡ γλῶσσα μας δέν εἶναι δυνατόν νά εἶναι ἡ ἲδια στόν γραπτό καί στόν προφορικό λόγο. Πρέπει λοιπόν οἱ ἒχοντες δημόσιο λόγο νά προσέχουν στήν ἐκφορά του καί νά μή δίνουν στούς ἀκροατές τήν ἐντύπωση ὃτι οἱ δύο λόγοι εἶναι ἰσοδύναμοι καί ἐλευθέρως χρησιμοποιούμενοι. Δέν εἶναι δυνατόν προτοκλασάτοι δημοσιογράφοι μιλῶντας καθημερινῶς στά τηλεοπτικά κανάλια, νά λένε εἰς ἀκήκοον τοῦ πανελληνίου,  ἡ ἀστυνομία ἒκανε ντού, ἢ ὃτι μοῦ πέταξε τό μπαλάκι. Ἡ ἀστυνομία ἁπλῶς εἰσβάλλει καί ὁ τάδε μεταθέτει τίς εὐθύνες του κλπ. Οὒτε νά ἀκούγονται λέξεις που δέν τίς λέει οὒτε ὁ ἀγράμματος, ὃπως ὑπερεσία, δικτάκτορας, ἀδρευτικά ἒργα, οἱ πολίτες καί οἱ…πολίτριες (ὡς θηλυκό τοῦ “πολίτες”), αὐταπάγγελτα κλπ.

Ἐπειδή ἡ γλῶσσα μας ἀφέθηκε νά διαμορφωθεῖ κατά τήν ἀντίληψη ὃσων ἒχουν δημόσιο λόγο, χωρίς γραμματική, χωρίς ὀρθό τονισμό τῶν λέξεων, χωρίς ἐτυμολογήσεις, ὁ καθένας ἐπινοεῖ λέξεις ἀνύπαρκτες καί σόλοικες, ὃπως ἀμφισβητοποίηση, ἀρνητισμός, ἀνακυκλωσιμότητα, ἀνεξαρτητοποίηση, ἐπαναπαραμετροποίηση, γονεϊκότητα, ἀπεύθυνση, εὐθραυστότητα, περιφερειακότητα, δυσκαμψιμότητα, προσβασιμότητα, διατροφικότητα, διασυνδεσιμότητα κλπ. Ὁ καθημερινός λόγος ἀπό τηλεοράσεως, πού μεταδίδεται αὐτοστιγμί στό πανελλήνιο δέν πρέπει νά προσκρούει στό κοινό γλωσσικό αἲσθημα.

Ἀπό τά παλαιά χρόνια ἒχει γίνει μετακίνηση ἀπό τήν τρίτη κλίση πρός τήν πρώτη. Ἀλλά αὐτό μόνο στόν ἑνικό. Ὁ πατήρ ἒγινε πατέρας κατά τό ταμίας, ἡ μήτηρ ἒγινε μητέρα κατά τό ἡμέρα, ἡ φλόξ ἒγινε φλόγα  καί ἡ νύξ νύχτα. Ἀλλά στόν πληθυντικό ἡ μετακίνηση βάδισε ἀντίθετα. Ἐδῶ ὑπερίσχυσε ἡ τρίτη κλίση, καί τά πρωτόκλιτα οἱ ταμίαι, οἱ στρατιῶται, οἱ πολίται  ἒγιναν τριτόκλιτα, οἱ ταμίες, οἱ στρατιῶτες, οἱ πολίτες κλπ.

Ἒτσι ἡ καταραμένη γιά τούς παλιούς δημοτικιστές τρίτη κλίση ἒχει εἰσχωρήσει γερά στήν ἐντελῶς λαϊκή γλῶσσα καί εἶναι ἀδύνατον νά ἐκτοπισθεῖ. Αὐτό παρατηρεῖται καί στήν σημερινή ἀσύδοτη γλῶσσα ὃπως: Τό ἒθνος, τό κράτος, τό ἒδαφος, τό στέλεχος. Καί κλίνονται οἱ λέξεις αὐτές ὃπως κλίνονταν στήν ἀρχαία ἑλληνική. Ὃλοι λένε τό ἒθνος, τοῦ ἒθνους, τά ἒθνη, τῶν ἐθνῶν καί κανείς δέν λέει τά ἒθνια, ὃπως τά χείλια ἢ τά στέλεχα, ὃπως τά πέλαγα. Ἒχομε ἐπίσης τά ὀνόματα πού λήγουν σέ μα, γενική ματος, ὃπως τό σύνταγμα τοῦ συντάγματος, τό εἰσόδημα τοῦ εἰσοδήματος καί ὂχι τοῦ συνταγμάτου, τοῦ εἰσοδημάτου κλπ. Τόσο ἒχουν ἐπιβληθεῖ αὐτά τά τριτόκλιτα ὀνόματα στήν σύγχρονη ὁμιλουμένη γλῶσσα, ὣστε παρέσυραν κι ἒμειναν τριτόκλιτα ἀκόμη καί ὀνόματα δευτερόκλιτα πού προέρχονται ἀπό τήν ἐντελῶς λαϊκή γλῶσσα, ὃπως π.χ. τό γράψιμο, τό ράψιμο, τό ρέψιμο, τό φτύσιμο, τό πλύσιμο κλπ.

Ἒχομε λοιπόν βελόνες τοῦ ραψίματος (καί ὂχι τοῦ ράψιμου) καί σαπούνι τοῦ πλυσίματος (καί ὂχι τοῦ πλύσιμου). Κι ἒχομε ἀκόμη τό συμφέρον τοῦ συμφέροντος, τό παρόν τοῦ παρόντος, τό μέλλον τοῦ μέλλοντος κλπ.  

ΟΙ ΑΡΕΤΕΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΛΟΓΟΥ

Σέ τελευταία ἀνάλυση, κι ἂν κρίνει κανείς ἀπό την καθημερινή κατρακύλα τῆς γλώσσας μας, πρέπει να γραφτεῖ μία νέα γραμματική, πρακτική, δημιουργική, εὒληπτη καί κατανοητή, πού νά βάλλει τά πράγματα στην θέση τους καί νά μή προβληματίζει τήν σπουδάζουσα νεολαία, δηλαδή τούς αὐριανούς ὑπεύθυνους πολίτες. Ἡ ἐτυμολογία τῶν λέξεων πρέπει νά εἰσαχθεῖ στά σχολεῖα, ὣστε νά περιορισθεῖ ἡ φθοροποιός δράση τῶν greeklish, τῆς δημιουργικῆς γραφῆς καί τοῦ αὐθαιρέτου τονισμοῦ τῶν λέξεων, ὣστε ἡ γλῶσσα μας νά διατηρήσει κατά τό μέγιστο τούς γνησίους δεσμούς της μέ τήν ἀρχαία γλῶσσα, ἀφοῦ κατά γενική ὁμολογία οἱ δύο γλῶσσες, νέα καί ἀρχαία, ταυτοποιοῦνται, καί μάλιστα ἡ ἀρχαία ἒχει γονιμοποιήσει καί θά ἐξακολουθήσει νά χρησιμοποιεῖται ἀπό τίς ξένες γλῶσσες δίνοντας ὀνομασίες στήν ἁλματώδη έξέλιξη τῆς τεχνολογίας καί τῶν ἐπιστημῶν. Ἡ γλωσσική ἀναρχία πρέπει νά τιθασευτεῖ καί οἱ γλωσσολόγοι μας, μέ καλή προαίρεση, νά ἐμφανισθοῦν ἐπί τέλους στό προσκήνιο καί νά ἐπιτελέσουν τό καθῆκον τους διορθώνοντας τά κακῶς κείμενα.

Καί ἀς προσπαθήσουμε νά προσεγγίσουμε στόν ὁρισμό τοῦ Διογένη καί τοῦ Χρυσίππου γιά τίς ἀρετές τοῦ ἑλληνικοῦ λόγου:

• Ἑλληνισμός: Καθαρά ἑλληνικά, ὂχι βαρβαρισμοί, γλῶσσα γραμματικῶς ἂψογη καί ἀπαλλαγμένη χυδαιολογίας.
• Σαφήνεια: Λεκτικό ὓφος τέτοιο πού νά ἐκφράζει τήν σκέψη, ὣστε νά γίνεται εὒκολα κατανοητή.
• Συντομία: Χρησιμοποίηση μόνο τῶν ἀπαραιτήτων λέξεων γιά τήν πραγμάτευση ἑνός θέματος.
• Κυριολεξία: Χρησιμοποίηση συγγενικῆς φρασεολογίας πρός τό θέμα.
• Διάκριση: Ἀποφυγή ἰδιωματικῶν ἐκφράσεων.

Διαβάστε το πρώτο μέρος του άρθρου εδώ

Περισσότερα για την Ελληνική γλώσσα εδώ

Ο Κώστας Δούκας είναι δημοσιογράφος  (μέλος της ΕΣΗΕΑ) ειδικευμένος στο ναυτιλιακό ρεπορτάζ, ερευνητής και συγγραφέας (μέλος της Εταιρίας Ελλήνων Λογοτεχνών). Ασχολείται επί 40ετία με την ομηρική γραμματεία. Έχει μεταφράσει την Ιλιάδα και την Οδύσσεια σε πεζό λόγο και, τελευταία, σε έμμετρο μετά σχολίων, με την διάσωση του 80% των λέξεων του Ομήρου.