Κ.Δούκας: Η γλωσσική αμάθεια-Ὑπηρέτρια ναί βουλεύτρια ὂχι

Του Κώστα Δούκα

Ἐπειδή τόν τελευταῖο καιρό ἀκούγονται ἀπό τίς τηλεοράσεις θηλυκά ὀνόματα στήν γενική κλίση, πού οἱ αὐθαίρετες καταλήξεις τῶν αὐτοσχεδιαστῶν δημοσιογράφων στήν γενική ἀκούγονται περίεργα, ὃπως ὁ βουλευτής-ἡ βουλεύτρια, ὁ διοικητής- ἡ διοικήτρια κλπ., πρέπει νά διευκρινισθοῦν τά ἑξῆς γιά νά μή κακοποιεῖται ἡ ἑλληνική γλῶσσα, ἡ ὁποία πλέον στερεῖται τήν τρίτη κλίση, ἀλλά ὂχι τελείως, διότι  αὐτή ἐπανέρχεται «ἐκδικητική» στίς ἂλλες πτώσεις:

Τό εἰσόδημα τοῦ εἰσοδήματος, (καί ὂχι τοῦ εἰσοδημάτου) τό γάλα τοῦ γάλακτος (καί ὂχι τοῦ γαλάτου), τό μέλι τοῦ μέλιτος κλπ.

Τά διγενῆ λοιπόν πρωτόκλιτα θηλυκά ἒχουν νά ἐπιλέξουν στήν σύγχρονη καθομιλουμένη μεταξύ τριῶν κυρίως καταλήξεων γιά νά προσδιορισθοῦν γραμματολογικῶς: -τρια, -ισα καί -ιδα, ὃπως:

Ἐργάτης ἐργάτρια, παλάτις πελάτισα, συνεργάτις συνεργάτιδα κλπ. Δέν μπορεῖς ὃμως νά πεῖς τραπεζίτης-τραπεζίτρια (ἀλλά τραπεζική ὑπάλληλος), οὒτε ἐφέτης-ἐφέτρια (ἀλλά ἐφέτης), οὒτε ἀρεοπαγίτης-ἀρεοπαγίτισα ἀλλά ἀρεοπαγίτης). Κατά τόν ἲδιο τρόπο δέν μπορεῖς νά πεῖς ὁ τελώνης ἡ τελώνισα, ὁ γυμνασιάρχης ἡ γυμνασιάρχισα, ὁ πρωτοδίκης ἡ πρωτοδικήτρια, ἢ ὁ εἰρηνοδίκης ἡ εἰρινοδικήτρια.

• Ἒτσι, τά περισσότερα πρωτόκλιτα θηλυκά κατά κανόνα χρησιμοποιοῦν τίς ἲδιες καταλήξεις τῶν ἀρσενικῶν γιά νά προσδιορισθοῦν: Ἡ καλλιτέχνης, ἡ νομάρχης, ἡ συνθέτης, ἡ εἰρηνοδίκης, ἡ Ὀλυμπιονίκης (καί ὂχι ἡ Ὀλυμπιονικήτρια ἢ Ὀλυμπιονίκισα).

Μπορεῖ ὁ θαυμαστής νά ἒχει θηλυκό τήν θαυμάστρια, ὁ σχεδιαστής τήν σχεδιάστρια, ἀλλά ὁ γερουσιαστής  οὐδέποτε ἒχει θηλυκό τήν…γερουσιάστρια, ὁ μετρητής  τήν μετρήτρια κλπ    .

Πάμπολλες εἶναι οἱ πρωτόκλιτες λέξεις (ὀνόματα καί ἐπίθετα) πού δέν ἐπιδέχονται ἀλλαγή καταλήξεως στήν γενική, ὃπως: Ὁπλίτης, τεχνήτης, πρεσβύτης, συντάκτης, διαβάτης, κτίστης κ.ἂ.

Καί καταλήγοντας: Μαθήτρια λέμε, τηλεφωνήτρια λέμε.Ποτέ ὃμως δέν λέμε βουλεύτρια ἢ διοικήτρια ἢ πταισματοδίκισα κλπ.

 Ἡ γλῶσσα μας, ἂν καί κουτσουρεμένη ἀπό τό μονοτονικό, ἀπαγορεύει τέτοιες γλωσσικές ἀκρότητες, ἀπαράλλακτα ὃπως ὃταν λέμε «δέν πηγαίνω σ’ αὐτό τό κατάστημα διότι πουλάει ἀκριβά». Ἀλλά, «θά εἶμαι στήν ὣρα μου ἀκριβῶς». Ἂν ἡ σύγχρονη καθομιλουμένη δέν ἦταν λοβοτομημένη ἀπό τό μονοτονικό, θά μπορούσαμε νά παραθέταμε ἐκείνους τούς κανόνες πού κρατᾶνε ἀπό τά παλιά καί ἐπιβάλλουν τήν μή μετατροπή κάποιων θηλυκῶν πρωτοκλίτων ὀνομάτων. Ἀλλά ἡ παράθεση τέτοιων κανόνων δέν ἒχει πιά κανένα νόημα στήν ἐποχή μας, διότι οἱ σύγχρονοι Ἓλληνες ἒχουν ἀρχίσει νά ἐθίζονται σέ μία ἂναρχη, αὐθαίρετη, σόλοικη καί ἀντιαισθητική ἐκφορά τοῦ ἑλληνικοῦ λόγου πού ἀσχημίζει τήν καθημερινότητά μας καί τήν αἰσθητική μας καί κατεδαφίζει συστηματικά καί σίγουρα τήν παναρχαία γλῶσσα μας.

Γιατί δηλαδή ὁ τόνος πηγαίνει στήν παραλήγουσα

Οἱ σύγχρονοι Ἓλληνες δέν γνωρίζουν πλέον γιατί λέμε οἱ κύριες συντάξεις, οἱ κύριες δυνάμεις τοῦ στρατοῦ, ἀλλά οἱ κυρίες τῶν τιμῶν. Γιατί δηλαδή ὁ τόνος φεύγει ἀπό τήν προπαραλήγουσα καί πηγαίνει στήν παραλήγουσα. Ὃπως δέν γνωρίζουν γιατί λέμε ἐφημερίδα καί ὂχι ἐπημερίδα, γιατί ἒφιππος καί ὂχι ἒπιππος, γιατί ἐφοπλιστής καί ὂχι ἐποπλιστής, γιατί ἐφ᾽ὃπλου λόγχη καί ὂχι ἐπ᾽ὃπλου κλπ. Ἀλλά αὐτά πού λέμε ἀποτελοῦν ἀνούσιες λεπτομέρειες γιά τούς σολοικίζοντες πολιτικούς, δημοσιογράφους, ἐπιστήμονες, κρατικούς λειτουργούς κλπ. Ὃταν λένε καθημερινά χωρίς αἰδώ «δέν δίνει σαφές ἀπαντήσεις τό πόρισμα τῶν Πρεσπῶν», ἢ «γιά πρώτη φορά ἡ ΝΔ ἒχει μία συμπαγής κοινοβουλευτική ὁμάδα,ἢ «ἒχουμε ἐνδιαφέροντες ἐπιλογές», ἀποτελεῖ ἀνούσια λεπτομέρεια νά μιλᾶς γιά τήν διαφορά ὑπηρέτριας καί βουλεύτριας. Στό τέλος κι ἐμεῖς γιά νά γίνουμε κατανοητοί θά λέμε ὃτι ἡ τάδε ναυτιλιακή ἑταιρία ἒχει ἐπιγυναικώσει τά πλοῖα της, ἀντί ἐπανδρώσει. Ἲσως ταιριάζει καλύτερα αὐτό τό ρῆμα μετά τόν νόμο γιά τούς ὁμοφιλοφύλους (καί ὂχι τούς ὁμοφύλους, γιατί ὁμόφυλοι εἶναι ὃλοι οἱ Ἓλληνες ἀνεξαιρέτως, ὡς ὁμοπάτριδες, ὁμογενεῖς καί ἐκ τῆς ἰδίας φυλῆς καταγόμενοι, γιά νά θυμίσουμε παλαιότερο ἂρθρο μας πού ἐπηρέασε ἀρκετούς τηλεπαρουσιαστές καί λένε πιά τά πράγματα μέ τό ὂνομά τους).

Ο Κώστας Δούκας είναι δημοσιογράφος  (μέλος της ΕΣΗΕΑ) ειδικευμένος στο ναυτιλιακό ρεπορτάζ, ερευνητής και συγγραφέας (μέλος της Εταιρίας Ελλήνων Λογοτεχνών). Ασχολείται επί 40ετία με την ομηρική γραμματεία. Έχει μεταφράσει την Ιλιάδα και την Οδύσσεια σε πεζό λόγο και, τελευταία, σε έμμετρο μετά σχολίων, με την διάσωση του 80% των λέξεων του Ομήρου.