Μᾶς καταστρέφουν ἀτιμωρητί τό ἐνδοθήλιο τοῦ γλωσσικοῦ μας DNA – Γ’ μέρος

Του Κώστα Δούκα*

Ὃλοι γνωρίζουμε τήν λαϊκή ρήσι: “Τά εἶπε μέ τό νί καί μέ τό σῖγμα”. Δηλαδή ἡ καθομιλουμένη τῶν Ἑλλήνων ἐπιβάλλει τήν χρῆσι τῶν καταληκτικῶν συμφώνων. Ὁ Ὀδυσσέας Ἐλύτης εἶχε δηλώσει μετά τήν κατάργησι τοῦ πολυτονικοῦ ὃτι “ἡ σημερινή κακοποίηση τῆς γλώσσας μέ ἐνοχλεῖ καί αἰσθητικά. Θέλω νά δῶ γραμμένο καφενεῖον καί ἂς μή προφέρουμε τό νί. Τώρα ὃλες οἱ λέξεις ἒχουν μία τρύπα”. Ἒτσι εἶπε ὃταν ζοῦσε ὁ νομπελίστας ποιητής μας. Εὐτυχῶς, δέν ἒζησε μέχρι τῶν ἡμερῶν μας γιά νά δῆ καί τήν κατάργησι τοῦ τελικοῦ σῖγμα.

Πόσο ἀπίθανοι εἲμαστε

Κάθε γράμμα παίζει τον ρόλο του, ὃπως στήν βιολογία κάθε μόριο, κάθε κύτταρο. Κάθε πρωτεΐνη παίζει τόν δικό του ρόλο πού τοῦ ἀνέθεσε ἡ μητέρα φύσι. Ἂν τύχη καί πέση στά χέρια σας κάποιο ἂρθρο εἰδικοῦ ἐπιστήμονος ἀπό τά πολλά πού κυκλοφοροῦν στό διαδίκτυο γιά τό πῶς δρᾶ ὁ ὀργανισμός μας στό ἐμβόλιο mRNA ὣστε νά δημιουργήση ἀντισώματα προκειμένου νά ἀντιμετωπίση τήν μόλυνσι ἀπό τήν ἀκίδα τοῦ ἰοῦ covid-19, θά μείνετε κατάπληκτοι. Εἶναι ἀπίστευτο πόσο ἀπίθανοι εἲμαστε. Ἀρκεῖ νά σᾶς πῶ ὃτι οἱ πληροφορίες πού περιέχονται μέσα σ᾽ἓνα μόνο κύτταρο ἀνθρωπίνου σπερματοζωαρίου, ἀντιστοιχοῦν σέ ὃσες περιέχονται σέ 133 τόμους ἐγκυκλοπαιδείας μεγάλου σχήματος, τήν γλῶσσα μας, ὃπως λέει ὁ ἀστροβιολόγος Ἰωσήφ Σκλόφσκυ.

Κανόνες και νομοτέλεια

Κι ἀκόμη λέει ὁ σπουδαῖος αὐτός ἐπιστήμων ὃτι ἂν πετούσαμε στόν ἀέρα τά γράμματα τοῦ ἀλφαβήτου καί τά ἀφήναμε νά πέσουν στήν Γῆ, γιά νά σχηματίσουν τόν τύπο τοῦ DNA μας, κι αὐτό γινόταν ἀσταμάτητα μέρα νύχτα, δέν θα ἒφθανε ἡ ζωή τοῦ γαλαξία μας γιά νά συμβῆ αὐτό.  Τά πάντα ὑπακούουν σέ κανόνες καί θαυμαστές νομοτέλειες, ὣστε τό ἀποτέλεσμα τοῦ λόγου νά εἶναι ἂψογο.  Τά οὐρανικά σύμφωνα γιά παράδειγμα κ, γ, χ, τά χειλικά π, β, φ καί τά ὀδοντικά τ, δ, θ, λέγονται καί ἂφωνα. Καί ποιά εἶναι ἡ δουλειά τους; Ὡς ἀνήκοντα στήν κατηγορία τῶν λεγομένων ψιλῶν, εἶναι καί ὁμόφωνα. Καί ἐνῶ εἶναι ἂφωνα σύμφωνα, μπαίνουν σέ σύνθετες λέξεις καί δίνουν διαφορετικές λέξεις κάθε φορά πλουτίζοντας τό λεξιλόγιό μας. Ταυτόχρονα ὃμως ὑποχρεώνουν τό ἓνα ἀπό τά δύο διπλᾶ νά ἀλλάζουν προφορά. Παραδείγματα: Ὁ γάμος, πανάρχαια λέξι πού κατάγεται ἀπό τό ὁμηρικό γαμέω (παντρεύομαι), δημιουργεῖ τήν λέξι ἒγγαμος, μέ δύο γάμμα ὑποχρεώνοντας τό νί τῆς προθέσεως ἐν νά γίνη γάμα. Ὡστόσο δέν χάνει τόν ἦχο του. Ποτέ δέν θ᾽ ἀκούσετε ἢ θά προφέρετε ἒγγαμος, ἀλλά ἐν-γαμος. Ποτέ δέν θ᾽ ἀκούσετε συγγραφέας, ἀλλά συν-γραφέας. Τό ἲδιο συμβαίνει καί μέ τά ὑπόλοιπα δύο ψιλά καί ἂφωνα, τό κ καί τό χ. Ὑποχρεώνουν δηλαδή τό  γ νά ἀκούγεται σάν ν. Λέμε ἀν-χόνη καί ὂχι ἀγχόνη, ἐν-χώριος καί ὂχι ἐγχώριος.

Μετάθεσι γραμμάτων-συμφώνων

Γίνεται γλυκό τό ἀφέψημα ρίχνοντας ἓνα κουταλάκι ζάχαρι. Κι αὐτή ἡ διαδικασία ἒχει τήν ἐπιστημονική της ἐξήγησι, πού κρατᾶ ἀπό τήν ἀντίληψι περί ἀτόμου τοῦ Δημοκρίτου, ὃταν ὁ μέγας αὐτός ἐπιστήμων διερωτήθηκεΓ γιατί τό ἓνα εἶναι γλυκό καί τό ἂλλο πικρό. Καί ἒδωσε τήν ἐξήγησι μέ βάσι τήν ἀτομική ἐπιστήμη, ἒτσι καί τά 17 σύμφωνα τοῦ ἀλφαβήτου μας, ἀνάλογα μέ τήν θέσι πού κατέχουν στήν λέξι καί τόν συνδυασμό τους, δημιουργοῦν τήν ἰδιαιτερότητα τῆς γλώσσας μας. Μετάθεσι γραμμάτων-συμφώνων καί μετατροπή συμφώνων εἶναι σύνηθες φαινόμενο στήν ἑλληνική γλῶσσα. Γιά νά τήν κάνη πιό ὡραία, πιό εὒηχη, πιό γλυκειά.

Γλωσσικό DNA

Ὃλες αὐτές οἱ μεταβολές γίνονται μέ κανόνες, ἀσχέτως ἂν τούς γνωρίζη ἢ ὂχι ὁ χρήστης. Εἶναι αὐτό πού ἐγώ ἀποκαλῶ γλωσσικό DNA. Βρίσκεται αὐτή ἡ ἱκανότητα καί ἡ ἐπιτηδειότητα μέσα στά γονίδιά μας. Γι᾽ αὐτό τά καθαρά ἑλληνικά δέν τά μιλοῦν μόνο γραμματισμένοι Ἓλληνες, ἀλλά καί ἁπλοῖ ἂνθρωποι τοῦ λαοῦ, ἀκόμη καί ἀγράμματοι. Τούς καθοδηγεῖ ὃλους αὐτούς ἡ γλωσσική μας παράδοσι. Pού ἒχει περάσει καί ἒχει ἀφήσει τά ἲχνη της μέσα στήν ἲδια μας τήν ὓπαρξι.

Παραδείγματα

Καί γιά νά μιλήσουμε μέ παραδείγματα: ὃλοι ξέρουμε τήν λέξη ζάπλουτος. Καί ἐννοοῦμε πολύ πλούσιος. Πολύ λίγοι γνωρίζουμε ὃτι τήν λέξι αὐτή τήν εἶπε ὁ Ἡρόδοτος. Γιά νά σχηματισθῆ ὃμως αὐτή ἡ λέξι ἒβαλαν τό χεράκι τους κάποια  σύμφωνα πού λέγονται διπλᾶ. Αὐτά εἶναι τρία, ζ, ξ, καί ψ. Εἶναι προφανές ὃτι τό ψ παράγεται ἀπό τά σύμφωνα π+σ καί τό ξ ἀπό τά σύμφωνα κ+σ. Τό ζ πάλι παράγεται ἀπό τά σύμφωνα δ+σ. Ἂν προφέρετε μεμονωμένα τά δύο αὐτά σύμφωνα ἐπανειλημμένως, ἡ γλῶσσα σας θά προφέρη ζ. Λέμε σήμερα Δίας ἀντί Ζεύς, ἀλλά στήν γενική ὁ Ζεύς μετατρέπεται σέ Διός, αἰτιατική τόν Δία. Ἑπομένως μέσα στό ζάπλουτος πρέπει νά ἀναζητήσουμε τό δ. Ἂρα ὁ ζάπλουτος εἶναι ὁ διάπλουτος, αὐτός πού ἒχει πολλά πλούτη.

 Αἰολεῖς

Στήν ἑλληνική γλῶσσα κατά τό πέρασμα τῶν αἰώνων ἐπεκράτησε ἡ πρόθεσι διά. Ὃμως οἱ Αἰολεῖς, ὁ αεικίνητος αὐτός λαός πού δημιουργοῦσε ἀποικίες παντοῦ. Καί μάλιστα σ᾽αὐτούς ὀφείλεται ἡ δημιουργία τοῦ λεγομένου γράμματος τῶν Αἰολέων, τό δίγαμα F, πού προφερόταν βαῦ καί πού ἐξαλείφθηκε νωρίς ἀπό τό ἑλληνικό ἀλφάβητο, ἀλλά διασώθηκε σέ ὃλα τά εὐρωπαϊκά ἀλφάβητα ὡς F κεφαλαῖο. Καί μάλιστα στήν ἲδια ἓκτη θέσι τοῦ χαλκιδικοῦ ἀλφαβήτου. Οἱ Αἰολεῖς λοιπόν πρόφεραν καί ἒγραφαν τό διά ὡς ζά. Ἡ Σαπφώ ἒλεγε ζαελεξάμην ἀντί διελεξάμην, συνωμίλησα μέ κάποιον. Ἡ ἲδια ποιήτρια ἒλεγε ζάβατος ἀντί διαβατός. Τά ὁμηρικά κείμενα βρίθουν λέξεων μέ ἒναρξι τήν πρόθεσι ζά ἀντί διά, ὃπως ζαής γιά τούς πολύ ἰσχυρούς ἀνέμους, ζάθεος ὁ πολύ θεϊκός, ζάκοτος ὁ πολύ ὠργισμένος κλπ.

Συνέχεια τῆς γλώσσας

Ἀλλά κι ἐμεῖς σήμερα δέν ἒχομε ξεκόψει ἀπό αὐτό τό ζά. Μπορεῖ τόν διάβολο νά μή τόν λέμε ζάβολο, ἀλλά λέμε ζαβολιά τήν διαβολιά, ζαβολιάρη τόν διαβολέα κ.οκ. Τόσο πολύ μᾶς ἒχουν ἐπηρεάσει γλωσσικά οἱ Αἰολεῖς καί οἱ Δωριεῖς, ὣστε ἐπιλεκτικά χρησιμοποιοῦμε ἀκόμη τίς λέξεις τους. Ἐκεῖνοι ἒλεγαν Ἓλλανες τούς Ἓλληνες, ἀλλά κι ἐμεῖς λέμε σήμερα ἑλλανόδικος ἐπιτροπή. Μπορεῖ νά μή λέμε στραταγός, ὃπως ἒλεγαν οἱ Αἰολεῖς καί οἱ Δωριεῖς, ἀλλά στρατηγός. Ὃμως λέμε λοχαγός καί ὂχι λοχηγός, ξεναγός καί ὂχι ξενηγός, ἀκολουθῶντας τήν αἰολική διάλεκτο. Ὃμως λέμε ἡμιονηγός καί ὂχι ἡμιοναγός. Αὐτή εἶναι ἡ θαυμαστή συνέχεια τῆς γλώσσας μας.

Καί μέ τούς ἂγραφους κανόνες

Ἂν συλλογισθῆτε, μέ αὐτά τά λίγα «ἀσήμαντα» ἐκ πρώτης ὂψεως πού σᾶς ἀνέφερα, βλέπετε ὃτι ἡ γλῶσσα μας λειτουργεῖ ὂχι μόνο μέ τούς γραπτούς κανόνες τῆς γραμματικῆς, ἀλλά καί μέ τούς ἂγραφους. Αὐτούς πού κάνουν ἀκόμη καί τούς ἀμαθεῖς ὂχι μόνο νά τήν μιλοῦν σωστά, ἀλλά νά τήν κατανοοῦν ἀκόμη καί στήν ἀρχαιοτέρα της μορφή. Τά Εὐαγγέλια γιά παράδειγμα. Καί ἐδῶ ἐπιβάλλεται νά ἐπιμείνουμε γιά λίγο.

Κατά Ἰωάννην

Ἂς πάρουμε τήν ἀρχή τοῦ Κατά Ἰωάννην Ἃγιον Εὐγγέλιον, ὃπως τιτλοφορεῖται στήν Καινήν Διαθήκην. Λέει λοιπόν ὁ Εὐαγγελιστής καί ἀπόστολος Ἰωάννης τά ἑξῆς:

Ἐν ἀρχῇ ἦν ὁ Λόγος, καί ὁ Λόγος ἦν πρός τόν Θεόν, καί Θεός ἦν ὁ Λόγος.

Οὗτος ἦν ἐν ἀρχῇ πρός τόν Θεόν, πάντα δι᾽αὐτοῦ ἐγένετο, καί χωρίς αὐτοῦ 

ἐγένετο οὐδέ ἓν γέγονεν. ἐν αὐτῷ ζωή ἦν, καί ἡ ζωή ἦν τό φῶς τῶν ἀνθρώπων,

καί τό φῶς ἐν τῇ σκοτίᾳ φαίνει, καί ἡ σκοτία αὐτό οὐ κατέλαβεν.

Ὑπάρχει Ἓλληνας, ὁποιουδήποτε μορφωτικοῦ ἐπιπέδου, πού νά μή καταλαβαίνη πλήρως τίς φράσεις αὐτές τοῦ Εὐαγγελιστοῦ Ἰωάννου;

Στο μονοτονικό

Θά ἐκπλαγῆτε, ἀλλά σύμφωνα μέ κάποιους, τά Εὐαγγέλια ἒπρεπε νά μεταφρασθοῦν γιά νά γίνουν… κατανοητά. Κάποιοι μετέφρασαν στό μονοτονικό τά Εὐαγγέλια καί τά διένειμαν (κι αὐτό εἶναι εἲδησι πού πρώτη φορά ἒρχεται στό φῶς τῆς δημοσιότητος) στούς μαθητές τῆς Β´Γυμνασίου ὃλης τῆς χώρας. Τό ἐκπληκτικότερο εἶναι ὃτι αὐτό συνέβη ὃταν ὑπουργός Παιδείας ἦταν ὁ ὀρκισθείς μέ πολιτικό ὃρκο Νίκος Φίλης. Αὐτός ἒδωσε τήν ἂδεια νά μοιρασθοῦν δωρεάν. Δέν ξέρω σέ πόσες δεκάδες χιλιάδες ἀντίτυπα, ἓνα «βιβλίο τσέπης» στά Γυμνάσια ὃλης τῆς χώρας μέ τόν τίτλο «Μετάφραση της Καινής Διαθήκης στη δημοτική».

Δεύτερη ἒκπληξις

Δεύτερη ἒκπληξι: Ἡ μετάφρασι ἒγινε μέ τίς εὐλογίες τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου, τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, καθώς καί τῶν Πατριαρχείων Ἀλεξανδρείας καί Ἱεροσολύμων. Μερικές παρατηρήσεις: Κατ᾽ἀρχάς ἀπό τήν μετάφρασι καί τόν τίτλο τῆς Καινῆς Διαθήκης ἀφαιρέθηκε ἡ λέξις ἃγιον Εὐαγγέλιον. Ἁπλῶς ἐγράφη:«ΚΑΤΑ ΙΩΑΝΝΗΝ ΕΥΑΓΓΕΛΙΟΝ» καί μέ ὑπότιτλο «Ο λόγος έγινε άνθρωπος». Αὐτό κατάλαβαν οἱ μεταφραστές καθηγητές. Καί ἰδοῦ ἡ μετάφρασι στό ἀπαίσιο μονοτονικό:

1 Απ᾽ όλα πριν υπήρχε ο Λόγος, κι ο Λόγος ήτανε με το Θεό, κι ήταν Θεός ο Λόγος 2 Απ᾽την αρχή ήταν αυτός με το Θεό. 3 Τα πάντα δι᾽αυτού δημιουργήθηκαν κι απ᾽όσα έγιναν τίποτα χωρίς αυτόν δεν έγινε. 4 Αυτός ήτανε η ζωή, και ήταν η ζωή αυτή το φως για τους ανθρώπους. 5 Το φως αυτό έλαμψε μέσα στου κόσμου το σκοτάδι, μα το σκοτάδι δεν το δέχθηκε.

Πολιτικοποιημένο μονοτονικό

Γιά χρησιμοποιήστε παρακαλῶ τήν ψαλμωδία τοῦ ἱερέως, γιά νά καταλάβετε καί νά σεβαστῆτε τό φρικτό αὐτό κείμενο, γραμμένο στό πολιτικοποιημένο μονοτονικό, μέ τό ήταν καί τό ήτανε.  Προσφορά μέ ἐντολή μιᾶς κυβερνήσεως μέ ἂθεο πρωθυπουργό. Πού ἐνέκρινε ἀκόμη καί τό Παιδαγωγικό Ἰνστιτοῦτο προεδρευόμενο τότε ἀπό τόν καθηγητή γλωσσολογίας Γεωργ. Μπαμπινιώτη, ὁ ὁποῖος μάλιστα δέχθηκε καί τά συγχαρητήρια τῆς Ἱερᾶς Συνόδου, ἀφοῦ ὁ ἲδιος μέ ἒγγραφό του ἀπό 28)11)1990 ζήτησε τήν δωρεάν διανομή του σέ ὃλους ἀνεξαιρέτως τούς μαθητές τῆς 2ας Γυμνασίου.

Πενήντα ὑπότιτλοι

Πρωτίστως, ποιός ὁ λόγος νά μποῦν ὑπότιτλοι σέ κάθε Εὐαγγέλιο; Γιατί αὐτή ἡ περιττή ἐκλαΐκευσι; Εἶναι δημοσιογραφικό κείμενο τό Εὐαγγέλιο; Στό συγκεκριμένο Εὐαγγέλιο ὑπάρχουν 50 ὑπότιτλοι, που τό χωρίζουν σέ ἑνότητες ἀποδυναμώνοντας τήν οὐσία τοῦ ἱεροῦ κειμένου. Ἒπειτα, ὑπάρχουν μεταφραστικά λάθη πού διαστρέφουν τό φιλοσοφημένο κείμενο τοῦ Εὐαγγελιστοῦ Ἰωάννου, μετατρέποντάς το σέ βλακῶδες. Γιά παράδειγμα: Τό ἐν ἀρχῇ ἦν ὁ Λόγος μεταφράσθηκε απ᾽όλα πριν υπήχε ο Λόγος. Ἀπό ποῦ συνάγεται αὐτό τό “απ᾽όλα πριν”; Ἐν ἀρχῇ λέει ὁ Ἰωάννης. Ὃπως ἐμεῖς σήμερα λέμε “ἐν πρώτοις”, “ἐν ἀντιθέσει”  κ.λπ. Δηλαδή δέν θά καταλαβαίναμε τί λέει ὁ Ἰωάννης μέ τό ἐν ἀρχῇ ἦν ὁ Λόγος, δηλαδή στήν ἀρχή ἦταν ὁ Λόγος; Ὁ πλεονασμός τοῦ “ἀπ᾽ὃλα πρίν” μᾶς ὁδηγεῖ καί σέ ἂλλες κακοτοπιές. Μᾶς θυμίζουν τήν προχειρότητα τοῦ μονοτονικοῦ. Κανονικά ἒπρεπε νά ποῦν ἀφ᾽ὃλα, ἀφοῦ τό ὃμικρον δασύνεται, ὃπως λέμε ἐφορμῶ καί ὂχι ἐπορμῶ, ἐφάμιλλος καί ὂχι ἐπάμιλλος, ἀφ᾽ὃτου καί ὂχι ἀπότου, ἐφ῾ὃπλου λόγχη  καί ὂχι ἐπ᾽ὃπλου κλπ.

Πάσχουσα μετάφρασις

Ἡ ἑπομένη φράσι τῆς μεταφράσεως πάσχει καί αὐτή, γιατί λέει λανθασμένα καί ο Λόγος ήτανε με το Θεό. Ὁ Εὐαγγελιστής χρησιμοποιεῖ τήν πρόθεσι πρός πού σέ καμμία περίπτωσι δέν μεταφράζεται μέ, μαζί, ὁμοῦ, ἀλλά προκειμένου περί τόπου ἢ κινήσεως σημαίνει ἐμπρός, ἐνώπιον. Δείχνει κατεύθυνσι. Ὁ Λόγος δηλαδή ἀπευθυνόταν πρός τόν Θεό. Θεός καί Λόγος μέχρι στιγμῆς εἶναι δύο διαφορετικά πράγματα, μέχρι τήν ἀμέσως ἑπομένη φράσι τοῦ Ἰωάννου, πού ταυτίζει τόν Λόγο μέ τόν Θεό λέγοντας: καί Θεός ἦν ὁ Λόγος. Ἡ μετάφρασι ὃμως εἶναι ἂστοχη. Ὁ Ἰωάννης θέλει νά δώση ἒμφασι στόν Λόγο, διότι ὃπως λέει στο Α´18 Θεόν οὐδείς ἑώρακε πώποτε, ἐνῶ τόν Λόγο τόν ἀκοῦν ὃλοι. Αὐτός πού διαβάζει τήν μετάφρασι τοῦ Εὐαγγελίου, σχηματίζει τήν ἐντύπωσι ὃτι Θεός ἦταν ὁ Λόγος. ἐνῶ ὁ Λόγος εἶναι ὁ Θεός ἐξ αὐτοῦ ἐκπορευόμενος. Δέν εἶναι τό ἲδιο πρᾶγμα. Ἢξερε ὁ Ἰωάννης γιατί ἒβαλε τό ἦν δίπλα στόν Λόγο. Ἀλλοιῶς θά ἒλεγε καί ἦν Θεός ὁ Λόγος. Δηλαδή καί ἦν ὁ Λόγος Θεός.

Μέ ὀνοματεπώνυμο

Οἱ μεταφραστές καθηγητές τοῦ Ἁγίου Εὐαγγελίου καί ὂχι ἁπλῶς τοῦ Εὐαγγελίου, εἶναι τέσσερις καί ἒχουν ὀνοματεπώνυμο. Δέν πρόκειται νά σχολιάσω τό ἒργο τους. Κατά τήν γνώμη μου εἶναι ἐντελῶς ἂχρηστο καί οὐδέποτε θά χρησιμοποιηθῆ ἀπό τούς πιστούς, ὃποιας ἡλικίας καί μορφωτικοῦ ἐπιπέδου. Διότι δέν ὑπάρχει Ἓλληνας πού νά μή καταλαβαίνη τήν γλῶσσα τῶν Εὐαγγελίων. Εἶναι μία ὑπεραπλούστευσι τῆς ἀρχαίας ἑλληνικῆς σέ μία γλῶσσα πιό κατανοητή ἀκόμη καί ἀπό τήν καθαρεύουσα. Νομίζω ὃτι εἶναι δυσκολώτερο ὁ σημερινός Ἓλληνας ὀρθόδοξος νά καταλάβη τόν ἱστορικό μας Κων. Παπαρρηγόπουλο ἢ τόν Ἀλέξανδρο Παπαδιαμάντη, τά κείμενα τοῦ ὁποίου βρίθουν ὁμηρικῶν λέξεων. Παρά τόν Ἰωάννη ἢ τόν Λουκᾶ, ἢ τόν Μάρκο ἢ τόν Ματθαῖο.

Πληθώρα ἀρχαίων ἐκφράσεων

Περνοῦν μέ τήν μετάφρασι τήν ἀσύγγνωστη ἐπιπολαιότητα τοῦ μονοτονικοῦ, πού τρέπει τούς συγχρόνους Ἓλληνες νά ἀγνοοῦν ἢ νά διαστρέφουν κατά τό δοκοῦν τούς γραμματικούς κανόνες. Ἀποθαρρύνει τίς νεώτερες γενεές στό νά κατανοήσουν πόσο κοντά εἶναι ἡ ἀρχαία ἑλληνική μέ τήν σύγχρονη καθομιλουμένη. Καθώς χρησιμοποιοῦν, πέραν τῶν λέξεων, καί πληθώρα ἀρχαίων ἐκφράσεων, ἀλλά καί ν᾽ ἀντιληφθοῦν ὃτι καί οἱ ἐλάχιστες ἀκόμη αὐθαιρεσίες καί μεταβολές στήν λειτουργικότητα τοῦ λόγου εἶναι τόσο καταστρεπτικές, ὃσο καί οἱ ἐλάχιστες βιολογικές μας δυσλειτουργίες. Πού μποροῦν νά ὁδηγήσουν τόν ὀργανισμό μας σέ σοβαρές βλάβες ἢ ἂσθένειες ἢ καί στόν θάνατο ἀκόμη. Κι αὐτό δέν εἶναι ὑπερβολή.

Τί ρόλο παίζει τό ἐνδοθήλιο

Καί ἐπειδή μ᾽ ἀρέσει νά ὁμιλῶ μέ παραδείγματα, ἀλλά καί ἐπειδή ὃλους μᾶς ἀπασχολεῖ ὁ covid-19 καί τά ἐμβόλια, θά ἢθελα νά σᾶς θέσω τό ἐρώτημα: Γνωρίζετε τί ρόλο παίζει τό ἐνδοθήλιο καί μάλιστα τό πνευμονικό; Οὒτε λίγο οὒτε πολύ ἀπ᾽ αὐτό ἐξαρτᾶται βασικά ἡ μακροζωΐα μας. Τά ἀγγεῖα μας ἒχουν τρεῖς χιτῶνες στά τειχώματά τους. Τό πιό ἐσωτερικό εἶναι τό ἐνδοθήλιο. Εἶναι κάτι σάν μιά φόδρα, μία διαχωριστική ἐπιφάνεια μεταξύ τοῦ ἀγγείου καί τοῦ αἳματος. Ὃλο τό αἷμα μας περνᾶ ἀπό τό πνευμονικό ἐνδοθήλιο. Αὐτό διαδραματίζει κεντρικό ρόλο τόσο στήν ρύθμισι τῆς κινητικότητος τῶν ἀγγείων, ὃσο καί στόν τρόπο πού αὐτά ἀλληλεπιδροῦν μέ τά συστατικά τοῦ αἳματος, τά ἐρυθρά, τά λευκά αἱμοσφαίρια καί τά αἱμοπετάλια. Ἂν μέ κάποιο τρόπο καταστρέψωμε τό ἐνδοθήλιο, μικραίνουμε τήν ζωή μας. Διανοεῖται κανείς νά χάση τό ἐνδοθήλιό του; Ὂχι βέβαια.

Βάλθηκαν νά τό καταστρέψουν

Κατά τόν ἲδιο τρόπο ἐπηρεάζεται καί ἡ γλῶσσα μας. Πῶς εἶναι δυνατόν ἓνας καθηγητής λοιμοξιολογίας, ὁ κ. Σύψας συγκεκριμένα, νά λέη οἱ παράμετρες; Ἂλλος νά λέη οἱ μέθοδες; Ἂλλος καθηγητής πασίγνωστος για τό κακό πού ἒκανε στόν Ἑλληνισμό μέ τήν ὑπογραφή του νά λέει ἀσμενῶς ἀντί ἀσμένως; Ἂλλοι νά λένε ὃτι εἶχαν πυρετῶδες διαβουλεύσεις, ἂλλοι ὃτι εἶχαν συνεχής ἐπικοινωνία. Ἂλλοι ὃτι ὑπάρχει ἐπείγων λύση, ἂλλοι λαλίστατοι στά Μέσα δημοσιογράφοι νά λένε χάσαμε ἐναν ενδιαφέρον χειμώνα, ἂλλοι ὃτι δέν εἶχαν ἂλλη διέξοδος; Πρωθυπουργοί, ὑπουργοί, βουλευτές, δημοσιογράφοι βάλθηκαν νά καταστρέψουν τό ἐνδοθήλιο τῆς γλώσσας μας. Λένε: Αποφασιτικοποίηση, προτεραιοποίηση, ευαλωτότητα, αυθεντικοποίηση, συνδεσιμότητα, ἐπισκεψιμότητα, ἐφαρμοσιμότητα, υποχρεωτικότητα. Λέξεις ἀνύπαρκτες, σόλοικες καί ἂχρηστες. Τί θά πῆ “ἀποφασιτικοποίηση”; Δέν παραπέμπει στήν ἀπόφασι, ἀλλά στόν…φασισμό. Δηλαδή ὃτι ἀφαιρῶ τήν ἰδιότητα τοῦ φασίστα ἀπό κάποιον. Τί θά πῆ “προτεραιοποίηση”; Ἡ προτεραιότητα δέν τούς κάνει; Ὑπουργός πολύ προβεβλημένος ἀπό τά Μέσα, ὃταν τό δάσος ἒπιασε φωτιά ξέρετε τί ἒκαναν, ὃπως εἶπε, οἱ κατασκηνώσεις Ἐκκένωσαν ὃλα τά παιδιά. Ποῦ τά…ἐκκένωσαν, δέν μάθαμε.

Χαλασμένο ἐνδοθήλιο

Ἀκοῦστε ἀκόμη μερικά σύγχρονα ἑλληνικά μέ χαλασμένο ἐνδοθήλιο:

Ἀποδομεῖται τό πλοῖο πού εἶχε κλείσει τήν διώρυγα τοῦ Σουέζ, ἀντί βέβαια ἀποκολλᾶται. Δημοσιογράφος αὐτός πρωινῆς ἐκπομπῆς μεγάλου καναλιοῦ. Ἂλλη γνωστή δημοσιογράφος μεγάλου καναλιοῦ εἶπε: Ὑπάρχουν καί πολλά ἂλλα δέλεαρ γιά τούς ἐμβολιασμένους. Ἀλλά τό δέλεαρ γενική τοῦ δελέατος, στόν πληθυντικό εἶναι δελέατα καί ὂχι δέλεαρ. Δελεάζω σημαίνει ἐξαπατῶ. Λέμε δελεαστική πρότασι. Λέμε δόλος, δολοφόνος, δολιοφθορά, δόλωμα, δολώνω. Καθηγητής Πανεπιστημίου ἀκούστηκε νά λέη: Αἳρονται καί φέρονται (ἀντί βέβαια ἂγονται καί φέρονται). Ἂλλος γνωστός καί παλαιός δημοσιογράφος τῆς τηλεοράσεως ἀκούστηκε νά μιλάη γιά ρουχήματα φορέσιμα καί γιά τούς κεκοιμισμένους τῆς 25ης Μαρτίου. Ἀντιλαμβάνεσθε ὃτι ὃτι ὃλες αὐτές οἱ γλωσσικές ἀτασθαλίες, πού λέγονται σωρηδόν καί καθημερινά, βάζουν τορπίλη στά θεμέλια τῆς γλώσσας μας. Αὐτά δέν εἶναι ἑλληνικά. Εἶναι ἀλαμπουρνέζικα. Κι οὒτε πού ἐνοχλοῦν τούς γλωσσολόγους μας, οἱ ὁποῖοι περί ἂλλα τυρβάζουν.

Τούς ἓνωσε ὁ Λόγος

Ἀλλά ἐξ ἀφορμῆς τῆς μεταφράσεως στό μονοτονικό τοῦ  Εὐαγγελίου. Μέ τίς εὐλογίες τῆς Ἱερᾶς Συνόδου καί τοῦ Πατριαρχείου καί μέ τήν εἰσήγησι τοῦ Παιδαγωγικοῦ Ἰνστιτούτου, προκύπτει καί μία ἂλλη ἱστορία. Δέν ἒχει ἀπασχολήσει μέχρι στιγμῆς κανένα φιλόλογο, κανένα θεολόγο, κανένα γλωσσολόγο, κανένα γενικῶς ἂνθρωπο τοῦ πνεύματος. Γιατί ἂραγε ὁ Ἰωάννης, ὁ φιλοσοφικότερος τῶν μαθητῶν τοῦ Ἰησοῦ, ἒδωσε τέτοια ἒμφασι στόν Λόγο, ὣστε νά νά τόν χρησιμοποιήση στήν ἒναρξι τοῦ Εὐαγγελίου του; Εἶχε καμμία σχέσι μέ τόν λεγόμενο “σκοτεινό” φιλόσοφο Ἡράκλειτο; Καμμία. Βιολογικά τούς χώριζαν 500 ὁλόκληρα χρόνια. Ὃμως τούς ἓνωσε ὁ Λόγος. Καί μάλιστα θά ἒλεγα ὑπάρχει ἐπιδραστική συνάφεια τοῦ Λόγου τοῦ Ἡρακλείτου καί τοῦ Λόγου τοῦ Ἰωάννου. Καί ἰδοῦ γιατί. Καί οἱ δύο ἂνδρες ἒζησαν καί πέθαναν στήν ἲδια πόλι. Τήν Ἒφεσο. Τήν “μυστηριώδη Ἒφεσο” μέ  τά περίφημα ἐφέσεια γράμματα.  Ὁ περί Λόγου”ἀφορισμός” τοῦ Ἡρακλείτου προηγήθηκε. Ἂρα τά κείμενά του ἦσαν γνωστά στόν Ἰωάννη, πού ἒζησε τό 7ον ἒτος τοῦ Τραϊανοῦ, τόν ὁποῖο καί ἐπηρέασαν.

Νοηματικός δυναμισμός

Γιά ν᾽ ἀνακαλύψη κανείς τόν νοηματικό δυναμισμό καί τό βάθος τῆς φιλοσοφικῆς ἀξίας πού ἐμπεριέχεται στήν “παλίντονον ἁρμονίαν” τοῦ Ἡρακλείτου, ὃπως καί τοῦ Χριστοῦ ἂλλωστε, πρέπει νά εἰσχωρήση στό βάθος τοῦ λόγου. Πού ἒχει χαρακτῆρα μνημειακό, προφητικό καί ὑμνικό. Ὁ Ἡράκλειτος ἐκλέγει σύμβολα ἀπό τήν καθημερινή ζωή καί ἀπό τήν διεισδυτική παρατήρησι τῶν συμβαινόντων στόν περιβάλλοντα χῶρο. Καί τά ἀπευθύνει “σάν νά ἒχη ἐξουσία” ἀπό κάποια ἀόρατη δύναμι, στόν δῆμο, στούς πολλούς, με τούς ὁποίους εἶναι δυσαρεστημένος γιά τόν βαθμό δεκτικότητος τοῦ λόγου. Καί προτιμᾶ νά συνομιλῆ μέ τά παιδιά. Ἐξουσία ἐμφανιζόταν νά ἒχη καί ὁ Ἰησούς, ἐπικαλούμενος διαρκῶς τόν Πατέρα διά τοῦ λόγου του. Καί ὁ ἲδιος προτιμοῦσε νά ὁμιλῆ μέ τά παιδιά. “Ἂφετε τά παιδία ἐλθεῖν πρός με καί μή κωλύετε αὐτά, τοιούτων ἐστίν ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν” (Ματθ. ιθ´14, Λουκ. ΙΗ´16).

Αἰώνιος λόγος

Ἀς δοῦμε ὃμως τί λέει γιά τόν Λόγον ὁ Ἡράκλειτος: “Τοῦ δέ λόγου τοῦδ᾽ ἐόντος ἀεί ἀξύνετοι γίνονται ἂνθρωποι καί πρόσθεν ἢ ἀκοῦσαι καί ἀκούσαντες τόν πρῶτον…”. “Αὐτόν ἐδῶ τόν δικό μου λόγο, πού εἶναι παραγματικά γιά πάντα, ὃπως τόν ἒχω ἐξηγήσει. Δέν τόν κατανοοῦν οἱ ἂνθρωποι καί προτοῦ τόν ἀκούσουν καί ἀφοῦ προηγουμένως τόν ἀκούσουν”. Ὁ Ἡράκλειτος πιστεύει ὃτι ὁ λόγος του εἶναι αἰώνιος, ἀλλά δέν τόν ἀπευθύνει στόν Θεό. Γιά τόν ὁποῖον ἀποκλειστικά τόν προορίζει ὁ Ἰωάννης, παρά τόν ἀπευθύνει στούς ἀνθρώπους, ὃπως, κατ᾽ οὐσίαν, στούς ἀνθρώπους τόν ἀπευθύνει καί ὁ Ἰωάννης, ἐπικαλούμενος τήν ἀνωτερότητα τοῦ Λόγου ἒναντι τῶν ἀνθρώπων. Αὐτοί, μή κατανοοῦντες οὒτε τήν ἀξία οὒτε τήν σχέσι Λόγου καί Θεοῦ, ὀφείλουν τήν ἂνευ ὃρων ὑποταγή τους στόν Θεῖο Λόγο. Ἀλλά μήπως τό ἲδιο δέν λέει καί ὁ Ἰωάννης; “Θεόν οὐδείς ἑώρακε πώποτε”. Ἒτσι, δίνει ἒμφασι στόν Λόγο καί οἰκοδομεῖ τό φιλοσοφικό του “πιστεύω” πάνω στήν ταύτισι τοῦ “μονογενοῦς Υἱοῦ μέ τόν Πατέρα”. Ἒτσι ὁ ἂνθρωπος διά τοῦ Λόγου ὀφείλει νά ὑπακούη στό θεῖον.

Τολμηρές διαστάσεις

Ὁ Ἡράκλειτος πάλι, χωρίς νά ἀπέχη ἀπό τήν οὐσία τῆς φιλοσοφικῆς αὐτῆς σκέψεως, ἢτοι τῆς ταυτίσεως τοῦ ἀνθρώπου μέ τό Θεῖον. Μέ τήν ἒννοια ὃτι ἀποτελεῖ τό ἐλάχιστο μέρος τῆς ὁλότητος καί τοῦ σύμπαντος κόσμου. Δέν διστάζει νά δώση τολμηρές διαστάσεις στίς φιλοσοφικές πεποιθήσεις του περί τοῦ θείου, ὣστε οἱ ἀκούοντες τόν λόγο του νά πεισθοῦν. Ἀλήθεια, μέ αὐτά πού ἀκούσατε, δέν ἀντιλαμβάνεσθε μία “ὂσμωσι” μεταξύ τῶν δύο ξένων ἀπό τήν ἲδια πόλι; Δέν ἀρχίσατε νά ὑποπτεύεσθε ὃτι αὐτοί οἱ δύο ξένοι ἀπό τήν ἲδια πόλι ἒχουν κάποια ἰδεολογική συνάφεια μεταξύ τους; Δηλαδή ὃτι στίς βάσεις τῆς ἐλληνικῆς φιλοσοφίας στηρίχθηκε ὁ Ἑλληνοχριστιανικός πολιτισμός καί ἡ Ὀρθοδοξία. Πού ἐπέβαλε στό Ἀνατολικό Κράτος ὁ Μέγας Κωνσταντῖνος; Καί ποῦ στηρἰχθηκαν ὃλα αὐτά; Στόν Λόγο.

Καί τί εἶναι Λόγος;

Εἶναι ἡ γλῶσσα πού πρέπει νά τήν κατανοοῦμε καί νά τήν σεβόμαστε. Χωρίς νά ἀποκλείουμε τήν προσαρμογή της στίς σύγχρονες ἀνάγκες. Ἀλλά καί χωρίς νά παραβιάζουμε τούς γλωσσικούς κανόνες. Εἲπαμε, τίποτα δέν εἶναι μόνιμο. Τά πάντα ῥεῖ ἒλεγε ὁ Ἡράκλειτος. Ἡ γλῶσσα δέν ἐξαιρεῖται τοῦ κανόνος τούτου. Ἀλλά τό θέμα τῆς γλώσσας δέν ἐξαντλεῖται, φυσικά, ἐδῶ. Σᾶς ἀπασχόλησα μέ μία μόνο μικρή πτυχή της, ἀρχίζοντας ἀπό τά ἀρχέγονα στοιχεῖα πού τήν ἀποτελοῦν καί τήν διέπουν. Γιά νά σχηματίσετε μία ἰδέα τοῦ συμπαντικοῦ μεγαλείου της, πού ἐκφράζεται διά τοῦ Λόγου. Καί ὁ Λόγος ἦν πρός τόν Θεόν, καί Θεός  ἦν ὁ Λόγος.

Πρέπει ὃμως νά σταματήσω, διότι ὃπως προσφυέστατα εἶχε πεῖ καί ὁ Τσώρτσιλ, μία ἐμπεριστατωμένη διάλεξη πρέπει νά ἐξαντλῆ τό θέμα, ὂχι ὃμως καί τό ἀκροατήριο.

*Ο Κώστας Δούκας είναι δημοσιογράφος (μέλος της ΕΣΗΕΑ), ερευνητής και συγγραφέας (μέλος της Εταιρίας Ελλήνων Λογοτεχνών). Ασχολείται επί 40ετία με την ομηρική γραμματεία. Έχει μεταφράσει την Ιλιάδα και την Οδύσσεια σε πεζό λόγο και, τελευταία, σε έμμετρο μετά σχολίων, με την διάσωση του 80% των λέξεων του Ομήρου.