Δρ.Αν.Μοσχοβάκη: Υπερκόπωση από υπερβολική άσκηση

Της Δρ.Αναστασίας Μοσχοβάκη

Η υπερβολική άσκηση σε πολλές πτυχές της ανθρώπινης δραστηριότητας και η κατάχρηση ενδέχεται να δημιουργήσει υπερκόπωση, δηλαδή αντίθετα αποτελέσματα από τα ευεργετικά που επιφέρει η σωματική άσκηση σε σώμα και μυαλό.

Το σύνδρομο της μυϊκής κόπωσης-υπερκόπωση από υπερβολική σωματική άσκηση αποτελεί παθολογικό πρόβλημα που δεν αποκαθίσταται με μέτρα ανάπαυσης και μειώνει τη συνήθη επίδοση κατά την άσκηση. Μυϊκοί πόνοι, κράμπες ή τραβήγματα μυών μπορεί να συνοδεύουν τον κάματο. Το σύνδρομο υπερπροπόνησης OTS (Overtraining Syndrome) είναι το παθολογικό σύνδρομο που χαρακτηρίζεται από έντονη μυϊκή κόπωση, έχει ως αιτία την κατάχρηση της άσκησης και δεν επιλύεται μετά από τουλάχιστον δύο εβδομάδες ανάπαυσης.

Το σύνδρομο προκαλεί ποικίλες διαταραχές οργανικών συστημάτων (νευρολογικές, ενδοκρινολογικές, ανοσολογικές) και ψυχολογικές επιπτώσεις. Προσβάλλει κυρίως ανθρώπους που επιλέγουν επίπονα πολύωρα ανταγωνιστικά προγράμματα προπόνησης με ανεπαρκή διαλείμματα και ασκήσεις χαλάρωσης-αποθεραπείας. Συμπτώματα όπως έντονη κόπωση, απότομη πτώση απόδοσης, πτώση libido, μειωμένη ενέργεια, ψυχολογικές διαταραχές, αυξημένος καρδιακός ρυθμός ανάπαυσης και ευπάθεια σε λοιμώξεις εμφανίζονται.

Το σύνδρομο της μυϊκής κόπωσης ή αυτό που λέμε απλά υπερκόπωση λόγω υπερβολικής για τον οργανισμό σωματικής άσκησης είναι σύνδρομο, η διάγνωση του οποίου τίθεται από την κλινική εικόνα σε συνδυασμό με τον αποκλεισμό άλλων υποκείμενων παθολογικών νοσημάτων ή καταστάσεων που προκαλούν σωματική κόπωση όπως είναι η νόσος του Addison, η αναιμία, η κατάθλιψη, η κακή διατροφή, οι παθήσεις θυρεοειδούς. Ειδικοί αιματολογικοί δείκτες πολλές φορές διαταράσσονται σε ασθενείς με σύνδρομο επικείμενης υπερπροπόνησης ή πάσχοντες από σύνδρομο υπερπροπόνησης, χωρίς ωστόσο να θέτουν από μόνοι τους την διάγνωση του συνδρόμου:

1. Η γλουταμίνη αίματος

Η γλουταμίνη είναι αμινοξύ που αποτελεί δομικό συστατικό των πρωτεϊνών. Εντοπίζεται κυρίως στους μύες και στην κυκλοφορία του αίματος. Ασυνήθιστα χαμηλά επίπεδα γλουταμίνης πλάσματος ανευρίσκονται σε αρκετούς πάσχοντες από σύνδρομο υπερπροπόνησης, αν και δεν υπάρχει σταθερή πτώση σε κάθε περίπτωση. Πτώση στη γλουταμίνη μπορεί επίσης να συμβεί μετά από σωματικό τραύμα, εγκαύματα, φλεγμονή και μόλυνση, κατά την διάρκεια διαιτητικών στερήσεων.

2. Η CPK (κρεατινική κινάση)

H  CPK (κρεατινική κινάση) αποτελεί ένζυμο που συντελεί στην παροχή ενέργειας.  Η καταπόνηση των μυών σε περιπτώσεις σωματικής υπερκόπωσης οδηγεί σε λύση μυϊκών κυττάρων και διαρροή CPK στο αίμα. Σε σοβαρές περιπτώσεις προκύπτει μια σοβαρή πάθηση που ονομάζεται ραβδομυόλυση. Η μυοσφαιρίνη, βασικό συστατικό των μυϊκών κυττάρων απελευθερώνεται σε μεγάλες ποσότητες στο πλάσμα και στη συνέχεια απεκκρινόμενη από τα νεφρά μπορεί να προκαλέσει απόφραξη νεφρικών σωληναρίων, και οξεία νεφρική ανεπάρκεια.

3. Oυρία και ουρικό οξύ

Η συγκέντρωση αζωτούχων αποβλήτων στο πλάσμα του αίματος (π.χ. ουρία, και ουρικό οξύ) αποτελούν δείκτες διάσπασης μυϊκής πρωτεΐνης και ενδέχεται να αυξηθούν σε πάσχοντες από σύνδρομο υπερπροπόνησης.

4. Αλλοιώσεις ορμονών κορτιζόλης ορμονών φύλου κατεχολαμινών

Οι κατεχολαμίνες και η κορτιζόλη αποτελούν ορμόνες stress. Η νυχτερινή έκκριση των καταεχολαμινών στα ούρα, οι ορμόνες  φύλου και η κορτιζόλη αίματος τείνουν να είναι χαμηλότερες σε ασθενείς με σύνδρομο υπερπροπόνησης.

5. Διαταραγμένο γαλακτικό οξύ αίματος

Το γαλακτικό οξύ προέρχεται από το μεταβολισμό των υδατανθράκων και χρησιμοποιείται για τη σύσπαση των μυών, όταν οι ενεργειακές ανάγκες είναι αυξημένες και υπερβαίνουν την παροχή οξυγόνου (αναερόβιος μεταβολισμός). Η συγκέντρωση του L-γαλακτικού οξέος στο αίμα είναι συνήθως 1-2 mM σε ηρεμία, αλλά μπορεί να ξεπεράσει τα 20 mM, κατά τη διάρκεια έντονης άσκησης, καθώς και τα 25 mM μετά την άσκηση. Οι ασθενείς με βλάβες από σωματική άσκηση ή σύνδρομο υπερπροπόνησης τείνουν να έχουν υπερβολικές αυξήσεις γαλακτικού οξέος σε συνδυασμό με δείκτες καταστροφής μυϊκών κυττάρων (π.χ. cpk, LDH) ή μη ικανοποιητικές αυξήσεις του γαλακτικού οξέος μετά την άσκηση.

6. Χαμηλή ανοσοσφαιρίνη Α σιέλου

Η μειωμένη δύναμη του ανοσοποιητικού συστήματος είναι συχνή σε περιπτώσεις μυϊκής υπερκόπωσης από υπερβολική σωματική άσκηση. Η μέτρηση της sIgA σιέλου χρησιμοποιείται στον έλεγχο αθλητών σε περιόδους έντονης προετοιμασίας για την εκτίμηση της ευαισθησίας τους έναντι των λοιμώξεων.