Επιβλαβείς χημικές ουσίες: Επικίνδυνες και ακόμη ελεύθερες στην αγορά της Ε.Ε.

Το φιλόδοξο σχέδιο της ΕΕ για την απαγόρευση των περισσότερων επιβλαβών χημικών ουσιών οδεύει προς την αποτυχία, όπως προειδοποιεί το ECOCITY σε συνεργασία με πολλές ευρωπαϊκές ΜΚΟ.

Ακριβώς πριν από ένα χρόνο, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή είχε ανακοινώσει ότι θα απαγορεύσει με ταχείες διαδικασίες χιλιάδες από τις πιο διαβόητες χημικές ουσίες που εξακολουθούν να βρίσκονται σε καταναλωτικά προϊόντα και έχουν σοβαρές επιπτώσεις προκαλώντας αυξανόμενη ανθρώπινη υπογονιμότητα, σοβαρές ασθένειες και περιβαλλοντική υποβάθμιση. 

Μάλιστα, υπήρξε και οδικός χάρτης που υποσχόταν την απαγόρευση των πιο επιβλαβών ουσιών: επιβραδυντών φλόγας –  χημικών ουσιών που συχνά συνδέονται με τον καρκίνο αλλά υπάρχουν στα περισσότερα σπίτια  όλων των διφαινολών – που μπορούν να επηρεάσουν σοβαρά την ανθρώπινη γονιμότητα αλλά αγγίζουν καθημερινά τους περισσότερους Ευρωπαίους και όλων των μη απαραίτητων PFAS των λεγόμενων  “παντοτινών χημικών (forever chemicals)”.

Περίπου 2.000 επιβλαβείς χημικές ουσίες που εξακολουθούν να βρίσκονται σε βρεφικές πάνες, πιπίλες και προϊόντα παιδικής φροντίδας ήταν μεταξύ των άλλων ουσιών που πρέπει να απαγορευτούν. Σε μια σημαντική μάλιστα βελτίωση της προηγούμενης νομοθεσίας, προτάθηκε οι χημικές ουσίες να ρυθμίζονται και να περιορίζονται ως ομάδες και όχι ως μεμονωμένες ενώσεις, βάζοντας φρένο στην τακτική της βιομηχανίας που υποκαθιστά ουσίες που έχουν απαγορευτεί με άλλες με ελαφρώς διαφορετική δομή αλλά παρόμοιες ιδιότητες. Συνολικά, 7.000 χημικές ουσίες θα μπορούσαν να απαγορευτούν βάσει του οδικού αυτού χάρτη  έως το 2030, ένα τεράστιο βήμα σε σχέση με τις περίπου 2.000 χημικές ουσίες που έχει καταργήσει σταδιακά η ΕΕ τα τελευταία 14 χρόνια, περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη περιοχή του κόσμου.

Θύελλα αντιδράσεων από βιομηχανίες: Ευθύνες Κομισιόν

Ωστόσο, άλλη εικόνα σκιαγραφείται σε ανασκόπηση που δημοσιεύθηκε από τους περιβαλλοντικούς οργανισμούς ClientEarth και το Ευρωπαϊκό Γραφείο Περιβάλλοντος (EEB). Σύμφωνα με αυτή, οι αρμόδιοι έχουν καταθέσει την απαγόρευση 14 ομάδων χημικών ουσιών, εντός του χρονοδιαγράμματος. Δύο από τις ομάδες αυτές είναι αρκετά ευρείες και σημαντικές, ώστε η απαγόρευσή τους θα μπορούσε να σταματήσει μεγάλο μέρος των προκαλούμενων βλαβών. Έντεκα άλλες ομάδες καλύπτουν μόνο ένα μικρό αριθμό χημικών ουσιών ή τις χρήσεις τους, επιτρέποντας τη συνέχιση της χρήσης της συντριπτικής πλειοψηφίας των ενώσεων που μετέχουν σε αυτές και κατ’ επέκταση τη συνέχιση της ρύπανσης και των επιπτώσεών της, ενώ μία ακόμη ομάδα είναι εκτός σκοπού. Οι περισσότεροι φάκελοι αποτελούν προσχέδια και θα μπορούσαν να ενισχυθούν περαιτέρω. Η τωρινή τους κατάσταση, ωστόσο, επιτρέπει εκατοντάδες χιλιάδες τόνοι τοξικών ουσιών ετησίως να διαφεύγουν των απαγορεύσεων και να καταλήγουν σε προϊόντα που καθημερινά καταναλώνουμε ή ερχόμαστε σε επαφή ή στο περιβάλλον. 

Συνοψίζοντας τα πιο τρανταχτά παραδείγματα που καταδεικνύουν πως η διαδικασία δεν κινείται προς τη σωστή κατεύθυνση:

• Μόνο πέντε από τις 148 διφαινόλες πρόκειται να περιοριστούν, αφήνοντας ανεξέλεγκτες δεκάδες ουσίες που είναι γνωστό ότι βλάπτουν τον άνθρωπο. Οι περισσότερες χρήσεις της αμφιλεγόμενης BPA θα συνεχιστούν. Και αυτό ενώ την περασμένη εβδομάδα, αξιωματούχοι της ΕΕ για την ασφάλεια των τροφίμων ανακοίνωσαν ότι ο μέσος Ευρωπαίος εκτίθεται σε μη ασφαλή επίπεδα BPA και ζήτησαν μείωση του ορίου ημερήσιας πρόσληψης κατά 20.000 φορές.
• Ένα παραθυράκι θα επιτρέψει πιθανότατα στους κυνηγούς να συνεχίσουν να εκτοξεύουν χιλιάδες τόνους εξαιρετικά τοξικών πυρομαχικών από μόλυβδο στο περιβάλλον.
• Η απειλή από χημικές ουσίες με πολύ σοβαρούς κινδύνους στις βρεφικές πάνες/πανάκια θα συνεχιστεί, αφού η Επιτροπή απέρριψε την απαγόρευση, ενάντια στις γνωμοδοτήσεις των εμπειρογνωμόνων της.
• Η πρόοδος είναι γενικά αργή, με τις νομικές προθεσμίες να παραβιάζονται σχεδόν σε όλες τις περιπτώσεις, μερικές φορές ακόμα και για χρόνια, και με εξαιρέσεις να προτείνονται για διάστημα έως και 12 ετών.
• Οι αρμόδιοι αξιωματούχοι που ασχολούνται με τους φακέλους, από τη μια  υποφέρουν από έλλειψη πόρων, αλλά από την άλλη σπαταλούν ανθρώπινο δυναμικό και πολύτιμο χρόνο αναπτύσσοντας πολλαπλούς επικαλυπτόμενους περιορισμούς ή στοχεύοντας σε περιθωριακές ουσίες ήσσονος σημασίας.

Οι περιβαλλοντικές οργανώσεις που παρακολουθούν το θέμα, υποδεικνύουν την άσκηση πίεσης από τη χημική βιομηχανία, τον τέταρτο μεγαλύτερο βιομηχανικό τομέα της ΕΕ και έναν από τους πιο ρυπογόνους και απαιτητικούς τομείς τόσο ως προς την ενέργεια όσο και προς τους φυσικούς πόρους, σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Η βιομηχανία σήκωσε «θύελλα διαμαρτυριών» για τα προσχέδια των φακέλων που περιλαμβάνονται στον οδικό χάρτη. Ωστόσο, το μεγαλύτερο μέρος της ευθύνης αποδίδεται στους αξιωματούχους της ΕΕ, ιδίως στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η οποία έχει τόσο τη νομική υποχρέωση, όσο κα νέα και ισχυρή πολιτική εντολή και εξουσίες για να εξασφαλίσει ευρείες και γρήγορες απαγορεύσεις. Αντί αυτού,  αφήνει περιθώριο ή ακόμη και συμβάλλει σε χρονοβόρες και αδύναμες σε ισχύ ρυθμίσεις.

Αξίζει να σημειωθεί πως η παραγωγή χημικών ουσιών έχει αυξηθεί κατά 50 φορές από το 1950 και προβλέπεται να τριπλασιαστεί ξανά μέχρι το 2050 σε παγκόσμιο επίπεδο. Υπάρχουν όλο και περισσότερες ενδείξεις ότι οι Ευρωπαίοι υφίστανται επιπτώσεις στην υγεία τους, οι οποίες αποδίδονται στη χημική ρύπανση, όπως προειδοποίησε πρόσφατα ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Περιβάλλοντος. Επίσημη δημόσια δημοσκόπηση το 2019 διαπίστωσε ότι σχεδόν όλοι οι Ευρωπαίοι ανησυχούν για τις επιπτώσεις της έκθεσης σε επιβλαβείς χημικές ουσίες που βρίσκονται στα προϊόντα καθημερινής χρήσης και υπονομεύουν τη δημόσια υγεία και το περιβάλλον.