Αστεροειδείς: Οι Αλήτες του Διαστήματος

Στις 19 Απριλίου ένας τεράστιος διαστημικός βράχος θα περάσει από τη Γη μας σε απόσταση 1.800.000 χιλιομέτρων, θα βρίσκεται δηλαδή πέντε φορές πιο μακριά από τη Σελήνη. Ο αστεροειδής «2014 JO25», όπως είναι η κωδική του ονομασία, ανακαλύφθηκε τον Μάιο του 2014 και έχει μέγεθος 650 περίπου μέτρων.

Του Διονύση Σιμόπουλου

διευθυντή του Ευγενιδείου Πλανηταρίου

Τέτοιου είδους προσπεράσματα είναι φυσικά κάτι το συνηθισμένο, αφού υπάρχουν περίπου δύο εκατομμύρια παρόμοιοι διαστημικοί επιδρομείς που δυνητικά θα μπορούσαν να συγκρουστούν με τον πλανήτη μας, ενώ οι διαστημικοί αυτοί βράχοι προσπερνάνε τη Γη κατά μέσον όρο μία φορά κάθε εβδομάδα.

Ήδη τον Δεκέμβριο του 2001 ένας άλλος αστεροειδής μεγέθους 400 μέτρων προσπέρασε τη Γη μας στην ίδια σχεδόν απόσταση (1.867.800 χλμ.), ενώ ένας άλλος ακόμη πιο μεγάλος με διάμετρο 5 χλμ., μάς προσπέρασε σε ακόμη πιο μικρή απόσταση 1.390.000 χλμ. τον Αύγουστο του 1969. Οι αποστάσεις των προσπερασμάτων όμως αυτών δεν προμηνύουν κανένα άμεσο κίνδυνο για τον πλανήτη του ανθρώπου. Θα μπορούσατε φυσικά να αναρωτηθείτε: «Τι γίνεται, όμως, αν…;».

Στην Αριζόνα πριν 50.000 χρόνια

Στην έρημο στη βόρεια Αριζόνα, για παράδειγμα, βρίσκεται ένα από τα φυσικά θαύματα του κόσμου. Ένα από τα καλύτερα παραδείγματα κρατήρων πρόσκρουσης, με διάμετρο 1.200 μέτρων και βάθος 200 μ. Είναι το σημάδι που άφησε πίσω του η σύγκρουση ενός αστεροειδούς με τη Γη μας πριν από 50.000 χρόνια. Ο αστεροειδής εκείνος είχε διάμετρο 80 μέτρων και μάζα αρκετών εκατομμυρίων τόνων κι έπεσε πάνω στη Γη με ταχύτητα 40.000 χλμ. την ώρα.

Ο κρατήρας «Μπάριντζερ» (από τον άνθρωπο που τον μελέτησε για πρώτη φορά) στην Αριζόνα είναι μόνο ένας από τους δεκάδες παρόμοιους κρατήρες που βρέθηκαν διάσπαρτοι πάνω στη Γη τα τελευταία χρόνια. Γιατί από την Αριζόνα ως τη Σιβηρία και από το Μεξικό έως την Αυστραλία, περίπου 150 κρατήρες από διάφορες συγκρούσεις έχουν βρεθεί στην επιφάνεια του πλανήτη μας, αν και οι περισσότεροι κρατήρες σύγκρουσης της Γης διαβρώνονται σχετικά σύντομα από τις διάφορες γεωλογικές και κλιματολογικές δραστηριότητες διάβρωσης του πλανήτη μας.

Απ’ αυτούς που έχουν διατηρηθεί, ο παλαιότερος, με ηλικία 212 εκατομμυρίων ετών, βρίσκεται στο Κεμπέκ του Καναδά, στην περιοχή Μανικουάγκαν με διάμετρο άνω των 100 χιλιομέτρων.

Καθημερινά βέβαια βομβαρδιζόμαστε από μικροσκοπικά διαστημικά συντρίμμια, που σχηματίζουν τις βροχές των διαττόντων, τα γνωστά μας πεφταστέρια, τα οποία όμως εξαερώνονται κατά την είσοδό τους στη γήινη ατμόσφαιρα προτού πέσουν στο έδαφος. Μεγαλύτεροι αστεροειδείς, διαμέτρου 5-10 μέτρων, εισέρχονται στη γήινη ατμόσφαιρα με συχνότητα ενός τέτοιου αντικειμένου το χρόνο, και σε γενικές γραμμές η συχνότητα σύγκρουσης ενός αστεροειδούς με τη Γη είναι αντιστρόφως ανάλογη με το μέγεθός του.

Για παράδειγμα, ένας αστεροειδής με διάμετρο 1 έως 2 χλμ. συγκρούεται με τον πλανήτη μας κατά μέσο όρο μία φορά κάθε ένα εκατομμύριο περίπου έτη. Ας μην ξεχνάμε επίσης ότι η εξαφάνιση των δεινοσαύρων πριν από 65 εκατομμύρια χρόνια οφείλεται στην πτώση ενός γιγάντιου αστεροειδούς διαμέτρου περίπου 10 χιλιομέτρων (μεγαλύτερου δηλαδή από το Έβερεστ) στη χερσόνησο Γιουκατάν, στο σημερινό Μεξικό. Τέτοιου είδους προσκρούσεις είναι ευτυχώς εξαιρετικά σπάνιες και συμβαίνουν κάθε 100 εκατ. χρόνια περίπου.

Αυτού του είδους ο διαστημικός βομβαρδισμός δεν περιορίζεται μόνο στον πλανήτη μας. Οι επιφάνειες του Ερμή και της Σελήνης, για παράδειγμα, είναι… βλογιοκομμένες από τις αμέτρητες πτώσεις μικρών και μεγάλων αστεροειδών. Στη Γη, αντίθετα, η ασταμάτητη γεωτεκτονική δραστηριότητα, που αναμορφώνει συνεχώς την επιφάνεια του πλανήτη μας, και η συνεχής διάβρωση από τα στοιχεία της φύσης εξαλείφουν τα παλαιότερα χαρακτηριστικά του.

Γι’ αυτό εξάλλου και ελάχιστοι κρατήρες πρόσκρουσης έχουν εντοπιστεί μέχρι σήμερα. Ας μη ξεχνάμε ακόμη το διαμελισμό του κομήτη Shoemaker-Levy 9 και τη συντριβή των κομματιών του στον πλανήτη Δία τον Ιούλιο του 1994, ενώ είχαμε και μία άλλη σύγκρουση πάνω στο γιγάντιο πλανήτη πριν από μερικά χρόνια.

Ο κρατήρας «Μπάριντζερ» στην Αριζόνα είναι μόνο ένας από τους δεκάδες παρόμοιους κρατήρες που βρέθηκαν διάσπαρτοι πάνω στη Γη τα τελευταία χρόνια

Στη Ρωσία το 2013

Μία πολύ μικρότερη έκρηξη συνέβη πριν από μερικά χρόνια, τον Φεβρουάριο του 2013, όταν ένας αστεροειδής βαρύτερος κι απ’ τον πύργο του Άιφελ, εισήλθε στην γήινη ατμόσφαιρα. Πιο φωτεινή κι απ’ τον Ήλιο, η πύρινη αυτή βολίδα διέσχισε τον ουρανό πάνω από την ρωσική πόλη Τσελιάμπινσκ, ενώ σχεδόν αμέσως μετά εξερράγη στην ατμόσφαιρα, απελευθερώνοντας την ενέργεια μιας ατομικής βόμβας.

Η γήινη ατμόσφαιρα φυσικά μπορεί να μας προστατέψει αρκετά από την εισβολή αντικειμένων με διάμετρο μέχρι 50 μέτρα. Από τους αστεροειδείς όμως που διασχίζουν την τροχιά της Γης υπάρχουν συνολικά 500.000 αντικείμενα με διάμετρο από 50 έως 100 μέτρα και άλλοι 200.000 με διάμετρο πάνω από 100 μέτρα, ενώ περίπου 500-1.000 απ’ αυτούς έχουν μέγεθος πάνω από ένα χιλιόμετρο. Είναι προφανές, με άλλα λόγια, ότι ο κίνδυνος που αντιπροσωπεύουν για την επιβίωση του ανθρώπινου γένους αυτού του είδους οι διαστημικοί εισβολείς είναι πραγματικός.

Γι’ αυτό εξάλλου και διάφορες διαστημικές υπηρεσίες και ερευνητικά κέντρα σε όλο τον κόσμο σαρώνουν συστηματικά τον έναστρο ουρανό σε μια προσπάθεια να εντοπίσουν όλα εκείνα τα «επικίνδυνα» ουράνια σώματα και να υπολογίσουν την τροχιά τους, προκειμένου να καταγράψουν εκείνα που θα αποτελέσουν κίνδυνο για το μέλλον. Γιατί, όπως είπαμε, το ερώτημα δεν είναι τόσο εάν θα χτυπηθεί στο μέλλον η Γη από κάποιον αστεροειδή, αλλά πότε.

Εάν υποθέσουμε ότι γνωρίζουμε την απάντηση στο «πότε», υπάρχει κάτι που μπορούμε να κάνουμε προκειμένου να εμποδίσουμε την καταστροφή; Αρκετά σενάρια έχουν προταθεί μέχρι σήμερα από τους επιστήμονες. Σύμφωνα με ορισμένους, η παρουσία και μόνο μιας διαστημοσυσκευής σε τροχιά γύρω από κάποιον επικίνδυνο αστεροειδή αρκεί, αφού η βαρυτική της έλξη, αν και ελάχιστη, θα είναι ικανή σε βάθος χρόνου να μεταβάλλει την τροχιά του, ακριβώς όσο χρειάζεται.

Άλλες, εξίσου «ήπιες» μέθοδοι μεταβολής της τροχιάς ενός αστεροειδούς περιλαμβάνουν το χρωματισμό της επιφάνειάς του με ειδική ανακλαστική ή απορροφητική μπογιά προκειμένου να μεταβάλλουν την πίεση της προσπίπτουσας ακτινοβολίας του Ήλιου, ή ακόμη και τη χρήση ειδικών κατόπτρων, τα οποία, εστιάζοντας τις ακτίνες του Ήλιου πάνω στον αστεροειδή, θα ατμοποιήσουν ποσότητα από την ύλη του.

Πιο βίαιες μέθοδοι αναχαίτισης ενός αστεροειδούς περιλαμβάνουν τη χρήση πυρηνικών βομβών, με τον κίνδυνο βέβαια να τον διαμελίσουν σε πολλά μικρότερα κομμάτια, τα οποία θα βομβάρδιζαν τον πλανήτη μας με εξίσου καταστροφικά αποτελέσματα.

Άλλοι, πάλι, υποστηρίζουν ότι η πρόσκρουση στον αστεροειδή μιας διαστημοσυσκευής-βολίδας αρκεί για να μεταβάλει την τροχιά του. Προς αυτή την κατεύθυνση είχε κινηθεί η Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Διαστήματος (ESA) με την αποστολή «Δον Κιχώτης», η οποία θα αποτελείται από δυο διαστημόπλοι, το «Σάντσο» και το «Χιντάλγκο».

Το «Σάντσο», που θα εκτοξευτεί πρώτο, είναι ένα τροχιακό παρατηρητήριο που θα συλλέξει όσο τον δυνατόν περισσότερες πληροφορίες για τον αστεροειδή, καθώς θα περιφέρεται γύρω του, προτού το πιο ογκώδες «Χιντάλγκο» προσκρούσει πάνω του, σε μια προσπάθεια να διαπιστωθεί εάν είναι δυνατό και κατά πόσο να μεταβληθεί η τροχιά του με αυτό τον τρόπο.

Προκειμένου όμως να στεφθεί με επιτυχία η οποιαδήποτε προσπάθεια αναχαίτισης ενός αστεροειδούς, θα πρέπει το χρονικό διάστημα που μεσολαβεί από τον εντοπισμό του μέχρι την προβλεπόμενη σύγκρουσή του με τον πλανήτη μας να είναι αρκετά μεγάλο, ώστε να έχουμε το χρόνο να αντιδράσουμε. Κι εδώ ακριβώς είναι το πρόβλημα.

Αφ’ ενός μεν πρέπει να υπάρχουν ακόμη και εκατοντάδες χιλιάδες μικροί αστεροειδείς σε σχετικά μικρές αποστάσεις από τη Γη, τους οποίους δεν έχουμε ακόμη εντοπίσει, ενώ από τους περίπου 1.000-1.200 αστεροειδείς με μέγεθος άνω του 1 χιλιομέτρου, που εικάζεται ότι υπάρχουν, έχουμε ανακαλύψει περίπου τους 900.

Γι’ αυτό και η NASA σκοπεύει να χρησιμοποιήσει το τηλεσκόπιο LSST, που ξεκίνησε να κατασκευάζεται στη Χιλή το 2014, προκειμένου να εντοπίσει το 90% των επικίνδυνων για τη Γη αστεροειδών μεγέθους άνω των 140 μέτρων. Υπολογίζεται μάλιστα ότι με την έναρξη της λειτουργίας του LSST γύρω στο 2020 η προσπάθεια αυτή θα ολοκληρωθεί μέσε σε μια δεκαετία.

Η ανάγκη να καταγραφούν τα ουράνια αυτά σώματα είναι επιτακτική για το μέλλον της ανθρωπότητας. Γιατί έτσι θα μπορούσαμε, ίσως, να προφυλάξουμε τη Γη μας από μια καταστροφική σύγκρουση ενός αστεροειδούς ή ενός κομήτη. Στα ειδικά εργαστήρια Σάντια και Λος Αλαμος των ΗΠΑ, τα διάφορα σενάρια των ηλεκτρονικών υπολογιστών μας πληροφορούν ότι η σύγκρουση της Γης μ’ έναν αστεροειδή αρκετά μεγάλο, είτε αυτός πέσει στην ξηρά είτε στη θάλασσα, θα ήταν καταστροφική.

Η πτώση στον Ατλαντικό ωκεανό ενός σχετικά μικρού αστεροειδούς, με διάμετρο 350 μέτρων, θα κατέστρεφε τελείως τις παραλίες και των δυο πλευρών του Ατλαντικού σε βάθος δεκάδων χιλιομέτρων με τη δημιουργία τσουνάμι ύψους περίπου 100 μέτρων. Τέτοιου είδους συγκρούσεις όμως συμβαίνουν μία φορά στα 100.000 χρόνια. Η πιθανότητα όμως μιας σύγκρουσης με τοπικές μόνο καταστροφές, σαν εκείνη που συνέβη στην περιοχή της Τουνκούσκα, έχει πιθανότητες 33% να συμβεί μέσα στα επόμενα 100 χρόνια!

Παρ’ όλα αυτά η πιθανότητα να είστε εσείς ο επόμενος στόχος ενός εξωγήινου αντικειμένου είναι μία στα 150 τρισεκατομμύρια! Κι όμως, κάποια μέρα ίσως συγκρουστούμε πραγματικά και πάλι με έναν αρκετά μεγάλο από αυτούς τους αλήτες του Διαστήματος, αν και η πιθανότητα να σκοτωθείτε στη διάρκεια της ζωής σας από την πτώση ενός αστεροειδούς έχει υπολογιστεί ότι δεν υπερβαίνει τη μία στις 20.000.

Αναλογιστείτε ότι την ίδια περίοδο οι πιθανότητες να δολοφονηθείτε είναι μία στις 11.000, να σας κλέψουν το πορτοφόλι μία στις 1.560, να κλέψουν το αυτοκίνητό σας μία στις 145, να ληστέψουν το σπίτι σας μία στις 50 και να χάσετε τη δουλειά σας μία στις 33.

Στο Ευγενίδειο Πλανητάριο

Τέλος, ενδιαφέρον έχει και το γεγονός ότι πριν από δύο εβδομάδες ξεκίνησε να προβάλλεται και η νέα παράσταση του Ευγενιδείου Πλανηταρίου (Πεντέλης 11, Παλαιό Φάληρο) με τίτλο «Ταξιδευτές του Ηλιακού Συστήματος: Αστεροειδείς και Κομήτες».

Στη διάρκεια της 40λεπτης παράστασης παρακολουθούμε τις διαστημικές αποστολές που πραγματοποιούνται για την εξερεύνηση αυτών των ουράνιων σωμάτων ενώ ταξιδεύουμε από την Ζώνη των Αστεροειδών μέχρι την ευρύτερη περιοχή της Ζώνης Kuiper για να κατανοήσουμε την προσπάθεια των αστρονόμων να απαντήσουν σε πολλά καίρια επιστημονικά ερωτήματα.

Τα ερωτήματα αυτά σχετίζονται με την απαρχή του Ηλιακού μας συστήματος, με την προέλευση του νερού, αλλά και των πρώτων πολύπλοκων οργανικών μορίων, τα οποία αποδείχτηκαν καθοριστικά για την απαρχή της ζωής στην Γη, καθώς και με τους πιθανούς τρόπους αποφυγής μίας ενδεχόμενης σύγκρουσής τους με τον πλανήτη μας στο μέλλον.

Για περισσότερες πληροφορίες μπορείτε να κατεβάσετε δωρεάν τον σχετικό Οδηγό της Παράστασης εδώ και το τρέιλερ στο

https://www.youtube.com/watch?v=OLQ7bn_jXXc

Κι εδώ μία σύντομη περιγραφή σε δυο δεκάλεπτα βίντεο: το πρώτο

https://www.youtube.com/watch?v=2LhctRiCPu0 και το δεύτερο:

https://www.youtube.com/watch?v=3Rn1fR8PPMU