Ερημοποίηση τώρα; Ο απολογισμός και οι προοπτικές.

Ιδιαίτερα θερμή η μέρα που πέρασε. Ίσως μας φάνηκε πιο ζεστή από ότι είναι, καθώς ακολούθησε λίγες ελαφρώς ψυχρότερες ημέρες και βροχή που είχαν ακολουθήσει με τη σειρά τους, θερμότερες ημέρες. Ο μικρόκοσμος της καθημερινότητας μας θυμίζει συνεχώς, πως η κλιματική αλλαγή δεν αποτελεί θεωρία, αλλά έρχεται στην πράξη και σε ένα μακροπρόθεσμο πλάνο, να μας επιβεβαιώσει ένα αβέβαιο μέλλον.

Η θερμή ημέρα που πέρασε, τυχαίνει να αποτελεί υπενθύμιση, πως χρειαζόμαστε νερό. Νερό για να ξεδιψάσουμε, να δροσιστούμε, να παράγουμε. Νερό για να ζήσουμε. Και η 17^η Ιουνίου, τυχαίνει να είναι και η Παγκόσμια Ημέρα κατά της ερημοποίησης και της ξηρασίας. Φαίνεται, πως ο δρόμος για την ερημοποίηση ήταν μεγάλος, θα είναι δύσκολος, και στρώθηκε κυρίως, από την ανάγκη του ανθρώπου για αφθονία στις πρώτες ύλες και στο φαγητό.

Και είναι δικαιολογημένη η ανησυχία μας και η αβεβαιότητα. Από την πρώτη στιγμή που ο άνθρωπος εκμεταλλεύτηκε τη γη, αναλώνει, αναλώνει και συνεχίζει την αποψίλωση δασών, την αμέλεια εν ώρα πυρκαγιών, την πρόκλησή τους και γενικότερα την ανεύθυνη συμπεριφορά προς το φυσικό περιβάλλον. Ενώ, θα μπορούσε, αντί να αναλώνει, να καταναλώνει με σεβασμό αυτά που η γη του προσφέρει και με μια αίσθηση επιστροφής. Πως όλα είναι για μας, και όπως ο φυσικός κύκλος της ζωής κάποια στιγμή κλείνει. Έτσι, πρέπει και η χρήση να κάνει τον κύκλο της και κάποια στιγμή ο άνθρωπος να επιστρέφει στη γη, τη δυνατότητα να τον θρέφει.

Έχουμε φτάσει σε ένα σημείο που η υποβάθμιση της γης επηρεάζει το 20% των καλλιεργούμενων εδαφών (earthtimes.org) και πως ο άνθρωπος στην προσπάθειά του να τραφεί, όχι απλά συμβάλλει στην όξυνση του φαινομένου του θερμοκηπίου, αλλά στο τέλος της μέρας εκατομμύρια άνθρωποι αποτυγχάνουν να τραφούν, πηγαίνουν για ύπνο νηστικοί, ενώ στον υπόλοιπο κόσμο το 1/3 των παραγόμενων τροφών αποτελεί πλεόνασμα και πετιέται (κίνημα think–eat–save). Που σημαίνει ότι στο μεταξύ έχει επιβαρύνει ασύδοτα το κλίμα, χωρίς όμως να έχει πετύχει το σκοπό του. Η αφθονία λοιπόν είναι εικονική. Πρόκειται για ασυδοσία.

Φαίνεται, πως παράλληλα, φροντίζουμε καθημερινά να χάσουμε την ευκαιρία επανόρθωσης προς τη φύση. Αφού ορισμένα οικοσυστήματα έχουν καταστραφεί σε τέτοιο βαθμό, που απλά δεν υπάρχουν. Για παράδειγμα το τμήμα του Αμαζονίου που δεν υφίσταται πλέον, αντιστοιχεί σε έκταση όσο η Γαλλία. Καταστράφηκε μέσα σε 40 χρόνια και δεν υφίσταται δυνατότητα έστω μερικής επανόρθωσης.

pic από το “Deforestation in the Amazon” του guardian.co.uk, Ιούνιος 1989, Βραζιλία: Το δάσος καίγεται. Από τις μεγαλύτερες καταστροφές. Το μεγαλύτερο τροπικό δάσος στον κόσμο, σπίτι για το 15% των γνωστών φυτών και για το 10% των θηλαστικών. Είχε 300 είδη ζωής ανά στρέμα.  

Ενώ τη στιγμή που μιλάμε, είναι σχεδόν σίγουρο ότι σύμφωνα με τη Guardian το δάσος της Σουμάτρα, σε 20 χρόνια δε θα υπάρχει πια. Πέρα από το γεγονός, ότι μαζί του «πήραν δρόμο» τίγρεις, ρινόκεροι και άλλα πανέμορφα είδη που αντιμετωπίζουν πρόβλημα υποπληθυσμού και εξαφάνισης. Και μάλλον στο ρινόκερο δε θα φτάσει η στιγμή να απολογηθούμε προσωπικά, αλλά πώς να εξηγήσεις σε ένα παιδί όταν θα έχεις γεράσει, πως ήταν όταν υπήρχαν δάση. Μπορεί να του τα δείξεις σε φωτογραφία, αλλά πως θα αναπαράγεις τη μυρωδιά απ’ το βρεγμένο χώμα;

pic από το Eyewitness: Indonesian deforestation exposed του guardian.co.uk, εναέρια έρευνα της Greenpeace καταδεικνύει την αποψίλωση του δάσους για της ανάγκες παραγωγής φοινικέλαιου

Η πολιτική της αναδάσωσης φαίνεται να εφαρμόζεται είτε εθελοντικά, από μικρές ομάδες πολιτών ή ακτιβιστών, που συνήθως εν όψει γεγονότων όπως η Παγκόσμια Ημέρα Περιβάλλοντος, αποφασίζουν να δραστηριοποιηθούν, περνώντας ένα μήνυμα και προσφέροντας ό,τι μπορούν φυσικά, είτε μέσω ιδιαίτερα δαπανηρών πρότζεκτ που σπάνια κυβερνήσεις θέτουν σε εφαρμογή.

Από την άλλη, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Τροφίμων και Γεωργίας των Ηνωμένων Εθνών (FAO) υπολογίζει πως η ζήτηση σε φαγητό θα αυξηθεί κατά 60% έως το 2050. Στην αγροτική βιομηχανία, η ανάγκη για μαζική και γρήγορη παραγωγή οδηγεί τον άνθρωπό σε απεγνωσμένη και αλόγιστη χρήση των εδαφών. Οι ανάγκες αυξάνονται, αλλά λόγω του τρόπου διανομής των τροφίμων και όπως προαναφέραμε, μεγάλο μέρος του πλανήτη δεν έχει ποτέ πρόσβαση σε αυτό το φαγητό.

Σύμφωνα με στοιχεία από την αναφορά “The Great Balancing Act” του Ινστιτούτου Παγκόσμιων Πόρων, σε 168 χώρες, η έρημος απειλεί. Για παράδειγμα στο Burkino Faso, φύτεψαν γρασίδι σε μια προσπάθεια να αποτρέψουν την εξάπλωση της ερήμου Σαχάρα. Χρειάζονται λύσεις απόδοσης-κόστους. Η γη είναι άχρηστη για άλλες χρήσεις σε ορισμένα σημεία. Και εκεί είναι που ο άνθρωπος πρέπει να παρέμβει και να εκμεταλλευτεί όποια δυνατότητα. Σε άλλα σημεία της πολυβασανισμένης Αφρικής, αδύναμες κυβερνήσεις και φυσικά αλλεπάλληλοι πόλεμοι φέρνουν το χάος. Κένυα, Αιθιοπία, Τζιμπουτί, Σομαλία αντιμετωπίζουν τώρα τη λειψυδρία, η οποία ενισχύει την εξάπλωση της Ερήμου.

Στην Κίνα, η διάβρωση του εδάφους, συνέβαλε στο να αχρηστευτούν καλλιέργειες και καρποί, με αποτέλεσμα να επηρεαστεί η ζωή 400 χιλιάδων ανθρώπων και με οικονομική ζημία της τάξης των 10 εκατομμυρίων δολαρίων.

Αναφερόμενοι στη γεωργία, το 70% της χρήσης πόσιμου νερού εξαντλείται εκεί και ιδιαίτερα στην κτηνοτροφία. Σύμφωνα με τον UNPD, ο παγκόσμιος πληθυσμός πιθανότατα από 7 τρις που αριθμούσε πέρυσι, θα φτάσει τα 9,3 τρις έως το 2050. Και έως το 2030, άλλα 3 δις ατόμων πρόκειται να εισέλθουν στην παγκόσμια μεσαία τάξη, με συνέπεια την συνεχή ζήτηση τροφών όπως κρεάτων και φυτικών ελαίων. Την ίδια ώρα περίπου 870 εκατομμύρια άνθρωποι θα παραμένουν μόνιμα σε επίπεδο υποσιτισμού. Και όταν η παραγωγή δε φτάνει για τις ανάγκες σίτισης, οι πλουσιότεροι, -αναφερόμενοι σε αυτούς της μεσαίας τάξης- παραμένουν περισσότεροι από τους πάμπτωχους και οι συνθήκες θα διαιωνίζονται. Οι πεινασμένοι έτυχε να βρίσκονται εκτός των λειτουργιών της αγοράς των ανεπτυγμένων κρατών.

Οι λύσεις που πρότεινε το Ινστιτούτο Παγκόσμιων Πόρων, για να κλείσει η διχάλα του ποσοστού προσαύξησης των διατροφικών αναγκών έως το 2050, περιλαμβάνουν τη μείωση της φτώχεια μέσω απασχόλησης πτωχών πληθυσμών σε προϊόντα δίκαιης ανταλλαγής και ενσωμάτωση τους σε έργα περιβαλλοντικής αποκατάστασης, η ουσιαστική ισότητα των φύλων με ενίσχυση της συμμετοχής της γυναίκας στην παραγωγή, η διατήρηση με κάθε κόστος των υπαρχόντων οικοσυστημάτων και η ανάκληση της μείωσής τους, η μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου από τη γεωργική και κτηνοτροφική εκμετάλλευση και κυρίως η μη μετατροπή φυσικού περιβάλλοντος με κανένα τρόπο σε νέες καλλιεργήσιμες εκτάσεις.

Το φυσικό περιβάλλον δεν αντέχει άλλο το ρόλο θύματος υπερεκμετάλλευσης. Η κλιματική αλλαγή είναι γεγονός, ακατάπαυστες πλημμύρες για μερικούς, λειψυδρία, ξηρασία αλλού. Οι διατροφικές ανάγκες θα αυξηθούν, αλλά μπορούμε να κάνουμε κάτι ώστε να ελαχιστοποιηθεί το 1/3 των τροφών που καταλήγουν σήμερα στα σκουπίδια. Γιατί δε μας παίρνει να αναλώσουμε άλλο νερό, ούτε άλλο δάσος. Η ερημοποίηση είναι πιο κοντά απ’ ότι νομίζαμε και μεταφράζεται σε κακή ποιότητα ζωής και κακή υγεία για όλους μας, μέσα από μια σειρά αλυσιδωτών αντιδράσεων που ξεκινούν ταυτόχρονα από διάφορα σημεία του πλανήτη.

της Μαρίας Αλιβιζάτου