Ἡ μαγεία τῆς ἑλληνικῆς γλώσσας δέν βρίσκεται μόνο στήν τέλεια ἐκφορά τοῦ λόγου, ἀλλά καί στήν ἀνάλυση τῶν κανόνων πού τήν διέπουν, τούς ὁποίους ἰσοπέδωσε σάν ὁδοστρωτῆρας τό μονοτονικό.
Ὑπάρχει ἓνας χρόνος στήν γραμματική, πού λέγεται μετοχή παθητικοῦ παρακειμένου. Ἂν ρωτήσετε ὁποιονδήποτε σύγχρονο Ἓλληνα, ιὁποιασδήποτε ἡλικίας, τί ξέρουν γιά τόν χρόνο αὐτόν, δέν πρόκειται νά πάρετε ἀπάντηση. Ἲσως κάποιοι ἐπιμελεῖς μαθητές νά τό γνωρίζουν, ἐπειδή διδάσκονται (ἀκόμη) τό μάθημα “γλῶσσα” τσάτρα-πάτρα, ἀλλά μόλις ἀποφοιτήσουν, θά ξεχάσουν τόν γραμματικό ὃρο. Ὡστόσο ἡ μετοχή μέσου καί παθητικοῦ παρακειμένου εἶναι τόσο ἐν χρήσει στήν καθημερινή μας ὁμιλία, ὣστε χωρίς αὐτόν τόν χρόνο δέν θά μπορούσαμε νά ἐκφρασθοῦμε καί νά συνεννοηθοῦμε. Καί εἶναι τόσο παλιός αὐτός ὁ χρόνος, ὣστε τόν χρησιμοποιοῦσαν οἱ Μινωίτες, οἱ Πύλιοι καί οἱ Μυκηναῖοι στήν Γραμμική Γραφή Β´(ΓΓΒ).
Παραδείγματα Μετοχής Παθητικού Παρακειμένου
Ὁ Ἂγγλος Μ. Βέντρις, πού ἀποκρυπτογράφησε τήν ΓΓΒ, βρῆκε σέ μία πινακίδα τῆς Πύλου τήν ἠχητική ἀξία qe-ka-u-me-no, δηλαδή κεκαυμένος. Ἦταν ἓνας κρεατοδίσκος ἀπό ψημένο πηλό πού χρησίμευε γιά τόν τεμαχισμό τοῦ ψημένου κρέατος. Διατηροῦσαν ἲσως τό σκεῦος θερμό, κεκαυμένο, γιά νά κρατηθοῦν ζεστά τά πρός διανομή τεμαχισμένα κρέατα, ἢ ἐννοοῦσαν ὃτι τό σκεῦος εἶχε ψηθεῖ γιά νά σκληρυνθεῖ. Εἶναι ἡ πινακίδα Ρ 641 τῆς Πύλου (βλέπε τοῦ ἰδίου Η ΓΕΝΕΣΙΣ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ), πού γράφτηκε ἐδῶ καί 5.000 χρόνια τουλάχιστον καί περιέχει ἀνελπίστως τήν μετοχή παθητικοῦ παρακειμένου.
Μέσα σ᾽ ὃλους αὐτούς τούς αἰῶνες, ὁ γραμματικός αὐτός κανόνας διαιωνίσθηκε μέχρι τῶν ἡμερῶν μας καί σήμερα βρίσκεται συχνότατα στήν καθημερινή μας ὁμιλία, σάν ψωμοτύρι, ὃπως θά δῆτε στήν συνέχεια.
Όταν π.χ. ζητοῦμε δουλειά, ὁ ἐργοδότης μᾶς ἐρωτᾶ ἂν εἲμαστε πεπειραμένοι. Ἂλλος λέει: Ἡ κατάσταση εἶναι συγκεχυμένη. Στίς κηδεῖες οἱ συγγενεῖς εἶναι τεθλιμμένοι. Στόν πίνακα τοῦ σχολείου οἱ μαθητές γράφουν τεθλασμένες γραμμές. Στόν στρατό καί στίς παρελάσεις κυκλοφοροῦν τεθωρακισμένα, δηλαδή ἃρματα μάχης. Στήν δίαιτά μας προσέχουμε νά μή καταναλώνουμε λίπη κεκορεσμένα. Οἱ δανειολῆπτες βρίσκονται σέ μία κατάσταση πού δημιουργοῦν τά λεγόμενα “φάντς” περιπεπλεγμένη. Στήν Βουλή κρατοῦνται πεπραγμένα. Οἱ διάδικοι, ἀλλά καί τά κράτη μποροῦν νά ἒλθουν σέ μία συμπεφωνημένη λύση κεκλεισμένων τῶν θυρῶν.
Ἀπό τά παραδείγματα αὐτά ἀντιλαμβανόμαστε ὃτι πρόκειται περί τοῦ ὁμαλοῦ χρονικοῦ ἀναδιπλασιασμοῦ τῶν ρημάτων πειρῶμαι (=δοκιμάζω), χύνομαι, θλίβομαι, θλῶμαι(=σπάζω), κορένυμι (=χορταίνω), πλέκω, πράττω, συμφωνῶ καί κλείνω. Δηλαδή διπλασιάζομε τό ἀρχικό σύμφωνο καί προσθέτομε ἓνα ἒψιλον. Αὐτή εἶναι ἡ μετοχή παθητικοῦ παρακειμένου: Δίδω-δεδομένος, κλίνω-κεκλιμένος , πράττω-πεπραγμένος κλπ. Ὃμως ὑπάχουν καί ἂλλοι χρονικοί ἀναδιπλασιασμοί. ᾽Αντί γιά ἀναδιπλασιασμό τοῦ ἀρχικοῦ συμφώνου μέ τήν προσθήκη ἑνός ἒψιλον, ἡ μετοχή παθητικοῦ παρακειμένου παίρνει μόνο ἓνα ε ὃπως: Ράπτομαι ἐρραμμένος, σφάζομαι ἐσφαγμένος, (ἐκ)ζητοῦμαι ἐξεζητημένος, σκάπτομαι ἐσκαμμένος, σφάλλλομαι ἐσφαλμένος κλπ.
Ἀλλά ὑπάρχουν, καί εἶναι πάμπολλα, πού δέν παίρνουν κανένα ἀναδιπλασιασμό στήν μετοχή τοῦ παθητικοῦ παρακειμένου, ὃπως: Ἀηδιάζω ἀηδιασμένος, αἰωροῦμαι αἰωρημένος, βεβαιοῦμαι βεβαιωμένος, ἐπαναστατῶ ἐπαναστατημένος, ἐπιπλώνω ἐπιπλωμένος κλπ.
Δέν θά ἢθελα νά συνεχίσω μέ τίς λοιπές περιπτώσεις καί τούς ὁμαλούς ἢ ἀνωμάλους σχηματισμούς τῶν μετοχῶν τοῦ παθητικοῦ παρακειμένου, διότι θά προσκρούσω στήν ἀγραμματοσύνη πού προκάλεσε τό μονοτονικό, τό ὁποῖο δέν ἐνδιαφέρεται γιά τό πότε ἐκτείνεται ἓνα φωνῆεν κλπ. Οἱ Ἓλληνες ὃμως, πού ἐξακολουθοῦν νά μιλοῦν ἐδῶ καί 5.000 χρόνια τουλάχιστον τήν ἲδια γλῶσσα, τήν ὑπέροχη ἑλληνική, μητέρα ὃλων τῶν εὐρωπαϊκῶν διαλέκτων, πρέπει νά ξέρουν ὃτι ὃταν λένε σέ καθημερινή πολλαπλῆ χρήση ἐνθουσιασμένος, γραμματισμένος, ζαλισμένος, χτενισμένος, μεταχειρισμένος. λουσμένος, νοικιασμένος, πνιγμένος, πρησμένος προσωποποιημένος, ἀποτεφρωμένος, ἐγχειρισμένος, ὑποχρεωμένος κ.ἂ., χρησιμοποιοῦν τήν μετοχή τοῦ παθητικοῦ παρακειμένου πού δέν θέλει ἀναδιπλασιασμό, ὃπως θέλει ὁ κεκαυμένος τῶν Μινωιτῶν τῶν Πυλίων καί τῶν Μυκηναίων.
Οι σοροί και το …DNA
Γιά νά δοῦν καί νά μάθουν τίς τεράστιες ἐκφραστικές δυνατότητες τῆς ἑλληνικῆς γλώσσας, ἀς ἀνοίξουν, ἂν βέβαια ἐνδιαφέρονται, μία παλαιά γραμματική (ὂχι τοῦ Τριανταφυλλίδη, πρός Θεοῦ), προκειμένου νά ἐκφέρουν σωστά τόν ἑλληνικό λόγο. Καί μάλιστα σέ μία ἐποχή γλωσσικῆς παρακμῆς πού, μέ ἀφορμή τήν ἀνθρωποθυσία τῶν Τεμπῶν, ἀκόμη καί οἱ σοροί ἀπέκτησαν DNA ἀπό τούς ἐκφωνητές δημοσιογράφους, καί μερικές φορές γράφονται καί… σωροί.
Οἱ σοροί δέν ἒχουν ἀνθρώπινο DNA. Εἶναι ξύλινοι, γιατί σορός σημαίνει φέρετρο, κάσα, κιβούρι, λάρνακα. DNA ἒχουν οἱ νεκροί, τά πτώματα, οἱ πεθαμένοι, οἱ καμένοι. Καί ποιός ξέρει; Ἲσως ὃταν οἱ Ἓλληνες πού ἐκφέρουν δημόσιο λόγο (πολιτικοί, δημοσιογράφοι, γιατροί, νομικοί, ἐπιστήμονες κλπ.) ὃταν ἀνακαλύψουν τίς τεράστιες ἐκφραστικές δυνατότητες τῆς ἑλληνικῆς γλώσσας, νά ἀναφωνήσουν, ὃπως ὁ ἀρχοντοχωριάτης τοῦ Μολιέρου κύριος Ζουρνταίν: “Κάνω τόσα χρόνια πρόζα καί δέν τό ἢξερα”.
*Ο κύριος Κώστας Δούκας είναι δημοσιογράφος (μέλος της ΕΣΗΕΑ) ερευνητής και συγγραφέας (μέλος της Εταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνών) και ασχολείται επί 40ετία με την Ομηρική γραμματεία.
Έχει μεταφράσει ΙΛΙΑΔΑ και ΟΔΥΣΣΕΙΑ σε πεζό και- τελευταία- σε έμμετρο λόγο, μετά σχολίων, με την διάσωση του 80% των λέξεων του Ομήρου.
με Αριθμό Μητρώου 12691
