Γ. Μανιάτης: Διαστάσεις της εισβολής της Ρωσίας στην Ουκρανία

Άρθρο του Γιάννη Μανιάτη

Η απόσυρση εταιρειών πετρελαίου από τη Ρωσία και οι προσπάθειες για μείωση κατά τα 2/3 της εξάρτησης της Ευρώπης από το ρωσικό φυσικό αέριο,  σηματοδοτούν σημαντικές γεωπολιτικές ανακατατάξεις. Η επερχόμενη επισιτιστική κρίση είναι βέβαιο ότι  θα δημιουργήσει σοβαρά κοινωνικά προβλήματα και πιθανά κύματα μεταναστών σε περιοχές όπως Ινδία, Αίγυπτος, Πακιστάν, Μπαγκλαντές, χώρες της Αφρικής κ.α.

Οι τιμές της ενέργειας από τον Οκτώβριο 2020 μέχρι τον Ιανουάριο 2022 παρουσίασαν αυξήσεις, που στο μέγιστο της τιμής του ευρωπαϊκού φυσικού αερίου έφτασαν το Δεκέμβριο 2021 έως και 1.200% σε σχέση με τον Οκτώβριο του 2020. Η διαχρονική εξέλιξη της τιμής του ευρωπαϊκού φυσικού αερίου TTF, του spot LNG στην Ασία, του ηλεκτρισμού στη Γερμανία και του εισαγόμενου άνθρακα στην Ευρώπη, παρουσιάζουν παράλληλες αυξομειώσεις επηρεαζόμενες  η μια από την άλλη.

Έτσι, τον Ιανουάριο 2021 εμφανίζεται μια αύξηση 500% στα φορτία LNG της Ασίας και περίπου 600% στα φορτία Οκτωβρίου – Δεκεμβρίου 2021. Στην Ευρώπη, η χαρακτηριστικότερη πορεία αφορά στην τιμή του ευρωπαϊκού φυσικού αερίου στο Ολλανδικό TTF  το οποίο ήδη  από το Μάρτιο 2021 άρχισε να αυξάνει με κορύφωση την κατά 800% άνοδο στα τέλη Σεπτεμβρίου 2021 και 1200% στις αρχές Ιανουαρίου 2022.

Η Ευρώπη εισάγει το 74% του αερίου της από αγωγούς και το 26% ως LNG. Ρωσία και Νορβηγία είναι οι δύο εξαγωγικές χώρες που στηρίζονται κυρίως σε αγωγούς ενώ αντίθετα, Κατάρ, Αυστραλία και Νιγηρία στηρίζονται στις υποδομές τους σε LNG, ενώ  οι ΗΠΑ εξάγουν με μια ισοκατανομή ανάμεσα σε αγωγούς και υγροποιημένο αέριο. Προφανώς, ΗΠΑ, Κατάρ, Αυστραλία, Νιγηρία και Αλγερία αποτελούν τις εναλλακτικές πηγές υποκατάστασης του ρωσικού αερίου αγωγών με υγροποιημένο (LNG). Η πρόσφατη συμφωνία ΕΕ – ΗΠΑ για προμήθεια στην Ευρώπη 15 bcm υγροποιημένου (LNG) αποτελεί ένα ενθαρρυντικό πρώτο βήμα, για την ενοποίηση των δυνάμεων των 27 Κρατών – Μελών, στην κατεύθυνση της ενιαίας διαπραγμάτευσης με προμηθεύτριες χώρες αερίου.

Πριν την κρίση, οι αγωγοί μεταφοράς αερίου από Ρωσία προς Ευρώπη είτε μέσω Ουκρανίας, είτε παρακάμπτοντάς την, άθροιζαν σε 230 bcm. Η ακύρωση του Nord Stream 2 αφαιρεί 55 bcm, ενώ μετά τις τελευταίες εξελίξεις κυρώσεων, βρίσκεται υπό επανεξέταση το σύνολο των ροών αερίου από Ρωσία προς Ευρώπη.

Η τρέχουσα κρίση στο ουκρανικό ανέδειξε την παραγωγική και χρηματιστηριακή έκθεση των μεγάλων δυτικών εταιρειών πετρελαίου στη Ρωσία.  Έτσι, η έκθεση αυτή είναι της τάξης του 20-30% για τις BP, Shell, OMV, 15% για την Total και πολύ λιγότερο για τις ExxonMobil και Equinor. Σε επίπεδο εταιρικής αξίας, τη μεγαλύτερη έκθεση έχουν οι BP (25%) και Τotal (20%). Αξίζει να σημειωθεί, ότι σχεδόν το σύνολο των ‘’δυτικών’’ εταιρειών πετρελαίου έχουν αρχίσει ήδη να αποχωρούν από τη ρωσική αγορά, αλλάζοντας τα μέχρι τώρα δεδομένα.

Στο επίπεδο των επενδύσεων, για έρευνα και ανάπτυξη κοιτασμάτων πετρελαίου και φυσικού αερίου παρουσιάζεται από το 2000 και εφεξής μια διαρκής πτώση, που ξεκινά από το 23% των συνολικών επενδύσεων το 2000 για να πέσει στο μόλις 10% των συνολικών επενδύσεων το 2018. Αντίστοιχα, στο επίπεδο ανακαλύψεων νέων κοιτασμάτων και φυσικού αερίου, εμφανίζονται κάποιες εξάρσεις μέχρι το 2010 που φτάνουν 40 -50 δις βαρέλια ισοδύναμου πετρελαίου, για να κατρακυλήσουν στα μόλις 8 δις  βαρέλια ισοδύναμου πετρελαίου το 2018. Η φθίνουσα αυτή πορεία, ιδιαίτερα στον τομέα του φυσικού αερίου, όπου ακόμη η αγορά δεν έχει αποκτήσει τη συνολική παγκοσμιοποίηση που εμφανίζεται στην αγορά πετρελαίου, είναι βέβαιο ότι προκαλεί σημαντικές γεωπολιτικές αναταράξεις.

Οι εισαγωγές υγροποιημένου φυσικού αερίου LNG ανά περιοχή και χώρα παρουσιάζουν εξαιρετικό ενδιαφέρον. Συνολικά, οι χώρες της Ασίας (380 bcm)  εισάγουν υπετριπλάσια ποσότητα LNG από ότι ολόκληρη η Ευρώπη (110 bcm). Η Κίνα και η Ιαπωνία εισάγουν η κάθε μια, διπλάσια ποσότητα LNG από ότι όλες οι ευρωπαϊκές χώρες μαζί.

Η ύπαρξη και λειτουργία πυρηνικών εργοστασίων στην Ουκρανία έχει δημιουργήσει υψηλό βαθμό ανησυχίας στην Ευρώπη λόγω της κατάληψης κάποιων από αυτά (Τσερνόμπιλ) από τα ρωσικά στρατεύματα. Συνολικά, στην Ουκρανία, βρίσκονται σε λειτουργία 12 μονάδες πυρηνικών, τρεις είναι προσωρινά κλειστές, τρείς είναι παροπλισμένες, μια κατεστραμμένη, ενώ υπό κατασκευή βρίσκονται άλλες δυο.

Η μείωση, από τα 155 bcm (δις κυβ. μέτρα) που εισάγει από τη Ρωσία η ΕΕ – 27, εκτιμάται από τις υπηρεσίες της Commission, ότι μπορεί να φτάσει στα περίπου 100 bcm μέσα σε ένα έτος, με συγκεκριμένα μέτρα, όπως: η αύξηση της εσωτερικής – ευρωπαϊκής παραγωγής μαζί με την αύξηση εισαγωγών μέσω αγωγών (εκτός Ρωσίας), η αύξηση εισαγωγών LNG, η εφαρμογή των υφιστάμενων πολιτικών για μείωση κατανάλωσης αερίου, η εφαρμογή μέτρων ενεργειακής απόδοσης, μείωσης θερμοκρασίας θερμοστατών στα κτίρια κι εγκατάσταση αντλιών θερμότητας, καθώς και η λειτουργία μονάδων παραγωγής ηλεκτρισμού χαμηλών εκπομπών. Το αναγκαίο γέμισμα των ευρωπαϊκών αποθηκών φυσικού αερίου στο 90%, σύμφωνα με την πρόσφατη απόφαση του ευρωπαϊκού συμβουλίου θα απαιτήσει προφανώς την αύξηση των ποσοτήτων εισαγωγής από τρίτες χώρες.

Η κρίση στην Ουκρανία φέρνει στην επιφάνεια τις αλληλεξαρτήσεις της Ρωσίας με τους σημαντικότερους εξαγωγικούς εταίρους της, καθώς και το ρόλο των εξαγωγών σιταριού από Ρωσία και Ουκρανία.  Έτσι, η Κίνα (13,4%) η Ολλανδία (10,5%) και η Γερμανία (6,6%) αποτελούν τους εταίρους που απορροφούν τα μεγαλύτερα ποσοστά των εξαγωγών ρωσικών προϊόντων. Συνολικά ο όγκος εξαγωγών ρωσικών προϊόντων με τους 10 μεγαλύτερους εταίρους της αθροίζουν περίπου 223 δις δολάρια.

Το γεγονός ότι η Ρωσία (37,3 εκατ. τόνοι) και η Ουκρανία (18,1 εκατ. τόνοι)  αποτελούν τον πρώτο και πέμπτο αντίστοιχα, παγκόσμιο εξαγωγέα σίτου, αναδεικνύει τους τεράστιους κινδύνους που εμφανίζονται λόγω της εισβολής της Ρωσίας στην Ουκρανία, για την επισιτιστική επάρκεια όχι μόνο της Ευρώπης αλλά και πολλών άλλων χωρών (πχ Αίγυπτος, Πακιστάν, Μπαγκλαντές, πολλές Αφρικανικές χώρες), οι οποίες εξαρτώνται από τις εισαγωγές ρωσικού, ή ουκρανικού σιταριού.

Του καθηγητή Γιάννη Μανιάτη, πρ. υπουργού Περιβάλλοντος, Ενέργειας & Κλιματικής Αλλαγής

Πρώτη δημοσίευση του άρθρου στην εφημερίδα ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ