Κ.Δούκας: Ὁμηρική εἰσβολή λέξεων στίς εὐρωπαϊκές διαλέκτους

*Του: Κώστα Δούκα

Σωρεία ὁμηρικῶν λέξεων ἒχει γεμίσει τίς εὐρωπαϊκές διαλέκτους, καθώς αὐτοί πού τίς μιλοῦν, Ἂγγλοι, Γάλλοι, Ἰταλοί, Γερμανοί, Ἱσπανοί κλπ., δέν μποροῦν νά ἐκφρασθοῦν χωρίς αὐτές, ἀλλά καί γενικώτερα, χρησιμοποιῶντας τίς λέξεις τῆς ἀρχαιοελληνικῆς γλώσσας, ὃπως γιά παράδειγμα:

-Climate crisis (κλιματική κρίση)

-Enigmatic

-Cosmos-cosmic

-Mysterious

-Chaos

-Phenomenon-phenomena

-Problem

-Pandemonium

-Chromatic κλπ.

Λέει ὁ Ὃμηρος πατήρ καί ἒχομε pere, father, padre. Λέει μήτηρ καί λένε οἱ Ευρωπαῖοι mother, mere κλπ. Ὁ ἀδελφός λέγεται  στά ἒπη φράτρης καί προκύπτουν frere, brother, fratelo. Τό ὁμηρικό ἒλαιον γίνεται  oil, huile, olio, ἡ ὣρα, heure, hour, ora κλπ.

Τό δέρμα στό κεφάλι τοῦ λιονταριοῦ πού βρίσκεται πάνω ἀπό τά μάτια καί ζαρώνει ἀπειλητικά ὃταν κάποιος ἀπειλήσει τούς σκύμνους, λέγεται σκήνιον. Οἱ Ἂγγλοι ἀποκαλοῦν τό δέρμα skin, ἀλλά καί derma.

Τό ρῆμα  καταρρέζω σημαίνει θωπεύω. Χάριν τοῦ μέτρου, περικόπτεται μία συλλαβή καί γίνεται καρρέζω. Καί ἒχομε τούς Γάλλους νά λένε carrecer=θωπεύω, τούς Ἂγγλους νά λένε I care you=σέ φροντίζω, σέ προσέχω, τούς Ἰταλούς νά λένε cara mia=ἀγάπη μου, carissimo κλπ. Ὑπάρχει τό ὁμηρικό ρῆμα σπεἰζω= ἐκτείνω καί τό ἐπίθετο σπειδής= ἐκτενής, μακρός.

Οἱ Ἂγγλοι λένε τό (ἐκτεταμένο) σύμπαν space, οἱ Γάλλοι λένε τό διάστημα espace,  spacial τό διαστημικό, spacieux τό εὐρύχωρο κλπ.

Ὁ Ὃμηρος λέει μινύθω καί ἐννοεῖ μικραίνω. Σήμερα ἡ μεγαλύτερη μόδα ὃλων τῶν ἐποχῶν ἀποκαλεῖται μίνι. ῾Ο πρόμαχος τοῦ Ὁμήρου, ὃπως καταλαβαίνουν ὃλοι οἱ Ἓλληνες, εἶναι ὁ πολεμιστής πού μάχεται στήν πρώτη γραμμή τῆς μάχης. Χάριν τοῦ μέτρου περικόπτεται μία συλλαβή καί ἡ λέξη γίνεται πρόμος. Τήν παραλαμβάνουν οἱ Εὐρωπαῖοι καί λένε promotion ὃ,τι προηγεῖται τῆς ἐποχῆς, κάθε τί νεωτεριστικό.

Στό τρωικό πεδίο ὑπάρχει ἓνας χαρακτηριστικός λόφος, πού ὁ Ὃμηρος ἀποκαλεῖ κολώνη, δηλαδή κολώνα ὃπως λέμε οἱ νεοέλληνες. Οἱ Γάλλοι ἀποκαλοῦν τόν λόφο la coline. Ἀκόμη καί τό θηλυκό ἂρθρο σεβάστηκαν. Τό ὁμηρικό ὓδωρ ἀποτελεῖ βασικό θέμα γιά τόν σχηματισμό πολλῶν λέξεων πού ἀρχίζουν ἀπό hydre-hydro,  ὃπως hydrogen (χαϊντρότζεν προφέρεται στά ἀγγλικά)=ὑδρογόνο, hydrography, hydrolatry, hydrolysis, hydromania κλπ.

Ἂλλη λέξη τοῦ Ὁμήρου εἶναι ὁ  τόκος (τοκετός, γέννα καί μεταφορικά τό κέρδος τῶν δανειζομένων χρημάτων, ἀρχή κυρίαρχη στήν οἰκονομίστικη νοοτροπία τοῦ καιροῦ μας). Οἱ Ἂγγλοι δέν ἂφησαν ἀνεκμετάλλευτη τήν εύκαιρία καί σχηματίζουν λέξεις ἀνύπαρκτες σ᾽ἐμᾶς, ὃπως tokology (γέννα+λόγος),tokomania, tokophobia κ.ἂ.

᾽Αλήθεια, πῶς θά λέγανε οἱ σύγχρονοι Εὐρωπαῖοι τήν γενοκτονία (genocide) ἂν ὁ Ὃμηρος δέν ἒλεγε  κτείνω καί ἀποκτείνω=θανατώνω, φονεύω, ἀποκτείνω (αὐτοκτονία, άνθρωποκτονία) καί πῶς θά ἒλεγαν οἱ Ἂγγλοι καί οἱ Γάλλοι τήν λέξη ἀνθρωποκτονία (homicide).

Ὁ ἀστήρ τοῦ Ὁμήρου γίνεται star,  ὁ ἂριστος aristocracy, τό γάλα  γίνεται galaxy,  ἡ σοκολάτα γάλακτος lacta, ἡ κόμη τῶν Ἀχαιῶν comete (κομήτης), ἡ γένεσις  genesis, ἡ τέχνη technology, τό δάκρυον lakrimal, ἡ δάμαρ=ἡ σύζυγος (ἀπό τό ρῆμα δαμάω=δαμάζω) μετατρέπεται σέ la dame στήν Γαλλική, δηλαδή ἡ δαμασμένη, ἡ κυρία, ἡ σύζυγος. Ὁ νωχελής τῆς Ὀδύσσειας καί τῆς ἐποχῆς μας γίνεται nonchalant στήν Γαλλική, ὁ δράκων dragon. Ὁ ἐγκέφαλος ἒχει γεμίσει τήν ἰατρική μέ ἑκατοντάδες λέξεις, πού προσδιορίζουν ἀσθένειες καί θεραπεῖες, ὃπως encephalalgia, encephalasthenia, encephalitis κ.ἂ.

Τό εἲδωλον γίνεται idol, τό  ἒθνος ethnic, ὁ ἐλέφας elephant, ἡ ἓλιξ elix,  ἡ κλίμαξ klimax, τό ἑρπετόν γίνεται serpant, ὁ θερμός thermo,  ὁ θώραξ thorax, ἡ ἱστορία καί ὁ ἳστωρ γίνονται history, histoire, historic, ἡ ἰσχαιμία ischaimia  κλπ., κλπ., κλπ.

 Χωρίς νά ὑπερβάλουμε, ἀκολουθοῦν καί στοιχίζονται χιλιάδες λέξεις αὐτούσιες ὁμηρικές ἢ παράγωγες, πού ἐμπλουτίζουν τίς εὐρωπαϊκές διαλέκτους. Κι αὐτή τήν γλωσσική διείσδυση οἱ Ευρωπαῖοι ἀδελφοί μας δέν μᾶς… τήν συγχωροῦν!

«Καταραμένοι ῝Ελληνες –εἶχε γράψει ὁ Γκαῖτε- τά εἲπατε ὃλα»!

Ο  Κώστας Δούκας είναι δημοσιογράφος  (μέλος της ΕΣΗΕΑ), ερευνητής και  συγγραφέας (μέλος της Εταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνών) και ασχολείται επί 40ετία με την Ομηρική γραμματεία, αλλά και με τις σύγχρονες προκλήσεις, συγκριτικά με τα αντίστοιχα και…όχι μόνον ιστορικά φαινόμενα.

Έχει μεταφράσει ΙΛΙΑΔΑ και ΟΔΥΣΣΕΙΑ σε πεζό και σε έμμετρο λόγο, μετά σχολίων, με τη διάσωση του  80% των λέξεων του Ομήρου.