Κ.Δούκας: Η ιστορία επαναλαμβάνεται-Ομοιότητες μεταξύ της Παλαιστίνης και των αιχμαλώτων Σπαρτιατών στην Σφακτηρία της Πύλου

Δέν εἶναι ἡ πρώτη φορά πού οἱ αἰχμάλωτοι πολέμου διαδραματίζουν ἰδιαίτερο ρόλο στήν ἒκβαση ἑνός πολέμου, ὃπως συμβαίνει σήμερα στήν Παλαιστίνη. Τό Ἰσραήλ, κατά παράβαση κάθε  «ἠθικῆς πολέμου», προκαλεῖ ἀπίστευτες ὡμότητες, ἐπιτιθέμενο σέ νοσοκομεῖα τῆς Γάζας καί δέν παύει νά ἐπαναλαμβάνη ὃτι θέλει τήν ἂμεση ἀπελευθέρωση τῶν 290 αἰχμαλώτων του, πού θά κρίνη τήν συνέχεια τοῦ πολέμου, ὁ ὁποίος χαρακτηρίσθηκε ἀκόμη καί ἀπό τόν ΟΗΕ σάν γενοκτονία.

Ἓνα παρόμοιο περιστατικό εἶχε συμβεῖ καί κατά τόν Πελοπονησιακό πόλεμο, διότι ὡς γνωστόν ἡ ἱστορία ἐπαναλαμβάνεται, ἒστω καί σάν φάρσα ὃπως λένε μερικοί. Τότε, γύρω στό 424 π.Χ. 420 Σπαρτιάτες κατέλαβαν τήν νῆσο Σφακτηρία, πού βρίσκεται μπροστά ἀπό  τήν   Πύλο, γιά νά ἐλέγχουν ὁλόκληρο τό λιμάνι καί νά προστατεύσουν τήν Λακωνική. Ὁ Ἀθηναῖος στρατηγός Δημοσθένης, μέ 4 τριήρεις καί 60 ὁπλίτες κατασκεύασε ἓνα πρόχειρο ὀχύρωμα στήν παραλία τῆς Πύλου. Οἱ Σπαρτιάτες ἀνησύχησαν, ἐπειδή εἶχαν φόβο ὃτι οἱ ἐχθροί (οἱ Ἀθηναῖοι) θά μπορούσαν νά χτίσουν τείχη μέσα στήν χώρα τους, κάτι πού οὐδέποτε εἶχε συμβεῖ στό παρελθόν καί ἦταν ἀδιανόητο. Τό περιστατικό περιγράφει μέ κάθε λεπτομέρεια ὁ Θουκυδίδης. Δύο ἡμέρες οἱ Σπαρτιάτες μέ τόν βασιλιᾶ Βρασίδα προσπαθοῦσαν νά ἐξουδετερώσουν τούς Ἀθηναίους, ἀλλά αὐτό ἦταν ἀκατόρθωτο, ἐπειδή τό ἒδαφος ἦταν ἀπόκρημνο καί πυκνοφυτεμένο.

Οἱ Σπαρτιάτες σταμάτησαν τόν πόλεμο, ἀλλά καί ζήτησαν ἀπό τούς συμμάχους τους πολιορκητικές μηχανές. Ἒγιναν πολλές μάχες ἐπί τῆς ξηρᾶς, ἀλλά ὁ Δημοσθένης προκάλεσε τούς Σπαρτιάτες καί στό ἀνοικτό πέλαγος, πλήν ὃμως αὐτοί δέν ἀνταποκρίθηκαν. Μέ τόν τρόπο ὃμως αὐτόν, οἱ 420 Σπαρτιάτες παρέμεινα αἰχμάλωτοι τῶν Ἀθηναίων ἐπί τῆς νήσου Σφακτηρίας. Ὃταν ἀναγγέλθηκαν τά πράγματα στήν Σπάρτη, ἐπεκράτησε θόρυβος γιά τούς ἀποκλεισθέντες στήν Σφακτηρία συμπατριῶτες τους. Τρόπος νά βοηθήσουν τούς αἰχμαλώτους δέν ὑπῆρχε. Ἂρχισαν διαπραγματεύσεις μέ τούς Ἀθηναίους, οἱ ὃροι τῶν ὁποίων ἦσαν ἐπαχθέστατοι. Ὃλες οἱ τριήρεις τῶν Σπαρτιατῶν, 60 τόν ἀριθμό, παραδόθηκαν στούς Ἀθηναίους μέχρι νά ἐπιστρέψουν οἱ πρέσβεις τῶν Λακεδαιμονίων ἀπό τήν Ἀθήνα. Ἀπό τήν πλευρά τους οἱ Ἀθηναῖοι ὑποσχέθηκαν νά ἐπιτρέψουν τήν εἰσαγωγή στήν Σφακτηρία μερικῶν τροφίμων καθημερινά (ἡ σημερινή ἀνθρωπιστική βοήθεια). Ἡ περιοχή γέμισε λέμβους ὃπου διάφοροι μικροπωλητές πουλοῦσαν τήν πραμάτεια τους στούς αἰχμαλώτους στήν…μαύρη ἀγορά!

Τόσο εἶχαν ταραχθῆ οἱ Σπαρτιάτες ἀπό τήν αἰχμαλωσία τῶν συμπατριωτῶν τους, ὣστε οἱ πρέσβεις τους ἒφθασαν στήν Ἀθήνα γιά νά ὑποβάλουν προτάσεις περί εἰρήνης. Καί θά εἶχε λήξει ὁ Πελοποννησιακός πόλεμος, χωρίς τίς τρομακτικές καταστρεπτικές συνέπειες πού τελικά προκάλεσε στήν Ἑλλάδα. Οἱ  Σπαρτιάτες εἶχαν προκαλέσει τρομερές καταστροφές στούς Ἀθηναίους (καταστροφή τῆς πόλεως τῶν Πλαταιῶν μέ σφαγές τοῦ πληθυσμοῦ, ἀνάλωση τῶν ἀποθεματικῶν τοῦ ταμείου, ἐπανάσταση τῆς Λέσβου, ἐκ τῶν πιό πιστῶν καί συνετῶν συμμάχων κ.ἂ.) καί τώρα πού τούς ἒβλεπαν ἱκέτες μπροστά τους, καί ἐνῶ θά μποροῦσαν νά ὠφεληθοῦν καί νά τερματίσουν τόν πόλεμο χωρίς νά θυσιάσουν τίποτε ἂλλο, ἀπελάκτισαν τήν περίσταση αὐτή νά ὠφεληθοῦν καί ἒκαναν ἓνα σωρό βλακεῖες.

Δυστυχῶς τήν ἐποχή ἐκείνη ὁ Περικλῆς πού χειραγωγοῦσε τούς Ἀθηναίους, ὣδευε πρός τό βιολογικό του τέλος καί οἱ δημαγωγοί εἶχαν κατορθώσει νά ἀλλοιώσουν τό πολίτευμα τῶν Άθηνῶν πρός τό συμφέρον τους. Οἱ ἐπιφανέστεροι τῶν δημαγωγῶν τήν ἐποχή ἐκείνη ἦσαν ὁ νευρορράφος Εὐκράτης, ὁ προβατοπώλης Λυσικλῆς, ὁ λυχνοπώλης Ὑπέρβολος καί ὁ διαβόητος βυρσοπώλης Κλέων, τόν ὁποῖο ὁ Θουκυδίδης χαρακτηρίζει ὡς βιαιότατον τῶν πολιτῶν.

Ὁ Ἀριστοφάνης πού ἢκμαζε τήν ἐποχή ἐκείνη, μέ ὑψηλά αἰσθήματα πατριδοφροσύνης, χαρακτήρισε τούς δημαγωγούς ὀλετῆρες τῆς πολιτείας τῶν Ἀθηνῶν καί τόν Κλέωνα ὡς κεκράκτην, δηλαδή φωνακλᾶ, πού φόβιζε τούς ἀντιπάλους του μέ τήν τραχύτητα τῆς φωνῆς του καί τήν ἀναίδεια τῶν σχημάτων, ἀλλά καί μέ τίς ἀπειλές συκοφαντίας γιά νά χρηματιστῆ ληστεύοντας τό Δημόσιο Ταμεῖο, καταδιώκοντας κάθε ἀρετή καί κάθε ἀξίας καί προσεταιριζόμενος τήν εὒνοια τοῦ πλήθους μέ τίς ἀναιδέστερες κολακεῖες (κάθε ὁμοιότητα μέ τήν σημερινή ἐποχή εἶναι έντελῶς συμπτωματκή). Οἱ πρέσβεις τῶν Σπαρτιατῶν ἒφθασαν στήν ἐκκλησία τοῦ δήμου καί εἶπαν τίς λίγες αὐτές λέξεις: Δῶστε μας τούς αἰχμαλώτους ἂνδρες μας στήν Σφακτηρία καί γιά τήν χάρη αὐτή δεχθῆτε τήν εἰρήνη καί τήν συμμαχία τῆς Σπάρτης.

Ὃμως ὁ Κλέων ἂλλα εἶχε στόν νοῦ του: «Κρατῶντας τούς αἰχμαλώτους Σπαρτιάτες στήν Σφακτηρία θά μποροῦσαν οἱ ᾽Αθηναῖοι ὃποτε ἢθελαν νά συνάψουν σπονδές εἰρήνης καί θά ἒπρεπε νά ἐκμεταλλευθοῦν τήν περίσταση γιά νά πετύχουν περισσότερα πλεονεκτήματα».

Καί κατόρθωσε αὐτός ὁ δημαγωγός νά πείση τούς Ἀθηναίους ν᾽ἀπαντήσουν ὃτι οἱ αἰχμάλωτοι πολέμου πρέπει νά παραδόσουν τά ὃπλα καί νά μεταφερθοῦν οἱ ἲδιοι στήν Ἀθήνα. Ταυτόχρονα ἒπρεπε οἱ Ἀθηναῖοι νά ζητήσουν ἀπό τούς Σπαρτιάτες τήν ἐπιστροφή διαφόρων κτήσεων, ἐξ αἰτίας τῶν ὁποίων ἒγινε ὁ Πελοποννησιακός πόλεμος. Δηλαδή οἱ Ἀθηναῖοι ζητοῦσαν ἀπό τούς Σπαρτιάτες ἀδύνατα πράγματα καί ἂκρως προσβλητικά. Ἒτσι ἀπέρριψαν τίς παράλογες αὐτές αἰτιάσεις, καί εἰδικότερα τίς συνομιλίες μέ τόν Κλέωνα, ὁ ὁποῖος ἂρχισε νά κραυγάζη μέ πολλή ἀγριότητα διάφορες ὓβρεις καί κατηγορίες πρός τούς Σπαρτιάτες. Ἒτσι ξανάρχισε ὁ πόλεμος ὓστερα ἀπό 20 ἡμέρες. Οἱ αἰχμάλωτοι πολέμου παρέμειναν φυλασσόμενοι στήν Σφακτηρία. Ματαίως οἱ συμπατριῶτες τους περίμεναν τήν ἐλευθέρωσή τους ἀπό ἡμέρα σέ ἡμέρα. Ἀπαράλακτα ὃπως συμβαίνει σήμερα στήν Παλαιστίνη.

Στό μεταξύ οἱ Ἀθηναῖοι, φοβούμενοι τόν ἐπερχόμενο χειμῶνα καί, στερούμενοι καί οἱ ἲδιοι τροφίμων, ἀλλά καί ὂντες ὑποχρεωμένοι νά τρέφουν τούς αἰχμαλώτους τους, ἐπετέθησαν στόν Κλέωνα, πού τά ἒβαλε μέ ἓνα ἐξαίρετο στρατηγό, τόν Νικία, ἐνῶ ὁ ἲδιος ὑποσχέθηκε ὃτι θά ἒφερνε μέσα σέ 20 ἡμέρες τούς αἰχμαλώτους ἀπό τήν Σφακτηρία στήν Ἀθήνα. Στό τέλος ὁ Κλέων δημαγωγῶντας συνεχῶς, κατώρθωσε νά γίνη παντοδύναμος καί νά φαντάζεται πώς εἶναι καί μέγας στρατηγός, ἐνῶ δέν ἒπαυε να προτρέπη τόν δῆμο νά συνεχίση τόν πόλεμο. Δηλαδή τόν πόλεμο πού κατέστρεψε τήν Ἑλλάδα στήν ἀρχαιότητα. Ὃπως ὁ σημερινός σήμερα, πού ἂν ἐκφύγει τοῦ ἐλέγχου μπορεῖ νά καταστρέψη τόν κόσμο.

 Ὁ Θουκυδίδης μᾶς περιγράφει μέ μεγάλη ἀκρίβεια πολλές συγκλονιστικές λεπτομέρειες τῆς αἰχμαλωσίας τῶν Σπαρτιατῶν,πού μπορεῖ  κάθε ἐνδιαφερόμενος νά πληροφορηθῆ ἀπό τό σύγγραμμα τοῦ ἀνυπερβλήτου ἱστορικοῦ. Τώρα ὁ ἀναγνώστης μπορεῖ νά βρῆ ὁμοιότητες μεταξύ τῆς αἰχμαλωσίας τῶν Λακεδαιμονίων καί τῶν σημερινῶν αἰχμαλώτων τῆς Χαμάς. Ἡ οὐσία εἶναι ὃτι οἱ αἰχμάλωτοι πολέμου μποροῦν νά προκαλέσουν τόσο τήν διακοπή τοῦ πολέμου, ὃσο καί τήν συνέχισή του. Ὃσο γιά τούς Κλέωνες, ὑπάρχουν ἂφθονοι σέ κάθε ἐποχή. Ἂν ἐπικρατήσουν καί σήμερα, ὁ κόσμος εἶναι χαμένος. Διότι οἱ δημαγωγοί προέρχονται ἀπό κατώτερες κοινωνικές καί πολιτισμικές τάξεις καί δέν διστάζουν νά προκαλέσουν τήν καταστροφή τῆς δημοκρατίας, πού ἀλλοιῶς τήν ἐννοοῦν αὐτοί, προκειμένου νά ἐξυπηρετήσουν τό ἲδιον αὐτῶν συμφέρον.

ΚΩΣΤΑΣ ΔΟΥΚΑΣ

*Ο κύριος Κώστας Δούκας είναι δημοσιογράφος  (μέλος της ΕΣΗΕΑ) ερευνητής και συγγραφέας  (μέλος της Εταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνών) και ασχολείται επί 40ετία με την Ομηρική γραμματεία.

Έχει μεταφράσει ΙΛΙΑΔΑ και ΟΔΥΣΣΕΙΑ σε πεζό και, τελευταία, σε έμμετρο λόγο, μετά σχολίων, με την διάσωση του 80% των λέξεων του Ομήρου.