Μοναξιά: Η σύγχρονη επιδημία που πλήττει την ψυχική μας υγεία!

Πλέον η μοναξιά είναι να εξελιχθεί σε σύγχρονη επιδημία, με πολλές έρευνες να προειδοποιούν εδώ και χρόνια ότι είναι επιβλαβής για την υγεία. Η χρόνια μοναξιά μάλιστα, έχει ενοχοποιηθεί ως επιβαρυντικός παράγοντας πρόωρου θανάτου, κυρίως στους άνδρες. Παράλληλα, καθώς αυξάνεται το προσδόκιμο ζωής, όλο και περισσότεροι άνθρωποι ζουν σε συνθήκες μοναξιάς.

Τι είναι όμως η μοναξιά στην πραγματικότητα;

Ο λεξικολογικός ορισμός αναφέρει ότι μοναξιά είναι το συναίσθημα του ανθρώπου που ζει μόνος, απομονωμένος από τους άλλους, χωρίς επαφή και ουσιαστική επικοινωνία με άλλους ανθρώπους.

Η καθηγήτρια Αναπτυξιακής Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, Ευαγγελία Γαλανάκη, ασχολήθηκε επί σειρά ετών με το θέμα της μοναξιάς και στο βιβλίο της με τίτλο Μοναξιά: Το παράδοξο της ανθρώπινης φύσης, εκδόσεις Gutenberg, αναλύονται όλες οι όψεις της μοναξιάς του ανθρώπου.

Ο Επίκτητος ήταν από τους πρώτους που διέκριναν το «είμαι μόνος», από το «νιώθω μόνος». Ονόμαζε «ερημία» την κατάσταση όπου ο άνθρωπος υποφέρει από τη μοναξιά και «έρημο» τον άνθρωπο που τη νιώθει. Η Γαλανάκη θεωρεί ότι η μοναξιά παραμελήθηκε από τους ψυχολόγους και τους ψυχιάτρους: Μόλις τα τελευταία περίπου 50 χρόνια ψυχίατροι και ψυχολόγοι άρχισαν να γράφουν τις πρώτες μελέτες περί μοναξιάς και μόλις τα τελευταία 30 χρόνια περίπου, άρχισε αυτή να ερευνάται συστηματικά, στον δυτικό κόσμο. Ωστόσο, η μοναξιά κατέχει κεντρική θέση στην ανθρώπινη ψυχοπαθολογία.

Ένα από τα κεφάλαια του βιβλίου αναφέρεται στην ελληνική μοναξιά, όπου περιγράφεται η αλλαγή της ελληνικής κοινωνίας με την εισχώρηση του ατομικισμού.

Στις ΗΠΑ η μοναξιά έχει γίνει επιδημία. Τον Μάιο του 2023, το αμερικανικό Υπουργείο Υγείας χαρακτήρισε τη μοναξιά επιδημία με θνητότητα ίση με τη θνητότητα που προκαλεί το κάπνισμα.

Τρεις στους πέντε Αμερικανούς ενήλικες αναφέρουν ότι αισθάνονται μοναξιά και το 18% (περίπου 46 εκατομμύρια άνθρωποι) αναφέρουν ότι έχουν μόνο ένα άτομο ή κανέναν που μπορούν να εμπιστευτούν ή να απευθυνθούν για βοήθεια στην προσωπική τους ζωή.

Ένα άλλο συμπέρασμα της έρευνας είναι ότι η μοναξιά σχετίζεται με το αν περιβαλλόμαστε από άλλους και με την αίσθηση ότι κάποιος είναι ορατός. Επίσης η ποιότητα και όχι η ποσότητα των σχέσεων είναι αυτή που ικανοποιεί την ανάγκη μας για σύνδεση, ώστε να μην νιώθουμε μοναξιά.

Η μοναξιά στην τρίτη ηλικία

Η μοναξιά θεωρείται παγκόσμιο πρόβλημα υγείας, ειδικά στις μεγαλύτερες ηλικίες. Το διάστημα 2021 – 2030 έχει οριστεί από τα Ηνωμένα Έθνη ως Δεκαετία Υγιούς Γήρανσης με στόχο τη βελτίωση της ζωής των ατόμων Τρίτης Ηλικίας. Έρευνες από υγειονομικές υπηρεσίες σε πολλές χώρες καταδεικνύουν πως οι ηλικιωμένοι που βιώνουν μοναξιά εμφανίζουν περισσότερα προβλήματα υγείας. Σύμφωνα με έρευνα του πανεπιστημίου της Μασαχουσέτης, η μοναξιά αυξάνει κατά 17% και η κοινωνική απομόνωση κατά 39% την πιθανότητα προβλημάτων ψυχικής υγείας. Στην Ελλάδα εκτιμάται, ότι πάνω από μισό εκατομμύριο είναι οι ηλικιωμένοι που ζουν μόνοι τους.

Η διεθνής διάσταση του προβλήματος της μοναξιάς και της απομόνωσης στην τρίτη ηλικία και ο ρόλος της πανδημίας στην μεγέθυνση του προβλήματος αποτυπώθηκε στη δεύτερη έκθεση της ένωσης Les Petits Frères des Pauvres με τίτλο «Μοναξιά και απομόνωση στους άνω των 60 στη Γαλλία το 2021»

Απογοητευτικά είναι τα στοιχεία που επισημαίνονται στην έκθεση:

• ο αριθμός των ηλικιωμένων που είναι απομονωμένοι από τον οικογενειακό και φιλικό τους κύκλο υπερδιπλασιάστηκε (+122%) σε διάστημα τεσσάρων ετών, φτάνοντας στα 2 εκατομμύρια το 2021.
• 1,3 εκατομμύριο ηλικιωμένοι δεν βλέπουν ποτέ ή σχεδόν ποτέ τα παιδιά και τα εγγόνια τους, έναντι 470.000 το 2017 όταν είχε δημοσιευθεί η προηγούμενη έκθεση.
• 3,9 εκατομμύρια ηλικιωμένοι, δηλαδή ένας στους πέντε δεν έχουν καθόλου ή σχεδόν καθόλου φιλικές σχέσεις, σε σύγκριση με 1,5 εκατομμύριο το 2017.

Οι συναισθηματικές επιπτώσεις στη μοναξιά

Η μοναξιά, επηρεάζει όχι μόνο την υγεία μας, αλλά και τον τρόπο που βιώνουμε τη ζωή. Με τον φόβο της μοναξιάς διατηρούμε σχέσεις που δεν μας αξίζουν. Σχέσεις οι οποίες μας εξαντλούν και μας δηλητηριάζουν. Αποφεύγουμε τις συγκρούσεις με τον σύντροφό μας – αντί να τις αντιμετωπίζουμε με εποικοδομητικούς τρόπους- γιατί φοβόμαστε ότι θα μείνουμε μόνοι μας. Παραβλέπουμε την ανάγκη μας για προσωπικό χρόνο, συμμετέχουμε σε κοινωνικές εκδηλώσεις που μπορεί να μην μας ενδιαφέρουν ή στις οποίες αισθανόμαστε άβολα επειδή φοβόμαστε ότι μπορεί να μείνουμε μόνοι μας.

Παράλληλα, απέχουμε από εμπειρίες που στην πραγματικότητα μας βοηθούν να καλλιεργήσουμε την οικειότητα και συμβάλλουν σε ποιοτικές σχέσεις.

Αποφεύγουμε να θέτουμε όρια ή να διεκδικούμε τις ανάγκες μας, επειδή φοβόμαστε ότι οι άλλοι θα μας αφήσουν.

Πολλές φορές μπορεί να βρισκόμαστε περιτριγυρισμένοι από άλλους ανθρώπους αλλά είναι πιθανό να νιώσουμε ακόμα πιο μόνοι όταν υπάρχει συναισθηματική απόσταση.

Αν θέλουμε να αντιμετωπίσουμε την εμπειρία της μοναξιάς, θα πρέπει να μιλήσουμε για την κατάσταση που βιώνουμε, επισημαίνουν οι ειδικοί της ψυχικής υγείας. Και όπως δείχνουν τα πράγματα, τον τελευταίο καιρό, οι άνθρωποι είναι περισσότερο πρόθυμοι να μιλήσουν για τη μοναξιά που μοιάζει μεταδοτική. Το Ηνωμένο Βασίλειο δημιούργησε υπουργικό χαρτοφυλάκιο για τη διαχείριση της μοναξιάς, ενώ πολλοί καλλιτέχνες μιλούν ανοιχτά για την κατάθλιψη και τη μοναξιά, όπως η ηθοποιός Jamie Lee Curtis η οποία δημιούργησε ένα podcast, (Good Friend), που στοχεύει να βοηθήσει τους ανθρώπους να δημιουργήσουν νέες φιλίες.

«Όσο κι αν νιώθουμε μόνοι ας σκεφτούμε πως η μοναξιά είναι μια κοινή εμπειρία», λέει η Μίριαμ Κίρμαγιερ, κλινική ψυχολόγος από τη Βρετανία. «Όσο πιο γρήγορα συμφιλιωθούμε με αυτό το συναίσθημα τόσο περισσότερο θα είμαστε σε θέση να συνδεθούμε ουσιαστικά. Αντί να αντιδρούμε στη μοναξιά με ντροπή ας προσπαθήσουμε να δούμε την εγγενή αξία της μοναξιάς: δεν είναι κάτι που πρέπει να κρίνουμε, να αγνοούμε ή να ντρεπόμαστε- υπάρχει για να μας υπενθυμίζει την καθολική μας ανάγκη για σύνδεση».