Οι περιπλανήσεις τοῦ Ὀδυσσέα στόν Βόρειο Ἀτλαντικό

Του Κώστα Δούκα 

Ὃσοι ἀσχολοῦνται σοβαρά μέ τά ὁμηρικά ἒπη, θά ἒχουν παρατηρήσει ὃτι ὁ Ζεύς, ὃταν δίνει ἐντολή στόν Ἑρμῆ νά πετάξει μέχρι τό νησί τῆς Καλυψοῦς, τήν Ὠγυγία, καί νά τῆς μεταφέρει τήν ἐντολή του νά πάψουν οι περιπλανήσεις τοῦ Ὀδυσσέα, νά τόν ἀπελευθερώσει καί νά τόν βοηθήσει νά γυρίσει στήν Ἰθάκη, τοῦ διευκρινίζει ὃτι ἡ ἐπιστροφή θά γίνει μέσω…Σχερίας, δηλαδή τῆς χώρας τῶν Φαιάκων. Σχερία κατά τό ἀρχαῖο λεξικό τοῦ Ἡσυχίου σημαίνει ἐκτεταμένη παραλία. Λέει συγκεκριμένα ὁ Ζεύς:

              ἀλλά μονάχος σέ πολύδεσμη σχεδία βασανιζόμενος

              στήν εὒφορη Σχερία θά φθάσει σέ εἲκοσι ᾽μέρες,

              γῆ τῶν Φαιάκων, πού κοντά βρίσκονται στούς θεούς,

              ἐκεῖνοι σάν θεό μέ τήν καρδιά θά τόν τιμήσουν

              καί μέ νῆα θά πέμψουνε στήν πατρική του γῆ.

                         ( Ὀδ. ε 36, ἒμμετρη μετάφραση Κ. Δούκας ἐκδόσεις ΑΙΓΗΪΣ)

Ἀλλά ποῦ εἶναι ἡ Σχερία καί ποῦ ἡ Ὠγυγία;

Σύμφωνα μέ τήν ἀντίληψη τῆς ἀρχαιολόγου καί νομικοῦ Ένριέττας Μέρτζ, ἡ Σχερία πού δέν ἦταν νῆσος ἀλλά χώρα, βρισκόταν στόν κόλπο τοῦ Μεξικοῦ κοντά στήν Φλώριδα, ἐνῶ ἡ Ὠγυγία βρισκόταν στίς σημερινές Ἀζόρες νήσους. Συγκεκριμένες τοπογραφικές, γεωγραφικές, ζωολογικές καί μετεωρολογικές περιγραφές τοῦ Ὁμήρου στήν Ὁδύσσεια ἐπιβεβαιώνουν τήν ἀντίληψη αὐτή. Ἐκεῖ συμβαίνουν κυκλῶνες, ἀειφόρος ἀνάπτυξη, μεγάλες παλίρροιες κλπ. πού μᾶς περιγράφει μέ μεγάλη ἀκρίβεια ὁ Ὃμηρος. Ὁ Ἑρμῆς γνωρίζει ὃτι οι  περιπλανήσεις τοῦ Ὀδυσσέα θα τελειώσουν και θά γυρίσει στήν Ἰθάκη μέσω…Σχερίας, ἀλλά δέν τό λέει στήν Καλυψώ, ἡ ὁποία δέν τό γνωρίζει. Γι᾽αὐτό ἐκείνη συνιστᾶ στόν Ὀδυσσέα ἀργότερα, κατά τήν κατασκευή μεγάλης σχεδίας, νά ἒχει στό ἀριστερό του χέρι τήν Μεγάλη Ἂρκτο οἲη δ᾽ἂμμορος ἐστί λοετρῶν Ὠκεανοῖο (Ὀδ. ε 172), δηλαδή δέν βυθίζεται στόν Ὠκεανό, ἢτοι οἱ ἀστέρες της εἶναι ἀειφανεῖς.

Ὃταν λοιπόν ὁ Ὀδυσσέας ἀποπλέει ἀπό τήν Ὠγυγία, τίς σημερινές Ἀζόρες, με κατεύθυνση τήν Ἰθάκη, πλέει πρός ἀνατολάς. Πολύ σωστά λοιπόν τοῦ συνιστᾶ ἡ Καλυψώ (ἡ καλύπτουσα θεά) νά ἒχει στ᾽ἀριστερά του τήν Μεγάλη Ἂρκτο γιά νά φθάσει στήν Ἰθάκη. Κι αὐτός τί κάνει;

                 Ἲσιαζε τό πηδάλιο μέ τέχνη ὁ Ὀδυσσέας

                 καθήμενος, στά βλέφαρα δέν τοῦ ᾽πεφτε ὁ ὓπνος

                 κοιτάζοντας Πλειάδες κι ἀργοδύοντα Βοῶτην,

                 Ἂρκτο, πού μέ τό ὂνομα ἃμαξα τήν καλοῦν,

                πού αὐτοῦ στρέφεται κι Ὠρίωνα δοκεύει

                καί στά λουτρά τοῦ Ὠκεανοῦ δέν παίρνει ἐκείνη μέρος.

 Ἀλλά πόσες νύχτες θά μποροῦσε ὁ Ὀδυσσέας, κουμαντάροντας τό καρυδότσουφλό του, νά κρατᾶ ἀνοιχτά τά μάτια του γιά νά ἐλέγχει τήν πορεία του σύμφωνα μέ τήν θέση τῶν ἀστέρων; Ὂχι γιά πολύ. Ἂλλωστε σύμφωνα με τήν ἐντολή τοῦ Διός ἒπρεπε νά πάει στήν χώρα τῶν Φαιάκων, δηλαδή τῶν σκουρόχρωμων ἀνθρώπων ὃπως δηλώνει καί ἡ λέξη Φαίαξ, οἱ ὁποῖοι θά τόν παλιννοστοῦσαν στήν πατρίδα του.

Γιατί ὃμως νά πάει στούς Φαίακες;

῾Ἡ ἀπάντηση εἶναι γιά νά δοθεῖ ἡ εὐκαιρία στόν ἀδελφό τοῦ Διός, τόν Ποσειδῶνα, νά τόν ἐκδικηθεῖ μέ βάσανα στήν θάλασσα, ἐπειδή εἶχε τυφλώσει τόν γιό, τόν κύκλωπα Πολύφημο. Ἂρα ἒπρεπε νά ἀκολουθήσει ἂλλη πορεία ἀπό ἐκείνη πού τόν ὁδηγοῦσε στήν Ἰθάκη, ὣστε νά φθάσει στούς Φαίακες. Ἑπομένως ἀποπλέοντας ἀπό τήν Ὠγυγία, ἀντί νά περάσει ἀπό τίς Ἡράκλειες στῆλες, τό σημερινό Γιβραλτάρ, ὣστε νά εἰσέλεθει στήν Μεσόγειο, παρεσύρθη ἀπό τό ρεῦμα τῶν Καναρίων Νήσων, πού τόν ὁδήγησε ὑποχρεωτικά στό Ρεῦμα τοῦ Κόλπου (Gulf Stream), πού καί αὐτό τό γνώριζε ὁ Ὃμηρος ὡς ἀψόρρον ποταμόν Ὠκεανόν, ἢτοι ὡς ὀπισθόρρον ποταμόν, (πού γυρίζει πίσω), ὑποδηλώνοντας ἒτσι τό Ρεῦμα τοῦ Κόλπου, ἀφοῦ οἱ ποταμοί δέν γυρίζουν πίσω, πλήν τοῦ κολπείου ρεύματος.

Ὁ ἐπίμαχος στίχος τοῦ Ὁμήρου γιά τήν Μεγάλη Ἂρκτο, πού ἒχει βάλει σέ σκέψεις τούς φιλολόγους ὃλου τοῦ κόσμου, εἶναι αὐτός πού εἲπαμε:

Οἲη δ᾽ἂμορος ἐστἰ λοετρῶν Ὠκεανοῖο.

Ἑπομένως αὐτή ἡ σύσταση τῆς Καλυψοῦς πρός τό Ὀδυσσέα, δηλαδή νά ἒχει στό ἀριστερό του χέρι τήν Ἂρκτο, θά εἶχε ἰσχύ ὃταν αὐτός γύριζε ἀπό τούς Φαίακες στήν Ἰθάκη. Ἀξίζει νά σημειωθεῖ ὃτι τό Ρεῦμα τοῦ Κόλπου ἀμέσως βόρεια τοῦ Ἁγίου Δομινίκου, ρέει στίς 20 μοῖρες βορείου πλάτους, πρᾶγμα πού ἐπίσης σημαίνει ὃτι ἡ Μεγάλη Ἂρκτος στό σημεῖο τῆς κυκλικῆς περιφορᾶς γύρω ἀπό τόν Πολικό Ἀστέρα, θά βυθιζόταν στόν ὁρίζοντα καί δέν θά ἦταν ἂμμορος λοετρῶν Ὠκεανοῖο, δηλαδή ἀειφανής. Ἡ Μέρτζ πιστεύει ὃτι κάποιο λάθος ἒγινε μέ ἂγνωστο τρόπο, πιθανόν κατά τούς χρόνους τῆς γενικῆς ταξινομήσεως τῆς Ἀλεξανδρινῆς Βιβλιοθήκης κατά τόν 2^ον αἰῶνα καί ὃτι τό ἀπόσπασμα αὐτό, εἲτε ἒχει μεταφερθεῖ ἀπό τήν ἀρχική του θέση ἢ κατ᾽ἂλλον τρόπο πολλοί ἀπό τούς στίχους ἒχουν ἀπαλειφθεῖ. Καί μᾶλλον ἒχει δίκιο ἡ Ἀμερικανίδα μελετήτρια τοῦ Ὁμήρου, ὁ ὁποῖος ἐπαναλαμβάνει αὐτόν τόν στίχο καί στήν ραψωδία τῆς Ἰλιάδος Σ 489, καθώς γνωρίζει ὃτι ὁ ἐρχόμενος ἀπό τίς ῾Ηράκλειες Πύλες πρός Ἰθάκη καί εἰσερχόμενος στήν Μεσόγειο μέ προορισμό τήν Ἰθάκη πρέπει νά κατευθύνεται ἀνατολικά ὃταν ἒχει στ᾽ἀριστερά του τἠν Μεγάλη Ἂρκτο.

Πολλούς αἰῶνες ἀργότερα, ὁ νεώτερος ἐκδότης τῶν παναρχαίων Ἀργοναυτικῶν Ἀπολώνιος ὁ Ρόδιος, σπουδαῖος φιλόλογος τῆς ἀρχαιότητος, μᾶς πληροφορεῖ ὃτι ἡ <<Ἀργώ>> ἒπλεε κάτω τοῦ Ἰσημερινοῦ, ὃπου ἡ Μεγάλη Ἂρκτος δέν εἶναι ἀειφανής καί δέν ἰσχύει ὁ στίχος Ὀδ. ε 172. Τώρα πῶς ἡ “Ἀργώ” ἒπλεε ξαφνικά ἀπό τήν Μεσόγειο στόν Νότιο Ἀτλαντικό Ὠκεανό, αὐτό πρέπει νά περάσει ἀπό τήν βάσανο τῆς εὑρέσεως τό 1956 πλήθους ἀμφορέων καί ἀρχαιοελληνικῶν ἐπιγραφῶν στίς ἐκβολές τοῦ ποταμοκόλπου Ρίο ντε λα Πλάτα στήν Οὐρουγουάη καί στό Μοντεβίντεο, ἀλλά καί τῆς πληθώρας τῶν ἀρχαιοελληνικῶν ὀνομασιῶν στήν Νότιο ἀλλά καί στήν Βόρειο Ἀμερική, ὃπως Πανόραμα, Ὑάκινθος, Μίνωες, Κόρινθος, Ἰφιγένεια, Φιλαδέλφεια, Διόνυσος, Ἱππόλυτος, Εἰρήνη, Ἡλιούπολις καί ἑκατοντάδες ἂλλες πού βρῆκαν οἱ Ἱσπανοί <<κονκισταντόρες>>, ὃταν ἀνεκάλυψαν γιά δεύτερη φορά τήν Ἀμερική. Γιά περισσότερες πληροφορίες σχετικά μέ τἀ ἀρχαιοελληνικά ὀνόματα πόλεων, ὀρέων, λιμνῶν κλπ. μπορεῖ κανείς νά ἀνατρέξει στό πολύκροτο βιβλίο τοῦ Λευκαδίου πλοιάρχου Βαρθολομαίου Λάζαρη “Ἡ Ἑλλάδα σέ ὃλο τόν κόσμο”.

Ὁ Ὃμηρος μᾶς περιγράφει τίς περιπλανήσεις τοῦ Ὀδυσσέα στόν Βόρειο Ἀτλαντικό. Ὁ προσεκτικός ἀναγνώστης μένει κατάπληκτος ἀπό τίς περιγραφές αὐτές,καθώς ἀντιλαμβένεται ὃτι οἱ ὁμηρικές περιγραφές ἀναφέρονται σέ τροπικές περιοχές, πού οὐδέποτε συμβαίνουν στήν Μεσόγειο. Ἀλλά αὐτά σέ ἂλλο σημείωμα.

Ο Κώστας Δούκας είναι δημοσιογράφος  (μέλος της ΕΣΗΕΑ) ειδικευμένος στο ναυτιλιακό ρεπορτάζ, ερευνητής και συγγραφέας (μέλος της Εταιρίας Ελλήνων Λογοτεχνών). Ασχολείται επί 40ετία με την ομηρική γραμματεία. Έχει μεταφράσει την Ιλιάδα και την Οδύσσεια σε πεζό λόγο και, τελευταία, σε έμμετρο μετά σχολίων, με την διάσωση του 80% των λέξεων του Ομήρου.