Όταν τα “μάρμαρα” κλάπηκαν δις φορές!

Μάλιστα ο κ. Μπαμπινιώτης χαρακτηρίζει τη λέξη “μάρμαρα” ως την πιο επιδραστική στην συνείδηση και σε συζητήσεις των Ελλήνων, με αναφορά στα γλυπτά του Παρθενώνα στη διάρκεια του 2023, αφού κέντρισε το ενδιαφέρον τους, με αφορμή το ζήτημα της επιστροφής τους στη γενέτειρά τους.

Ας δούμε όμως την ανάλυση που κάνει γύρω από την λέξη, και πως αποκαλύπτει ότι τα “μάρμαρα” εκλάπησαν δύο φορές και όχι μία. Πώς;

Η λέξη μάρμαρο ήδη ομηρική ήταν αρσενικού γένους (ο μάρμαρος: «λάζετο πέτρον μάρμαρον ὀκριόεντα») αλλά και θηλυκού (η μάρμαρος: «μαρμάρου… τῆς Πεντελικῆς μέταλλα»), για να καταλήξει ουσιαστικοποιημένη (το μάρμαρο).

Από μια ρίζα *mar- (απ’ όπου και σανσκριτικό marici- «ακτίνα φωτός») προήλθαν το ρήμα μαρμαίρω «λάμπω, ακτινοβολώ», απ’ όπου το μάρμαρος/μάρμαρον «πέτρα, βράχος», αρχικά «η λεία πέτρα που γυαλίζει, λάμπει στον ήλιο» αλλά και το μαρμαρυγή «λάμψη, σπινθηροβόλημα και (μετφρ.) η καρδιακή πάθηση». Ομόρριζα τα αρχαία μαρ-ίλη «φλεγόμενο κάρβουνο», μαρ-αυγῶ «θαμπώνομαι» και ἀ-μαρ-ύσσω «στίλβω, σπινθηροβολώ»

Τελικά, πήραν έμμεσα την ελληνική λέξη (μάρμαρο > marble) και πήραν άμεσα (με… πριόνισμα) και τα γλυπτά τού Παρθενώνος, τα μάρμαρα τού Ελγιν (Elgin marbles), όπως συγκεκαλυμμένα τα ονόμασαν.

Το μάρμαρο μπήκε στην ζωή των Ελλήνων: στα μαρμαρένια αλώνια, οι μαρμάρινες κολώνες, ο μαρμαρωμένος βασιλιάς. Και να θυμηθούμε, λόγω Χριστουγέννων, την περιγραφή τού Παπαδιαμάντη από «Στον Χριστό στο Κάστρο»:

«με την μεγάλην εικόνα της Γεννήσεως
όπου θεσπεσίως μαρμαίρουσιν
αι μορφαί του θείου Βρέφους και της αμώμου Λεχούς».

Ο κ. Γεώργιος Μπαμπινιώτης είναι ομότιμος καθηγητής Γλωσσολογίας του ΕΚΠΑ.