Ἡ ἱερότητα τοῦ κύκλου καί οἱ μυστηριώδεις τεράστιοι κύκλοι στήν Ὀλυμπία

ΤΟΥ ΚΩΣΤΑ ΔΟΥΚΑ

Ὁ Γερμανός ἀρχαιολόγος Joerg Rambach κατά τίς ἐργασίες του στήν ἀρχαία Ὀλυμπία ἀπεκάλυψε ὃτι ὁ συμπατριώτης του σπουδαῖος ἀρχαιολόγος W. Dorpfeld ἒκανε μία πολύ σημαντική ἀνακάλυψη. Κάτω ἀπό τό Πελόπιον  (ἱερό πρός τιμήν τοῦ Πέλοπος) καί ἀκριβῶς κάτω ἀπό τό ἐπίπεδο τῆς κλασικῆς ἐποχῆς, βρῆκε τμήματα κεντρικοῦ περιβόλου καί ἐντός αὐτοῦ βρῆκε τεράστιο περιμετρικό τύμβο διαμέτρου 37 μέτρων, δηλαδή ἓνα χῶρο κατά τι μικρότερο τῆς  πλατείας Ὁμονοίας.

Ο ΤΥΜΒΟΣ ΠΟΥ ΔΕΝ ΗΤΑΝ ΤΥΜΒΟΣ

Δέν βρέθηκαν ὃμως κτερίσματα ἢ ἂλλα ἲχνη πού νά ἐπιβεβαιώνουν τήν ταφική χρήση τοῦ τύμβου, πού ὁ Dorpfeld χρονολόγησε στό 2800-2300 π.Χ. Ποιά ἦταν ἂραγε ἡ χρήση τοῦ μεγαλειώδους τύμβου;
Ἂγνωστο.
Μυστήριο.
Ἀνεξήγητο.

Ὡστόσο ἂν διαβάσει κανείς μέ προσοχή τόν Ὃμηρο θά βρεῖ τήν ἀπάντηση. Αὐτός ὁ τύμβος δέν ἦταν τύμβος. Ἦταν κάτι ἂλλο. Ἂν ἀνοίξουμε τήν Ἰλιάδα στήν ραψωδία Σ 504 κ.ἑ. θά διαβάσουμε ὃτι οἱ γέροντες δίκαζαν  ἀμοιβιδίς ἐντός ἱεροῦ κύκλου (γέροντες ἣατ᾽ ἀμοιβιδίς ἐπί ξεστοῖσι λίθοις ἱερῷ ἐνί κύκλῳ…ἀμοιβιδίς δέ δίκαζον=οἱ γέροντες καθισμένοι σέ λαξευτούς λίθους μέσα σέ κύκλο δίκαζαν ἐναλλάξ). Ὃποιος δίκαζε πιό δίκαια, εἶχε ἀμοιβή 2 τάλαντα χρυσοῦ. Ποιά ποσότητα ἀντιπροσώπευε τό τάλαντο χρυσοῦ δέν γνωρίζουμε. Πάντως ὁ Πρίαμος μεταξύ τῶν ἂλλων δώρων πού προσφέρει στόν Ἀχιλλέα γιά νά τοῦ δώσει πίσω τό νεκρό σῶμα τοῦ Ἓκτορος, περιλαμβάνονται καί 10 τάλαντα χρυσοῦ.

Ἑπομένως ὁ τεράστιος κύκλος ἦταν χῶρος δικαστηρίου. Δηλαδή τό 3000 π.Χ. οἱ Ἓλληνες εἶχαν δικαστήρια καί νόμους, δηλαδή ὀργανωμένη κοινωνία. Ὁ δόκτωρ Ράμπαχ παραδέχθηκε μιλῶντας στόν ὑποφαινόμενο ἐρωτηθείς σχετικῶς, ὃτι τέτοια ἐκδοχή δέν πρέπει νά ἀποκλείεται. Ἐπ᾽ αὐτοῦ θά δώσουμε στήν συνέχεια περισσότερες λεπτομέρειες καί μάλιστα συγκλονιστικές, ἀφοῦ ἡ σύγχρονη τεχνολογία ἐπιβεβαιώνει πανηγυρικά πολλές πληροφορίες πού ἀναφέρονται στό πληροφοριακό ὑλικό τοῦ Ὁμήρου.

ΓΙΑΤΙ Ο ΚΥΚΛΟΣ ΗΤΑΝ ΙΕΡΟΣ

Ἡ ἱερότητα τοῦ κύκλου ξεκινᾶ ἀπό τό στερέωμα. Οἱ  φαινομενικοί δίσκοι τοῦ Ἡλίου καί τῆς Σελήνης εἶναι κυκλικοί. Ὁ Ἣλιος καί ἡ Σελήνη γιά τούς λαούς ὃλου τοῦ ἀρχαίου κόσμου  εἶναι θεοί. Ἂρα προκύπτει ἱερότης.

Οἱ τροχιές τῶν ἀστέρων στό στερέωμα εἶναι ἐπίσης κυκλικές φαινομενικά. Τά οὐράνια σῶματα διαγράφουν κυκλική τροχιά στό στερέωμα. Κατά συνέπεια τά ἀνθρώπινα πράγματα πρέπει νά κινοῦνται μέσα σέ κύκλο. Ὁ Ἡρόδοτος μᾶς πληροφορεῖ: κύκλος τῶν ἀνθρωπίνων ἐστί πραγμάτων (1. 207).

Ὁ Ἀριστοτέλης στά «Φυσικά» (4. 19,9) λέει: Φασί κύκλον ἐστί τ᾽ ἀνθρώπινα πράγματα.

Ὁ χορός χαρακτηρίζεται ἐπίσης ἱερός ἐπειδή εἶναι κυκλικός. Ὁ Ἀριστοφάνης στούς «Βατράχους» (440) λέει: χωρεῖτε νῦν ἱερόν ἀνά κύκλον (προχωρῆστε τώρα γιά χορό σέ ἱερό κύκλο).

ΟΙ ΚΥΚΛΩΠΕΣ

Ἡ ἱερότητα τοῦ κύκλου ὃμως ἀρχίζει ἀπό πολύ παλιά, ὃταν ὁ ἂνθρωπος σταμάτησε νά εἶναι κυνηγός καί ἀκολουθητής τῶν ἀγελαίων ζώων καί ἒγινε  τροφοσυλλέκτης. Ἒτσι ἒγινε κτηνοτρόφος. Οἱ πρῶτοι κτηνοτρόφοι ἦσαν οἱ Κύκλωπες, δηλαδή οἱ βλέποντες κυκλοτερῶς καί ὁρίζοντες τόν χῶρο τους, καί ὂχι ἐπειδή δῆθεν εἶχαν…ἓνα μάτι! Ὁ ἲδιος ὁ Ὃμηρος ἀποκλείει κάτι τέτοιο στήν ραψωδία ι τῆς Ὀδυσσείας. Εἶχε δύο ὃπως ὃλοι οἱ ἂνθρωποι. Κύκλωψ σημαίνει ὁ βλέπων κυκλοτερῶς πρός ἐξερεύνηση τοῦ χώρου.

Ὃταν οἱ ἂνθρωποι ἦσαν ἀκόμη θηρευτές περιέκλειαν τό θήραμα, καθώς οἱ κυνηγοί σχημάτιζαν κύκλο γύρω του γιά νά τό παγιδεύσουν. Ἀκολούθως ἐπινοεῖται τό θηρευτικό δίχτυ πού ἐτοποθετεῖτο κυκλικῶς γύρω ἀπό τό θήραμα (Ὀδ. δ 792). «Ὃσα σκέπτεται λιοντάρι σέ ὃμιλο ἀνδρῶν, ὁπότε δολίως τό περικυκλώνουν…»

Ἡ συνάφεια τοῦ κύκλου μέ τό κυνήγι συνδέεται μέ τόν κίρκον, τό γεράκι, πουλί ἁρπακτικό καί κατ᾽ ἐξοχήν θηρευτικό, πού διαγράφει κύκλους στόν οὐρανό μέχρι νά ἐπισημάνει τό θῦμα του.

Ὃμως κίρκος σημαίνει κύκλος, πού συνειδοποιεῖται καλύτερα μέ τήν μετάθεση τῶν συμφώνων: Κύρκος-κρίκος.

Τά θηράματα συνδέονται μέ τίς θυσίες πρός τούς θεούς. Ἑπομένως καί ὁ κύκλος. Ἒτσι ὁ κίρκος λέγεται  ἱέραξ, λέξη πού συνδέεται ἐτυμολογικά μέ τό ἱερός. Ὁ ἱέραξ (γεράκι στήν δημοτική) λέγεται καί ἳρηξ, καί ὁ ἱερός στόν Ὃμηρο καί ἀκόμη ἱρός. Ἒτσι ὁ κύκλος ἀρχίζει νά θεωρεῖται ἱερός, ἱρός, ἱέραξ.

 Η ΙΕΡΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΚΥΚΛΟΥ

Τό σχῆμα τοῦ κύκλου περνᾶ στόν πόλεμο. Στήν ὁμηρική ἐποχή ἒχομε τά κύκλα, δηλαδή τίς ρόδες τῶν ἁρμάτων. Οἱ ἀσπίδες κατασκευάζονται κυκλικές καί κατά τήν ὁμηρική ἒκφραση εἶναι πάντοσ᾽  ἐΐσαι (ἀπό παντοῦ ἲσες, ἂρα στρογγυλές). Οἱ ἀσπίδες τῶν Ἀχαιῶν φέρουν στήν ἐξωτερική ὂψη τόν ἱέρακα σάν ἒμβλημα. Ἡ κυκλοτερής ἀσπίδα στολίζεται μέ κύκλους ἢ γύρους. Ὁ Ὃμηρος μᾶς πληροφορεῖ: Κύκλοι δέ χάλεοι (Ὀδ. δ 792).

Τό κυκλικό σχῆμα καί ἡ ἱερότητά του περνᾶ καί σέ ἂλλες ἐκδηλώσεις καί πρακτικές τοῦ καθημερινοῦ βίου. Ἡ ἀγορά εἶναι  κυκλόεσσα. Ὁ προελλαδικός οἰκισμός τοῦ Σέσκλου (3000 π.Χ) ἒχει κυκλικά τείχη καί κυκλικά θεμέλεια οἰκιῶν.

Τά δικαστήρια εἶναι κυκλοτερῆ. Οἱ δικαστές δικάζουν ἐντός κύκλου καί ἀμείβονται ἁδρά ὃταν ἡ ἐτυμηγορία τους εἶναι δίκαιη.

Ἡ ἀλωή (τό ἀλώνι) εἶναι καί αὐτή κυκλόεσσα. Τά γενήμτα πού προκύπτουν ἀπό τό ἀλώνισμα ἐξασφαλίζουν τήν ζωή, καθώς γίνονται ἂλφιτα, δηλ. ἂλευρα, ὃπως ὁ σίτος, <<μυελός ἀνδρῶν >> κατά τόν Ὃμηρο, ἡ κριθή κ.ἂ. Ἀλλά καί οἱ τάφοι, οἱ τύμβοι, κατασκευάζονται κυκλοτερεῖς, κυκλικοί. Ὁ παντογνώστης Ὃμηρος μᾶς πληροφορεῖ. Σῆμα τορνώσαντο (Ἰλ. Ψ 255).

ΤΟ ΟΜΗΡΙΚΟ ΤΟΡΝΟΩ

Τό ρῆμα τοῦ Ὁμήρου τορνόω ὑποδηλώνει κύκλο καί δημιουργεῖ λέξεις στήν Ἑλληνική, ὃπως τόρνος ,τό μηχάνημα πού γυρίζει, στριφογυρίζει καί τορνεύει τό μέταλλο. Μέ τήν σειρά του δημιουργεῖ πλῆθος λέξεων στίς εὐρωπαϊκές γλῶσσες:

• Ἀγγλικά, tour (περιοδεία), tourism (τουρισμός), tourbillon (ἀνεμοστρόβιλος), tourniquet (σφικτῆρας αἱμορραγίας, μηχάνημα ἐπιβατῶν στό μετρό).
• Γαλλικά tournage (γύρισμα), tourner (ἐπιστρέφω), tourné (περιοδεία), tourisme τουρισμός, tournesol (ἡλιοτρόπιο) κἂ.
• Ἰταλικά: Torno (γυρίζω) ἐπιστρέφω. Ἱσπανικά torna, tornar, torneria, turisma, tourboulencia, torneador κ.ἂ.

Ἀλλά καί ὁ κίρκος, τό γεράκι, δίνει πολλές λέξεις στίς εὐρωπαϊκές γλῶσσες ὃπως cirque (τσίρκο),circonférence (περιφέρεια), circonstence (περίσταση), circulaire (ἐγκύκλιος), circuit (ἠλεκτρικό ἐναλασσόμενο ρεύμα, δηλαδή πού δημουργεῖ κύκλωμα) κ.ἂ.

Ὃταν λοιπόν λέμε ἐμεῖς σήμερα:

Ἡ κυκλοφορία εἶναι πυκνή.

Ὁ κυκλοφορητής τοῦ καλοριφέρ χάλασε.

Μέ πιάνουν τά κυκλοθυμικά μου.

Περικυκλωθήκαμε ἀπό τούς ἐχθρούς.

Τά κυκλώματα τῆς διαφθορᾶς.

Ἀνακύκλωση ὑλικῶν κλπ. Δέν πρέπει νά ξεχνοῦμε τίς πανάρχαιες ὁμηρικές λέξεις πού μᾶς χάρισαν τήν συνεννόηση καί τόν πολιτισμό, καθώς καί τήν ἱερότητα τοῦ κύκλου, ὂχι σάν κούφια ἒννοια, ἀλλά σάν τήν εἱμαρμένη πού καθορίζει κυκλικά τήν ζωή τῆς ἀνθρωπότητας. Καί ἀς ἀναλογισθοῦν οἱ ξένοι ποιά γλῶσσα τελικά μιλοῦν. Κι ἐμεῖς ἀς ἐκτιμήσουμε καλύτερα τήν γλῶσσα τῶν προγόνων μας καί ἀς τήν σεβασθοῦμε.

*Ο Κώστας Δούκας είναι δημοσιογράφος (μέλος της ΕΣΗΕΑ), ερευνητής και συγγραφέας (μέλος της Εταιρίας Ελλήνων Λογοτεχνών). Ασχολείται επί 40ετία με την ομηρική γραμματεία. Έχει μεταφράσει την Ιλιάδα και την Οδύσσεια σε πεζό λόγο και, τελευταία, σε έμμετρο μετά σχολίων, με την διάσωση του 80% των λέξεων του Ομήρου.