«Η καταιγίδα ήταν τόσο έντονη, που φούσκωσε το ποτάμι. Η γέφυρα παρασύρθηκε, με αποτέλεσμα η Αθήνα να κοπεί στα δύο». Η είδηση διαδόθηκε από στόμα σε στόμα σπέρνοντας τον φόβο στους κατοίκους της πόλης.
Πότε και που συνέβη αυτό; Tο 1852, στην Αθήνα. Ποιο ήταν το ποτάμι που φούσκωσε; Η σημερινή οδός Σταδίου που τότε ήταν ρέμα.
Γράφει ο Κ. Ι. Τρουπής
Τα ποτάμια και τα ρέματα υπήρξαν ιστορικά μια καθοριστική παράμετρος για τη χωροθέτηση οικισμών στην Αττική και σε άλλες περιοχές της Ελλάδας. Το εύφορο έδαφος κοντά στα ρέματα προσέλκυσε ανθρώπινους οικισμούς από την αρχαιότητα. Κατά την αρχαιότητα τα ρέματα και τα ποτάμια εθεωρούντο ιεροί χώροι και πολλά ιερά έχουν βρεθεί κατά μήκος των διαδρομών τους. Ήταν περιοχές για ειρηνικούς περιπάτους και αναψυχή. Μάλιστα ο Πλάτωνας αναφέρεται στην ομορφιά του τοπίου του Ιλισσού, όπου ο Σωκράτης έκανε φιλοσοφικές συζητήσεις με τους μαθητές του.
Τι σημαίνει ρέμα;
Σύμφωνα με την επίσημη επιστημονική ορολογία ρέμα είναι κάθε φυσική διαμόρφωση του εδάφους που λειτουργεί ως αποδέκτης και αγωγός των νερών της βροχής, του χιονιού (μετά την τήξη) και των φυσικών πηγών και εξυπηρετεί την απορροή τους προς άλλους αποδέκτες μεγαλύτερης χωρητικότητας, φυσικούς ή τεχνητούς, (άλλα ρέματα, ποτάμια, λίμνες, θάλασσα κλπ.) που βρίσκονται σε χαμηλότερες στάθμες.
Χάρτης του δικτύου ρεμάτων και δομημένων επιφανειών λεκανοπεδίου Αθήνας – 1893
Τα φυσικά «υδατορεύματα» χωρίζονται σε τρεις κατηγορίες:
- Τα εφήμερα ρέματα ή ρυάκια, που έχουν νερό μόνο όταν βρέχει,
- Τους χειμάρρους, που η ροή τους είναι εποχιακή και τα οποία έχουν ορμητικές ροές νερών,
- Τους ποταμούς που η ροή τους είναι συνεχής, αλλά η ποσότητά τους διακυμαίνεται εποχιακά γύρω από μια μέση τιμή.
Επομένως κάθε υδάτινη διαδρομή ονομάζεται ρέμα και σύμφωνα με μελέτη του ΕΜΠ, τα ανοιχτά ρέματα το 1945 στην Αττική είχαν μήκος 1.280 χιλιόμετρα και σήμερα, μόλις, 434 χιλιόμετρα! Μειώθηκαν, δηλαδή, σε ποσοστό 66,4%. Όπως προκύπτει από μελέτη του ΙΓΜΕ, πριν από μερικά χρόνια, το 80% των νερών της βροχής το απορροφούσε το έδαφος και μόλις το 20% έπεφτε στην θάλασσα, σήμερα το ποσοστό αυτό έχει αλλάξει δραματικά.
Χάρτης του δικτύου ρεμάτων και δομημένων επιφανειών λεκανοπεδίου Αθήνας – 1988
Καταπατήθηκαν και μπαζώθηκαν 650 ρέματα και χείμαρροι
Στα τέλη του 19ου αιώνα, διέσχιζαν το Λεκανοπέδιο Αττικής, 700 χείμαρροι, ποτάμια και ρυάκια. Το 1999, ο αριθμός τους ήταν μικρότερος των 70 (κάτω, δηλαδή και από το 10%) και σήμερα, δεν υπερβαίνουν τα 50.
Που χάθηκαν; Μπαζώθηκαν και καταπατήθηκαν. Μόνο στο Λεκανοπέδιο της Αττικής έχουν μπαζωθεί και τσιμεντοποιηθεί περισσότερα από 650 χιλιόμετρα ρέματα και χείμαρροι. Κι αυτό, προκειμένου να πραγματοποιηθούν τα «οικιστικά όνειρα» των κατοίκων της Αθήνας, με την ανοχή της Πολιτείας και με τις γνωστές τραγικές συνέπειες που και σήμερα βιώσαμε για άλλη μια φορά!
Δεκάδες θύματα έχει θρηνήσει το Λεκανοπέδιο Αττικής
Οι καταστροφικές πλημμύρες που έπληξαν τη Δυτική Αττική αφήνουν πίσω τους νεκρούς, αγνοούμενους και ανυπολόγιστες καταστροφές. Παράλληλα έρχονται να μας θυμίσουν όλες εκείνες τις φορές σε πρόσφατο και μη παρελθόν που η Αττική θρήνησε δεκάδες θύματα εξαιτίας ακραίων καιρικών φαινομένων και σφοδρών βροχοπτώσεων. Όλες οι πλημμύρες σημειώθηκαν τον μήνα Νοέμβριο– με εξαίρεση μία που ξέσπασε τέλη Οκτωβρίου- κάτι που επισήμανε και ο διευθυντής της ΕΜΥ, Αντώνης Λάλος λέγοντας χαρακτηριστικά πως τα πλημμυρικά φαινόμενα είναι συνηθισμένα τον Νοέμβριο καθώς είναι από τους πιο βροχερούς του χρόνου. Βέβαια όπως επισήμανε, κάποια χαρακτηριστικά αυτών των φαινόμενων, όπως η ένταση, μας επιτρέπει να συνδέσουμε τα φαινόμενα αυτά με την κλιματική αλλαγή.
14η Νοεμβρίου 1895, 61 θύματα. Η ισχυρή καταιγίδα σε Αθήνα και Πειραιά στοίχισε τη ζωή σε 61 ανθρώπους. Στον Πειραιά κατέρρευσαν 450 σπίτια, ενώ επί δύο ημέρες η πόλη φωτιζόταν με τη βοήθεια των πλοίων!
23 Νοεμβρίου 1925, 8 νεκροί. Αθήνα και Πειραιάς βρίσκονται πάλι στο έλεος των καιρικών φαινομένων. Στην πρωτεύουσα κατέρρευσαν 127 σπίτια συνολικά σε διάφορους οικισμούς αν και η βροχή κράτησε για τέσσερις μόλις ώρες. Στον Πειραιά τα φαινόμενα ήταν επίσης ακραία και η πόλη σαρωνόταν για ώρες από θυελλώδεις ανέμους.
22 Νοεμβρίου 1934, 6 νεκροί. Μια ισχυρή καταιγίδα διάρκειας έξι ωρών πλήττει με σφοδρότητα Κοκκινιά, Νέο Φάληρο, Μοσχάτο, Άγιος Ιωάννης και ο Κηφισός υπερχειλίζει. Σπίτια και καταστήματα καταστρέφονται, κόβονται οι συγκοινωνίες.
6 Νοεμβρίου 1961, 43 νεκροί. Έχει χαρακτηριστεί ως η «μητέρα των καταιγίδων» με το χαλάζι σε μέγεθος καρυδιού να πέφτει επί 10 συνεχόμενες ώρες! Ο Κηφισός φούσκωσε και στην οδό Πειραιώς το ύψος του νερού έφτασε τα 2μ, ενώ 400 σπίτια κατέρρευσαν. Εκατοντάδες οικογένειες έμειναν άστεγες, ενώ πλημμύρισαν περισσότερα από 4.000 σπίτια.
2 Νοεμβρίου 1977, 37 νεκροί. Επί δύο ώρες έντονη βροχόπτωση πλήττει το κέντρο της Αθήνας, αλλά και πολλές περιοχές στον Πειραιά που κηρύσσονται σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης. Πλημμύρισαν περισσότερα από 1.900 υπόγεια, σπίτια και καταστήματα, 172 οχήματα παρασύρθηκαν, ενώ οι καταστροφές στους δρόμους ήταν τεράστιες.
21Οκτωβρίου 1994, 17 νεκροί. Η δυνατή βροχή προκάλεσε υπερχείλιση του Ποδονίφτη και πολλές συνοικίες πλημμύρησαν. Οι περισσότεροι δρόμοι σε Νέα Ιωνία, Περισσό, Αιγάλεω, Περιστέρι, Χαλκηδόνα, Νέα Φιλαδέλφεια μετατρέπονται σε ορμητικά ρέματα. Τα γραφεία του ΚΚΕ στον Περισσό υφίστανται σοβαρές ζημίες. Η λάσπη κατέστρεψε μέρος των αρχείων του κόμματος στο υπόγειο του κτιρίου, αλλά και τις εγκαταστάσεις του «902» και της Τυποεκδοτικής. Καταστροφές και σε εκατοντάδες αυτοκίνητα, σπίτια και καταστήματα.
Υποκρισία και ο λαϊκισμός
Οι διαδρομές των ρεμάτων στην Αθήνα, όπως και σε άλλες ελληνικές πόλεις, έχουν χαθεί κάτω από στρώματα μπετόν και διαδοχικές φάσεις αστικής ανάπτυξης. Η προστασία αυτού που απομένει είναι, σ’ αυτό το πλαίσιο, πολιτικό ζήτημα, από την άποψη ότι απαιτεί την εγκατάλειψη των πελατειακών κριτηρίων και την τοποθέτηση των περιβαλλοντικών κριτηρίων στο προσκήνιο των πρωτοβουλιών. Σ’ αυτή την κατεύθυνση οι πολίτες, οι ειδικοί και οι αρχές χρειάζεται να μεταβάλλουν τους τρόπους προσέγγισής τους. Από την πλευρά των πολιτών πρωτοβουλίες υπάρχουν, έστω και σε μικροκλίμακα. Οι ειδικοί άρχισαν να μεταβάλλουν ερωτήματα και προσεγγίσεις. Οι φορείς παραμένουν, σε μεγάλο βαθμό, εγκλωβισμένοι στην αδράνεια των καθιερωμένων πρακτικών και στις αντιφάσεις των συγκρουόμενων αρμοδιοτήτων τους.
Η περιοχή της Δυτικής Αττικής, αλλά και πολλές άλλες περιοχές της Ελλάδας έχουν κακοποιηθεί από την πυκνή, αυθαίρετη δόμηση χωρίς σχεδιασμό. Έχουν κλειστεί δεκάδες ρέματα και συνεχώς επιχώνονται, ενώ δεν υπάρχουν όλοι εκείνοι οι μηχανισμοί και σε επίπεδο κεντρικής πολιτείας, είτε σε αυτοδιοικητικό επίπεδο, για να αποτρέπονται αυτά τα φαινόμενα.
Οι καταστροφικές και φονικές πλημμύρες είναι επαναλαμβανόμενες και το ερώτημα είναι;
Γκρεμίζουμε τα αυθαίρετα και αδειάζουμε τα ρέματα; Ποιος έχει την τόλμη να το θέσει; Ποιος θα το απαντήσει; Ποιος θα το τολμήσει;
με Αριθμό Μητρώου 12691
