Του Κώστα Κέντζου
Η σήψη και η διαφθορά είναι σύνηθες φαινόμενο και στην επιστημονική έρευνα και δεν αντιμετωπίζεται εύκολα. Πολλοί επιστήμονες μπορεί να σιωπήσουν και «να κάνουν τα στραβά μάτια» μπρος στις μεθοδεύσεις κάποιας βιομηχανίας του χώρου, μέχρι και να προτείνουν επικίνδυνα φάρμακα ως ασφαλή και σωτήρια.
Πόσο μπορεί να είναι κανείς σίγουρος για το θεραπευτικό αποτέλεσμα των φαρμάκων που παίρνει; Πόσο μπορεί να στηρίζεται στην ηθική επιστημόνων, κρατικών υπηρεσιών και την κοινωνική ευθύνη μεγάλων επιχειρηματικών ομίλων;
Ετοιματζίδικα…
Ο καθηγητής δημοσιογραφίας του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης Τσαρλς Σέιφ δημοσίευσε στο περιοδικό «Σαϊεντίφικ Αμέρικαν» αποκαλυπτική δημοσιογραφική έρευνα σχετικά με το ζήτημα, όπως αυτό εκδηλώνεται στην αμερικάνικη μητρόπολη.
«Δεν υπάρχει ούτε ένας τομέας ακαδημαϊκής ιατρικής, ακαδημαϊκής έρευνας ή ιατρικής εκπαίδευσης στον οποίο να μην υπάρχουν σε όλη την έκτασή του σχέσεις με τη βιομηχανία», δήλωσε, σύμφωνα με το δημοσίευμα, ο Ερικ Κάμπελ, καθηγητής στην ιατρική σχολή του Χάρβαρντ.
Οι διασυνδέσεις μεταξύ ερευνητών και φαρμακευτικών εταιρειών παίρνουν πολλές μορφές. Υπάρχουν γραφεία ομιλητών σε εκδηλώσεις, μέσω των οποίων μια φαρμακευτική βιομηχανία δίνει χρήματα σε κάποιον ερευνητή για να ταξιδέψει – συνήθως πρώτη θέση – σε εκδηλώσεις σε διάφορα σημεία των ΗΠΑ.
Εκεί ο ερευνητής διαβάζει ομιλία που του ετοίμασε η εταιρεία και παρουσιάζει διαφάνειες, που επίσης κατασκεύασε για την περίπτωση η εταιρεία.
Σε άλλες περιπτώσεις οι άνθρωποι του μονοπωλίου συντάσσουν ένα άρθρο και πληρώνουν κάποιον επιστήμονα (τον «προσκεκλημένο συγγραφέα») τιμητική αμοιβή για να υπογράψει με το όνομά του και να υποβάλει τη δημοσίευση σε κάποιο επιστημονικό περιοδικό.
Άλλος τρόπος διασύνδεσης ερευνητών με το βιομηχανικό κεφάλαιο είναι οι συμβουλευτικές υπηρεσίες. Μια εταιρεία προσλαμβάνει κάποιον επιστήμονα για να τη συμβουλεύσει.
Πολλοί ερευνητές «πιστεύουν ότι αυτό που επιζητούν οι εταιρείες είναι το μυαλό τους, αλλά εκείνες νοιάζονται στην πραγματικότητα για την ενίσχυση της μάρκας», λέει η Μάρσια Εϊντζελ, πρώην αρχισυντάκτης της Επιθεώρησης Ιατρικής της Νέας Αγγλίας.
Και συνεχίζει: «Το να αγοράσεις έναν διακεκριμένο, γνωστό ακαδημαϊκό ερευνητή, το είδος του ανθρώπου που είναι ομιλητής σε συνέδρια, που γράφει εγχειρίδια, που γράφει επιστημονικά άρθρα, αυτό αξίζει όσο 100.000 πωλητές».
…και παραγγελιές
Μελέτη που δημοσιεύτηκε το 2009 στο επιστημονικό περιοδικό «Καρκίνος» («Cancer») δείχνει ότι με κάποιο «μαγικό» τρόπο οι ασθενείς του δείγματος των ερευνών που γίνονται για την αρρώστια αυτή, καταφέρνουν να επιβιώσουν περισσότερο όταν οι ερευνητές εμφανίζουν «σύγκρουση συμφερόντων», παρά όταν είναι καθαροί.
Το φαινόμενο δεν είναι πρόσφατο. Μελέτη του 1998 στην Επιθεώρηση Ιατρικής της Νέας Αγγλίας είχε διαπιστώσει ότι υπάρχει «ισχυρή συσχέτιση» ανάμεσα στα συμπεράσματα των ερευνητών για την ασφάλεια των ουσιών παρεμπόδισης των καναλιών ασβεστίου (κατηγορία φαρμάκων που χρησιμοποιούνται για τη μείωση της αρτηριακής πίεσης) και τις οικονομικές σχέσεις με τις εταιρείες που παράγουν τα φάρμακα…
Όταν ένα φάρμακο αποδεικνύεται ότι δεν έχει τα αποτελέσματα που υπόσχεται και αποσύρεται από την κυκλοφορία, ή ακόμα χαρακτηρίζεται ως επικίνδυνο, ακολουθεί μια σειρά από έρευνες κατά παραγγελία και μια βροχή από χρήμα προς τους επιστήμονες, διαπιστώνει ο Σέιφ.
Για παράδειγμα, στα μέσα της πρώτης δεκαετίας του 2000, όταν οι ασθενείς άρχισαν να μηνύουν τη φαρμακευτική «Wyeth» για το οιστρογόνο Prempro (που έχει συνδεθεί με κίνδυνο καρκίνου του στήθους, καρδιακά επεισόδια και άλλες ασθένειες), οι έρευνες με πληρωμένη υπογραφή έγιναν κεντρικό στοιχείο της υπόθεσης.
Όταν ήρθε η σειρά του αναλγητικού Vioxx της «Merck» (που συνδέθηκε με εμφράγματα και εγκεφαλικά), το χρήμα του μονοπωλίου έκανε την εμφάνισή του. Σε μια μελέτη της Vioxx, ακαδημαϊκοί ερευνητές εμφανίζονται να υπογράφουν έρευνα, μετά την πραγματοποίηση όλης της ανάλυσης των δεδομένων από την ίδια την εταιρεία.
Σύμφωνα με μελέτη του 2010 που δημοσιεύτηκε στη Βρετανική Επιθεώρηση Ιατρικής, 87% των ερευνητών που εξέφρασαν θετική γνώμη για το αντιδιαβητικό φάρμακο Avandia της «GlaxoSmithKline», παρά τις ενδείξεις ότι αυξάνει τον κίνδυνο εμφράγματος, είχαν κάποια οικονομική διασύνδεση με την κατασκευάστρια του φαρμάκου.
Κι όταν η αρμόδια κρατική επιτροπή των ΗΠΑ συζητούσε αν θα αποσυρθεί το Avandia ή όχι, αποκαλύφθηκε ότι και μέλη της επιτροπής αυτής έπαιρναν χρήματα από φαρμακευτικές εταιρείες.
Με …επιχορήγηση
Υπολογίζεται ότι η κρατική αμερικανική ερευνητική υπηρεσία NIH (National Institutes of Health) μοιράζει δισεκατομμύρια σε επιστήμονες που διασυνδέονται με μονοπώλια και κάνουν έρευνες που τα ενδιαφέρουν.
Έτσι, κρατικά κονδύλια πηγαίνουν έμμεσα στα ταμεία των εταιρειών, που αλλιώς θα έπρεπε να χρηματοδοτήσουν τις έρευνες εξολοκλήρου.
Το ενδιαφέρον στην υπόθεση είναι ότι, όπως ανακάλυψε ο Σέιφ, υπάρχουν δεκάδες περιπτώσεις που η ίδια η NIH εκδίδει άδειες παραβίασης του νόμου που υποτίθεται ότι δεν επιτρέπει τη χρηματοδότηση ερευνητών με «σύγκρουση συμφερόντων»…
Ορισμένοι στις ΗΠΑ εναποθέτουν τις ελπίδες τους για αντιμετώπιση του προβλήματος της εξαγοράς επιστημόνων, στους ίδιους τους επιστήμονες, τις επιστημονικές ενώσεις και τα επιστημονικά περιοδικά όπου γίνονται οι δημοσιεύσεις.
Έτσι, στην περίπτωση της οικονομικής διασύνδεσης ενός ερευνητή με το μονοπώλιο «Wyeth» σχετικά με την προώθηση φαρμάκου για την οστεοπόρωση, αρμόδιοι φορείς για να παρέμβουν θα ήταν το Εθνικό Ίδρυμα Οστεοπόρωσης των ΗΠΑ και το αμερικανικό επιστημονικό περιοδικό για την οστεοπόρωση.
Όμως, ο υπό συζήτηση ερευνητής τυχαίνει να είναι πρώην πρόεδρος του Εθνικού Ιδρύματος Οστεοπόρωσης και νυν αρχισυντάκτης του περιοδικού…
Η επιστημοσύνη των ερευνητών συχνά δεν είναι αρκετή για να τους εμποδίσει να κυνηγήσουν κι αυτοί, με όποιο αντάλλαγμα, ως υπέρτατο αγαθό το χρήμα.
με Αριθμό Μητρώου 12691
