Γκάζι: Η ιστορία – η εξέλιξη σε …προορισμό διασκέδασης και οι προβλέψεις του ΓΠΣ

Το φαινόμενο της υποβάθμισης πρώην βιομηχανικών περιοχών στα κέντρα των πόλεων οδήγησε στην αναζήτηση τρόπων ανάπλασης και αναζωογόνησής τους μέσω στρατηγικών ανάπτυξης κεντρικών περιοχών, με την προώθηση πολιτιστικών και ψυχαγωγικών δραστηριοτήτων.

Στο κέντρο της Αθήνας, η πιο ολοκληρωμένη προσπάθεια παρέμβασης ήταν η Ενοποίηση Αρχαιολογικών Χώρων (ΕΑΧΑ), που ξεκίνησε το 1998 με την οργάνωση διαδρομών μέσα στην πόλη, οι οποίες συνδέουν τους σημαντικούς ιστορικούς και αρχαιολογικούς χώρους του κέντρου, ενσωματώνοντας όμως παράλληλα χώρους πρασίνου, ελεύθερους και κοινόχρηστους χώρους, χώρους πολιτιστικών και ψυχαγωγικών δραστηριοτήτων και κοινωφελείς εγκαταστάσεις. Ο στόχος είναι να αναδειχθεί η φυσιογνωμία της πόλης και να προβληθούν τα πολιτιστικά της στοιχεία, με την ένταξή τους στον λειτουργικό της ιστό.

Ιστορία

Η ιστορία της περιοχής που ονομάζεται Γκαζοχώρι ξεκινά το 1862 με την εγκατάσταση των εργατών του εργοστασίου παραγωγής φωταερίου και την κατασκευή κακής ποιότητας, αυθαίρετων κτισμάτων. Η ρύπανση και οι άθλιες συνθήκες διαβίωσης συνετέλεσαν στην έντονη υποβάθμιση της περιοχής.

Η δομή του οικισμού, όπως διαμορφώθηκε στα 100 και πλέον χρόνια λειτουργίας του εργοστασίου περιελάμβανε οικόπεδα με μονώροφα ή διώροφα κτίρια, χαμόσπιτα, υπόγεια, κτίρια νεοκλασικά αλλά και του μεσοπολέμου. Στην περιοχή κυριαρχούσε η κατοικία, ενώ καφενεία, μικρά μαγαζιά και πορνεία αναπτύσσονταν στους κάθετους δρόμους της πλατείας του Γκαζοχωρίου.

Παράλληλα, οχλούσες δραστηριότητες, όπως βιομηχανικές εγκαταστάσεις, βιοτεχνίες και συνεργεία χωροθετούνταν περιμετρικά του Γκαζοχωρίου στις οδούς Πειραιώς, Κωνσταντινουπόλεως και Ιερά Οδό. Το 1902 με τη μεταφορά της λαχαναγοράς εκεί, απομακρύνονται τα μεσαία κοινωνικά στρώματα, τα οποία διαδέχονται οι μικρασιάτες πρόσφυγες του 1922, ενώ το 1970 και το 1985 εισρέουν νέα κύματα εσωτερικών μεταναστών, οι Έλληνες-μουσουλμάνοι της Θράκης. Έτσι δημιουργείται ένα πολυπολιτισμικό περιβάλλον, το οποίο οδηγούσε σε τριβές μεταξύ παραδοσιακών και νεοεισερχόμενων ομάδων.

Χρονικά σημεία «σταθμοί»

Το 1979 (Π.Δ. ΦΕΚ 567/Δ’) ορίζεται το Παραδοσιακό Τμήμα της Αθήνας, που περιλαμβάνει το Γκάζι και το βόρειο Γκαζοχώρι.

Το 1986 η περιοχή κηρύσσεται Ιστορικός Τόπος.

Το 1989 το συγκρότημα του εργοστασίου ονομάζεται Βιομηχανικός Αρχαιολογικός Χώρος, ενώ το 1999 ιδρύεται η Τεχνόπολη του Δήμου Αθηναίων.

Ο σχεδιασμός…

Το ρυθμιστικό σχέδιο της Αθήνας του 1985, προκειμένου να αναβαθμιστεί η περιοχή προέβλεπε την ανακατανομή χρήσεων, λειτουργιών και επενδύσεων και τη μεταφορά πολιτιστικών και διοικητικών λειτουργιών με εστίες τις περιοχές Γκαζιού-Κεραμεικού, ενώ το ΓΠΣ (Γενικό Πολεοδομικό Σχέδιο) του 1988 προέβλεπε την τόνωση της χρήσης της κατοικίας και την αναβάθμιση της ποιότητάς της.

Η τροποποίηση του το 2004 χαρακτηρίζει την περιοχή μεταξύ Γκαζιού και Ιεράς οδού ως Πολεοδομικό Κέντρο για πολιτιστικές λειτουργίες μεγάλης κλίμακας και προβλέπει: κατοικία, εμπορικά καταστήματα (πλην υπεραγορών & πολυκαταστημάτων) στα ισόγεια, γραφεία, τράπεζες, ασφάλειες, κοινωφελείς οργανισμούς, εστιατόρια, αναψυκτήρια και παραδοσιακά καφενεία (χωρίς ζωντανή μουσική), χώρους συνάθροισης κοινού, πολιτιστικά κτίρια (και εν γένει πολιτιστικές εγκαταστάσεις), κτίρια, γήπεδα στάθμευσης.

…και τι τελικά έγινε

Η περίοδος ανάπλασης μεταβάλλει την υπάρχουσα τάξη πραγμάτων. Κατά τη διάρκειά της, αλλά και μετά την ολοκλήρωσή της παρατηρείται μαζική είσοδος του κατασκευαστικού κεφαλαίου: η περιοχή προσφέρεται για αγορά φθηνής γης και έτσι χτίζονται νέα κτίρια, ανακατασκευάζονται κελύφη βιομηχανικών και βιοτεχνικών μονάδων, δημιουργούνται θέατρα, και πολιτιστικοί χώροι σε παλιά βιομηχανικά ή νεοκλασικά κτίρια.

Παράλληλα, παρατηρείται αθρόα είσοδος της διασκέδασης με την δημιουργία μπαρ, καφετεριών, εστιατορίων αλλά και μεγαθηρίων νυκτερινής αναψυχής. Την ίδια περίοδο εισέρχεται και μια νέα αρχιτεκτονική τάση: κατασκευάζονται μαζικά τα λεγόμενα Lofts, πολυτελή κτίρια που προορίζονται για κατοίκηση και για επαγγελματικούς χώρους, ενώ η χρήση γης για κατοικία που περιγράφει το ΓΠΣ περιορίζεται, καθώς αυξάνονται τα προναναφερθέντα κέντρα διασκέδασης.

Η λειτουργία, επίσης, της στάσης του μετρό το 2007, με τη βελτίωση της προσβασιμότητας, έφερε πολλαπλασιαστικές επιδράσεις προς την παραπάνω κατεύθυνση. Αποτέλεσμα αυτής της άναρχης ανάπλασης είναι να συνυπάρχουν πλέον στο Γκάζι, χώροι διαφορετικών χρήσεων, μορφών και εποχών: οι μικρές κατοικίες που προβλέπει το ΓΠΣ εκτοπίζονται από ογκώδεις υπερπολυτελείς κατοικίες και πολυκατοικίες εκτός κλίμακας των μονώροφων και διώροφων κατοικιών με αυλή, παρά τον ισχύοντα χαμηλό συντελεστή δόμησης.

Συνεργεία και άλλες οχλούσες μικρές επιχειρήσεις συνυπάρχουν με άδμητα οικόπεδα, εγκαταλελειμμένα κτίρια, ενώ πολιτιστικοί χώροι σε παλιά βιομηχανικά-βιοτεχνικά κελύφη γειτνιάζουν με μεγαθήρια αναψυχής. Οι χώροι διασκέδασης υπερτερούν των αντίστοιχων πολιτιστικών και η τάση αυτή συνεχίζεται αμείωτη.

Έτσι, η περιοχή του Γκαζιού εμπεριέχει πλέον μια υπερτοπική κλίμακα, η οποία έγκειται στην ιστορική θέση της περιοχής στον αστικό ιστό, αλλά και στην αναπτυξιακή της δυναμική που οφείλεται στις αναπλαστικές παρεμβάσεις της πολιτείας, έρχεται όμως σε πλήρη αντίθεση με το στόχο αποκατάστασης και διατήρησης του χαρακτήρα της γειτονιάς.

Τα θετικά

Βέβαια θα πρέπει να αναφερθούν και θετικές ενέργειες που εναρμονίζονται με το ισχύον ΓΠΣ, όπως η απαλλοτρίωση των παραπηγμάτων της κορεάτικης αγοράς, ώστε να δημιουργηθεί η πλατεία Κεραμεικού, ένας νέος πόλος στο ιστορικό κέντρο της πόλης που μπορεί να αποτελέσει χώρο συνάθροισης για το κοινό, δίνοντας τη δυνατότητα να ανασυρθούν μνήμες τόσο από το απώτερο (αρχαιολογικός χώρος Κεραμεικού), όσο και από το νεότερο παρελθόν της Αθήνας, αλλά και η σχεδιαζόμενη λειτουργία υπόγειου parking στη συμβολή των οδών Πειραιώς και Ιεράς Οδού.

Εν κατακλείδι, η παρούσα εικόνα της περιοχής του Γκαζιού που χαρακτηρίζεται από όλες τις παραπάνω ασυμβίβαστες χρήσεις, αναδεικνύει την ανάγκη για διαμόρφωση μιας στρατηγικής παρέμβασης του κράτους στην αγορά ακινήτων, ώστε να ενισχυθεί η κατοικία χαμηλής δόμησης. Η ρύθμιση του χώρου με βάση τις σύγχρονες ανάγκες θα πρέπει να συνυπολογίσει τα χαρακτηριστικά των αρχαιολογικών και ιστορικών χώρων και εγκαταστάσεων ως πολύτιμων στοιχείων μιας συνολικής προσπάθειας ανάπλασης, προστασίας και ανάδειξης.

Παναγιώτης Δρίβας, Αρχαιολόγος