Ἰδοῦ πῶς ἦταν τό ἀνάκτορο τοῦ Ὀδυσσέα

ΚΑΙ, ΑΔΑΕΙΣ ΤΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ, ΟΝΟΜΑΤΙΖΟΥΝ ΑΥΘΑΙΡΕΤΑ ΜΕ ΜΕΤΑ- ΟΜΗΡΙΚΕΣ ΑΝΑΒΑΠΤΙΣΕΙΣ ΤΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ ΤΟΥ ΕΠΟΥΣ ΤΗΣ ΟΔΥΣΣΕΙΑΣ ΓΙΑ ΝΑ ΕΝΤΥΠΩΣΙΑΣΟΥΝ ΤΟΥΣ ΑΣΧΕΤΟΥΣ.

 Του Κώστα Δούκα

Ὃπως στήν ἀρχαιότητα οἱ διάφοροι συγγραφεῖς, σχολιάζοντες τά Ὁμηρικά Ἒπη, καί ἐπειδή εἶχαν χάσει τά ἲχνη τοῦ Ὁμήρου πού ἦταν παλαιότατος ἂνθρωπος, ὁ ὁποῖος ἒζησε κατά τόν Ἀριστοτέλη τό 3000 π.Χ., προκαλοῦσαν μεγάλη σύγχυση τόσο ὡς πρός τήν καταγωγή του, ὃσο καί ὡς πρός τήν πατρίδα του, ἒτσι καί οἱ σημερινοί προκαλοῦν τήν ἲδια σύγχυση, ἀλλά για διαφορετικούς λόγους αὐτοί.

Στό προηγούμενο σημείωμά μου εἶχα ξεκαθαρίσει, μέ βάση τά ἀναφερόμενα στήν Ὀδύσσεια, ὃτι οἱ σύγχρονοι σχολιαστές σφάλουν ὑποδεικνύοντες ἓνα μικρό ἀρχαῖο κτῖσμα στήν Ἰθάκη (Θιάκι), γνωστό ἀπό τά παλιά χρόνια, ὡς δῆθεν τό ἀνάκτορο τοῦ Ὀδυσσέα ἱκανό νά ἐξυπηρετεῖ καθημερινά τό πολύ 20 ἓως 30 ἂτομα, ἐνῶ κατά τήν Ὀδύσσεια θά ἒπρεπε νά ἐξυπηρετεῖ τουλάχιστον 150 μέ 200 ἂτομα (108 μνηστῆρες μνηστῆρες μέ πολλούς ὑπηρέτες, τήν Πηνελόπη με τίς πολλές θεραπαινίδες της, τίς ὑπηρέτριες τοῦ ἀνακτόρου, τίς ἀλετρίδες γυναῖκες πού συντηροῦσαν ὁλόκληρη βιοτεχνία παραγωγῆς ἀλεύρων γιά τίς ἀνάγκες τοῦ ἀνακτόρου καί ἂλλο ἀναγκαῖο προσωπικό.

Ἐπί πλέον ἒπρεπε νά ἦταν ὑποχρεωτικά παραλιακό καί νά εἶχε γύρω του πολλά σπίτια περιοίκων (περιναιεταόντων), καθώς καί κρήνη πρός ὓδρευση (μελάνυδρον). Ὃλα αὐτά τά ἀγνοοῦν οἱ σύγχρονοι Ἰθακιστές. Ἀγνοοῦν ἀκόμη καί τόν πύργον ὃπου διέμενε τίς νύκτες γιά λόγους ἀσφαλείας ὁ Τηλέμαχος.

Σ᾽ αὐτό τό σημείωμα θά ἐξηγήσω λεπτομερῶς πῶς ἦταν τό ἀνάκτορο τοῦ Ὀδυσσέα μέ βάση τό πληροφοριακό ὑλικό τοῦ Ὁμήρου, πού παρέχεται πλουσιοπάροχα στήν Ὁδύσσεια καί πού κανείς δέν μπορεῖ νά ἀμφισβητήση, παρά μόνο διαστρεβλώνοντάς το ἢ παραλείποντάς το.

Αὐτές οἱ πληροφορίες πού θά παραθέσω θά μποροῦσαν νά ἀποτελέσουν ὁδηγό γιά τούς ἀρχαιολόγους πού θέλουν νά ἀνακαλύψουν τό ἀνάκτορο τοῦ Ὀδυσσέα (διότι χωρίς ἀνάκτορο δέν ὑπάρχει Ἰθάκη), ἀλλά πρέπει νά τό ἀναζητήσουν σέ ἂλλον νησί καί συγκεκριμένα στήν Λευκάδα, ὃπου ταιριάζουν κατά θαυμαστό τρόπο ὃλες οἱ ὁμηρικές περιγραφές.

Ἀξἰζει νά ἀναφερθεῖ ὃτι ὁ Ὃμηρος περιγράφει στήν Ἰλιάδα μέ λίγους στίχους καί σέ μία μόνο φορά τό ἀνάκτορο τοῦ Πριάμου στήν Τροία με μία βασική πληροφορία ὃτι διέθετε 62 δωμάτια που φιλοξενοῦσαν τούς γαμπρούς μέ τίς κόρες του. Γράφει συγκεκριμένα στό Ζ 242 τῆς Ἰλιάδος τά ἑξῆς:

<Ἀλλά ὃμως ὃταν στοῦ Πριάμου τόν περικαλλή δόμον ἒφθασε, τεχνουργημένο μέ ἀστραφτερές στοές ἀπό πελεκημένους λίθους, πενῆντα θάλαμοι ἦσαν, ὁ ἓνας δίπλα στόν ἂλλον. Ἐκεῖ τά παιδιά κοιμῶντας τοῦ Πριάμου κοντά στίς γυναῖκες τους. Γιά τίς κόρες ἀπό τήν ἂλλη μεριά ἀπέναντι μέσα στήν αὐλή ὑπῆρχαν δώδεκα θάλαμοι με στέγη ἀπό πελεκημένο λίθο, ὁ ἓνας δίπλα στόν ἂλλο κτισμένοι. Ἐκεῖ οἱ γαμπροί τοῦ Πριάμου ἐκοιμῶντο κοντά στίς ἀξιοσέβαστες γυναῖκες τους >.

Η περιγραφή του ανακτόρου του Οδυσσέα

Ἀντιθέτως, στήν Ὀδύσσεια περιγράφει τό ἀνάκτορο τοῦ Ὀδυσσέα μέ τόσες λεπτομέρειες καί σέ τόσες πολλές ραψωδίες, ὣστε ἂν συλλεγοῦν ὃπως τά χαρτονίδια ἑνός πάζλ, μᾶς δίνουν τήν πλήρη εἰκόνα τοῦ ἀνακτόρου, χρήσιμη σέ κάθε ἀρχαιολόγο, πού εἶναι ἡ ἑξῆς:

• Τό ἀνάκτορο τοῦ Ὀδυσσέα ἦταν ψηλό καί εὐδιάκριτο (ἀρίγνωτον), ὃπως ἦταν καί τό ἀνάκτορο τοῦ Ἀλκινόου, σέ σύγκριση μέ ἂλλα κτήρια, μέ πολλά μικρότερα βοηθητικά κτίσματα.
• Στηριζόταν σέ λίθινους κίονες, ἀλλά καί σέ ξύλινους δοκούς ἀπό ἒλατο ἢ κυπαρίσσι.
• Οἱ τοῖχοι ἦσαν καλοχτισμένοι καί ἐνδιαμέσως ὑπῆρχαν ξύλινα μεσοδόκια, προφανῶς γιά ἀντισεισμική προστασία.
• Ὑπῆρχε ἐξωτερικός πύργος ὃπου ἀποσυρόταν τίς νύκτες ὁ Τηλέμαχος, πού ἒκλεινε μέ σύρτες καί ἰμάντες ἀπό μέσα, γιά τήν ἀσφάλεια τοῦ βασιλόπουλου.
• Το βασικό κτήριο εἶχε μία μεγάλη αἲθουσα ὑποδοχῆς μέ ἑστία, ὃπου γίνονταν οἱ καθημερινές εὐωχίες τῶν μνηστήρων καί σκεπαζόταν άπό κεραμοσκεπή στέγη, ὃπου ὑπῆρχαν φεγγίτες γιά τόν ἐξαερισμό ἀπό τήν αἰθάλη.
• Ὑπῆρχε κτίσμα μέ θόλο μεταξύ κτιρίου καί αὐλῆς.
• Ὑπῆρχε ὂροφος(ὑπερώϊον) ὃπου βρίσκονταν τά ὑπνοδωμάτια καί οἱ βοηθητικοί χῶροι (θάλαμοι) τῆς βασίλισσας καί τῶν θερπαινίδων ἀλλά καί ἀποθῆκες, τόσο στό ἰσόγειο, ὃσο καί στό ὂροφο, ὁ ὁποῖος θά εἶχε περιμετρικό ἐξώστη, ὣστε νά βλέπει κάποιος τά συμβαίνοντα στήν μεγάλη αἲθουσα ὑποδοχῆς. Ἡ Πηνελόπη άνεβοκατεβαινει πολλές φοράς τήν κλίμακα μεταξύ αἰθούσης ὑποδοχῆς καί ὀροφου.

• Ἐπίσης ὑπῆρχε ἓνας κίονας πολύ γερός, ἒμπροσθεν τοῦ ὁποίου ἡ Πηνελόπη στέκεται καί ἀπευθύνεται πρός τούς μνηστῆρες κατερχομήνη κλίμακα. Ἂρα αὐτή θά πρέπει νά βρισκόταν σέ περίοπτη θέση, πάνω σέ ὑψηλότερο ἐπίπεδο. Στήν ἲδια αὐτή πλεονεκτική θέση θα πρέπει νά βρισκόταν ὁ Ὀδυσσέας καί οἱ βοηθοί του, ὁ Εὒμαιος, ὁ Τηλέμαχος καί ὁ Μέντωρ, κατά τήν μνηστηροφονία.
• Ἐξωτερικά ὑπῆρχε αὐλή μέ ὑψηλό μανδρότοιχο καθώς καί ἡλιοφώτιστη στοά (αἲθουσα) ὃπου συγκέντρωναν οἱ βοηθοί τά πρός σφαγή θυσιάσματα.
• Ἒξω ἀπό τό μέγαρο ὑπῆρχαν συγκροτήματα οἰκίσκων για βοηθητικές δουλειές, ὃπως τά οἰκήματα τῶν χειρομύλων τοῦ βασιλέως, ὃπου δούλευαν ἀλετρίδες γυναῖκες, καθώς καί τά δωμάτια ὃπου διέμεναν οἱ πιό ἐξέχοντες μνηστῆρες καί ἒσμιγαν ἐρωτικά μέ τίς δοῦλες μετά τό φαγοπότι. Οἱ ὑπόλοιποι εἶχαν καταλύμματα ἒξω ἀπό τό παλάτι.
• Τά ἐξωτερικά κατώφλια τῶν θυρῶν ἦσαν λίθινα, ἐνῶ τά ἐσωτερικά ἦσαν ξύλινα, δρύινα, ἐλάτινα ἢ κυπαρισένια.
• Ὑπῆρχε πρόδομος πού ὁδηγοῦσε στό κυρίως μέγαρο.
• Ὑπῆρχαν λουτρά μέ ἀσαμίνθους (μπανιέρες) καί λοετροχόους τρίποδας.
• Τό δάπερδο στήν μεγάλη αἲθουσα ὑποδοχῆς ἦταν προφανῶς κατασκευασμένο ἀπό πεπιεσμένο χῶμα, ἂν κρίνουμε ἀπό τήν εὐκολία μέ τήν ὁποία ὁ Τηλέμαχος σκάβει τάφρο γιά νά τοποθετήσει τούς πελέκεις. Οὒτε φαίνεται λογικό να καταστρέψει ὁ Τηλέμαχος τό δάπεδο κατασκευασμένο ἀπό μάρμαρο ἢ λίθους γιά νά στήσει τά πελέκια. Θά ἐπέλεγε ἐξωτερικό χῶρο γιά τό ἀγώνισμα.
• Ἒξω ἀπό τό μέγαρο ὑπῆρχε τυκτόν δάπεδον, ἢτοι τεχνητό δάπεδο, γήπεδο, χῶρος ἀθλοπαιδιῶν, κάτι πού θά ἦταν ἀδιανόητον ἂν τό ἀνάκτορο βρισκόταν σέ κορυφή ὂρους, ὃπως ὑποδεικνύουν οἱ Ἰθακιστές. Μόνο ἂν εἶναι παραλιακό, ὃπως ἀναφέρεται στήν ραψωδία β τῆς Ὀδύσσειας, ἰσχύει τό τυκτόν δάπεδον.
• Ὑπῆρχε στόν χῶρο τῆς μνηστηροφονίας ἓνα πανωθύρι (ὀρσοθύρη) πού ἀποτελοῦσε ἒξοδο διαφυγῆς ἀπό τό ἀνάκτορο στόν δρόμο σέ περίπτωση ἀνάγκης (Ὀδ. χ, 126 καί 333) καί ἀναζήτησης βοήθειας ἀπό τούς περιοίκους. Αὐτό πάλι σημαίνει ὃτι ἡ περιοχή ἦταν πυκνοκατοικημένη. Κάτι τέτοιο ὃμως δέν προκύπτει ἀπό τήν θέση τοῦ ψευδοανακτόρου τῆς Ἰθάκης.

• Ὑπῆρχε συγκεκριμένη ἀποθήκη, διαφορετική ἐκείνης ὃπου ὁ Ὀδυσσέας φύλαγε τό περίφημο τόξο, τά μέταλλα πού χρησιμοποιοῦσε, ὃπως χρυσό, χαλκό, ἂργυρο καί σίδηρο.
• Σε ἂλλη ἀποθήκη βρίσκονταν τά ὃπλα τοῦ παλατιοῦ.
• Ὑπῆρχαν καί κελάρια ὃπου φυλασσόταν ὁ πεπαλαιωμένος οἶνος τοῦ βασιλέως, πού κατανάλωναν ἀφειδῶς οἱ μνηστῆρες.
• Ὑπῆρχε ἂλλη ἀποθήκη γιά τά λοιπά ὃπλα, ὃπου πηγαίνουν καί παίρνουν τόσο ὁ Τηλέμαχος, ὃσο καί ὁ Μελάνθιος.
• Ὑπῆρχαν πλαϊνοί φεγγίτες, φωταγωγοί (ῥῶγες) στούς τοίχους γιά  τόν φωτισμό κατά τήν ἡμέρα.
• Ὑπῆρχε θρόνος πέτρινος τοῦ βασιλέως ἒξω ἀπό τό ἀνάκτορο.

Πόσες ἀπό ὃλες αὐτές τίς λεπτομερεῖς περιγραφές τῆς Ὀδύσσειας μποροῦν νά ταυτιστοῦν στό μικρό ἀχαῖο κτίσμα ἑνός τοπικοῦ ἂρχοντα στό Θιάκι, πολύ μεταγενεστέρας ἐποχῆς ἐκείνης τοῦ Ὁμήρου καί τοῦ ᾽Οδυσσέα;

Ὀφθαλμοφανῶς καμμία.

Ὁ Ὃμηρος ἀναφέρεται στό ἀνάκτορο τῆς Ἰθάκης ὃπως ἓνας νοικοκύρης στό σπίτι του. Ἂν διαβάσει κάποιος μέ προσοχή τήν Ὀδύσσεια καί ἒχει βέβαια καλή προαίρεση, ἀντιλαμβάνεται ὃτι τό ὑποδεικνυόμενο ὡς ἀνάκτορο τοῦ Ὀδυσσέα ἀποτελεῖ ἁπλῶς φενάκη πού μόνο τούς ἀδαεῖς ἐπισκέπτες μπορεῖ νά ἐντυπωσιάσει.

Ο κύριος Κώστας Δούκας είναι δημοσιογράφος (μέλος της ΕΣΗΕΑ) ερευνητής και συγγραφέας (μέλος της Εταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνών) και ασχολείται επί 40ετία με την Ομηρική γραμματεία.

Έχει μεταφράσει ΙΛΙΑΔΑ και ΟΔΥΣΣΕΙΑ σέ πεζό και, τελευταία, σε έμμετρο λόγο, μετά σχολίων, με την διάσωση του 80% των λέξεων του Ομήρου.