Κ.Δούκας: «ΑΠΟΜΥΘΟΠΟΙΗΣΗ» ΤΗΣ ΟΔΥΣΣΕΙΑΣ- Συμπληγάδες ἢ Πλαγκτές Πέτρες;

*Του: Κώστα Δούκα

Εἶναι γνωστός ὁ μῦθος γιά τίς Συμπληγάδες Πέτρες καί τήν «Ἀργώ». Οἱ Άργοναῦτες ἒστειλαν ἓνα περιστέρι νά διασχίση τίς πέτρες, δηλαδή τούς βράχους, πού ἀνοιγόκλειναν σέ τακτά χρονικά διαστήματα. Τό περιστέρι τίς διέσχισε ἀβλαβῶς, ἀλλά κατά τήν ἒξοδο οἱ Συμπληγάδες ἒκλεισαν καί τσάκισαν τήν οὐρά του. Τότε ὁ Ἰάσων διέταξε τούς κωπηλάτες νά τίς διασχίσουν μέ μεγάλη ταχύτητα. Καί ὃταν ἡ «’Αργώ» ἒφθασε στήν ἒξοδο, οἱ Συμπληγάδες ἒκλεισαν καί τσάκισαν  τήν πρύμνη, ἀλλά ὁ Ἰάσων συνέχισε τό ταξίδι  πρός τόν Αἰήτη ἀναζητῶντας τό Χρυσόμαλλον Δέρας.

Αὐτά λέει ὁ μῦθος, ὁ ὁποῖος ὃμως δέν μπορεῖ νά ἐπαληθευθῆ στην Μαύρη Θάλασσα γιά πολλούς λόγους. Κατ᾽ἀρχάς ὁ Ὃμηρος  δέν γνωρίζει τίς πέτρες αὐτές ὡς συμπληγάδες, ἀλλά ὡς πλαγκτές. Ὁ πλαγκτός εἶναι (ἐπί πλοίων) ὁ πλανώμενος, ὁ περιφερόμενος. Στίς Ἰκέτιδες τοῦ Εὐριπίδου τά σύνεφα χαρακτηρίζονται πλαγκτά, δηλαδή φευγάτα, ἐπειδή τά φυσάει ὁ ἂνεμος. Ἒτσι χαρακτηρίζονται καί τά νερά στόν πορθμό τοῦ Εὐρίπου, ἐπειδή κυλοῦν ἀενάως. Δηλαδή οἱ Πλαγκτές Πέτρες εἶναι οἱ πέτρες πού ταξιδεύουν. Αὐτές παρέχουν τόσο στενή δίοδο, ὣστε οὒτε πτηνά δέν μποροῦν νά τίς διασχίσουν διά μέσου. Αὐτές, κατά τόν Ὃμηρο βρίσκονται κοντά στήν Σκύλλα καί τήν Χάρυβδιν, μακρυά πρός δυσμάς. Στήν ραψωδία μ 59 τῆς Ὀδυσσείας  ἀναφέρονται τά ἑξῆς:

Ἀπό τήν μιά ἀπόκρημνες πέτρες, κῦμα μεγάλο

                       ροχθεῖ ἐκεῖ, τῆς κυανωπής θεᾶς, τῆς Ἀμφιτρίτης.

                       Πλαγκτές λέν᾽οἱ μακάριοι θεοί αὐτές τίς πέτρες.

                       Οὒτε διαβαίνουν ἀπ᾽ ἐκεῖ πτηνά καί περιστέρες

                       δειλές, αὐτἐς πού φέρνουνε στόν Δία ἀμβροσία,

                       μά πάντα μία ἀφαιρεῖ ἡ πέτρα ἡ γλυστερή

                       καί ἂλλη στέλνει ὁ θεός, καμμιά νά μή τοῦ λείπη.

                                                       (Μεταφρ. Κ. Δούκας)

Ὁ Ἡρόδοτος προκαλεῖ νέα ἀμφισβήτηση συγχέοντας τίς πέτρες πρός τίς Συμπληγάδες ἢ τίς Κυανέας τοῦ Βοσπόρου, πού ὁ παλαιότερος Ὃμηρος ἀγνοεῖ. Ὁ Ἀπολλώνιος ὁ Ρόδιος πού ἒγραψε τά « Ἀργοναυτικά », θεωρεῖ ὃτι ὁ Ὃμηρος ἐννοοῦσε τίς ἡφαιστειώδεις νήσους Λιπάρες στήν Σικελία. Σύμφωνα μέ τό λεξικό τῶν Liddell-Scott, Πλαγκτές πέτρες εἶναι οἱ πέτρες πού ταξιδεύουν. Τέτοιες πλαγκτές πέτρες δέν βρέθηκαν ποτέ στήν Μαύρη θάλασσα. Κάποιοι τίς εἶπαν Συμπληγάδες, ἐπειδή ἒπρεπε νά συγκρούονται ἢ νά δίνουν μία τέτοια ἐντύπωση. Ἀντιθέτως, στήν θαλάσσια περιοχή μεταξύ Κούβας καί Ἀϊτῆς, καί συγκεκριμένα στήν θάλασσα μεταξύ Καραϊβικῆς καί θάλασσας τῶν Σαργασῶν, συμβαίνουν ἐξαιρετικά μεγάλες παλίρροιες. Κατά τήν ἂμπωτη ἡ θάλασσα χαμηλώνει αἰσθητά καί ἐμφανίζονται οἱ πέτρες πού ταξιδεύουν, δηλαδή οἱ κορυφές τῶν ὑποκειμένων ὀρέων. Αὐτό σημαίνει πλαγκτές πέτρες. Περιπλανώμενοι βράχοι. Ὁ Ὃμηρος δέν άναφέρει ποτέ τίς συμπληγάδες, οἱ ὁποῖες ἀναφέρονται στά πολύ μεταγενέστερα «Ἀργοναυτικά» τοῦ Ἀπολωνίου Ροδίου. Ὡστόσο ὁ Ὃμηρος ἀναφέρει ὃτι ὁ Ἰάσων πέρασε ἀπό τίς πλαγκτέςπέτρες ἐπιστρέφοντας ἀπό ἐκεῖ. Δεν μᾶς λέει πῶς πῆγε. Ὁ ποιητής τῶν ἐπῶν δέν παριστάνει τίς Πλαγκτές ὡς κινούμενες, ὃπως προκύπτει ἀπό τούς προαναφερθέντες στίχους καί θεωρεῖται ὃτι τό ὂνομα ἒχει ἐνεργητική σημασία, δηλαδή ὃτι οἱ Πλαγκτές παραπλανοῦν, ἀπατοῦν τούς ναυτιλλομένους.

Την πιό πειστική ἐξήγηση για τις Συμπληγάδες Πέτρες δίνει ἡ Ἀμερικανίδα νομικός καί ἀρχαιολόγος Ἐνριέττα Μέρτζ μέ τό βιβλίο της THE WINE DARK SEA (Οἲνωψ Πόντος). Ξεκινῶντας τούς συλλογισμούς της ἀπό τό γεγονός ὃτι στήν δεκαετία τοῦ ᾽50 βρέθηκαν στίς ἐκβολές τοῦ ποταμοῦ Ρίο ντελα Πλάτα, στήν Λατινική Ἀμερική, πολλοί ἀρχαιοελληνικοί ἀμφορεῖς καί ἀρχαιοελληνικές ἐπιγραφές, θεωρεῖ ὃτι τόσο οἱ Ἀργοναῦτες ὃσο καί ὁ Ὀδυσσέας ἐξῆλθαν τῶν Ἡρακλείων Στηλῶν (Γιβραλτάρ) καί, παρασυρόμενοι ἀπό τό Ρεῦμα τοῦ Κόλπου (Gulf Stream), οἱ μέν Ἀργοναῦτες ἐξετράπησαν πρός τήν Νότιο Ἀμερική, ὁ δέ Ὀδυσσέας ἒφθασε μέχρι τήν Καραϊβική, τήν Κούβα, τήν Ἀϊτή, τόν Κόλπο τοῦ Μεξικοῦ, τήν Φλώριντα, τό Μέϊν καί βορειότερα, ὃπου πιθανολογεῖται ἡ Σχερία (=ἐκτεταμένη παραλία κατά το λεξικό τοῦ Ἡσυχίου). Καί νά τί συμβαίνει στίς περιοχές αὐτές.

Μεταξύ Κούβας καί Ἀϊτῆς ὑπάρχει ἓνα προσήνεμο πέρασμα πού ἑνώνει τήν θάλασσα τῆς Καραϊβικῆς μέ τήν θάλασσα τῶν Σαργασῶν. Ἐκεῖ σημειώνεται ὑψηλή παλίρροια.

Στήν ἀκτή τῆς Ἀϊτῆς ὑπάρχει ὁ ἀπόκρημνος ὀρεινός ὂγκος πού ὀνομάζεται Κάπ-α-φού, ὓψους 950 μ. καί στήν ἀπέναντι μεριά ἐπί τῆς ἀκτῆς τῆς Κούβας ὑψὠνεται ἂλλος ἀπόκρημνος ὀρεινός ὂγκος, τό Πούντα Μαίσι ὓψους 1350 μ. Στό θαλάσσιο πέρασμα μεταξύ τῶν δύο αὐτῶν νήσων ὑπάρχουν πολλοί διάσπαρτοι σκόρπιοι βράχοι, κορυφές ὀρέων.

Ἡ εξήγηση γιά τούς βράχους

Ἡ ἀλληγορία γιά τούς βράχους πού συγκρούονται μεταξύ τους σχετίζεται μέ τήν ὑψηλή παλίρροια. Ὃταν ὑπάρχει πλημμυρίδα, οἱ χαμηλότεροι βράχοι σκεπάζονται ἀπό τήν θάλασσα πού φουσκώνει, καί καθώς χάνονται ἀπό τά μάτια, δημιουργοῦν τήν ὁπτική ἐντύπωση ὃτι οἱ δύο ἀκτές ἀπομακρύνονται ἡ μία ἀπό τήν ἂλλη. Στήν ἂμπωτη οἱ χαμηλότεροι βράχοι κάνουν καί πάλι τήν ἐμφάνισή τους, δίνοντας τήν ἐντύπωση ὃτι συγκλίνουν ξαφνικά μεταξύ τους. Καί καθώς ὁ τεράστιος ὂγκος τῆς ἀφρισμένης θάλασσας ὑψώνεται δύο φορές τήν ἡμέρα μέ ἓνα τρόπο ἐντελῶς ξαφνικό, δημιουργεῖται ἡ ἐντύπωση ὃτι οἱ βράχοι συγκρούονται μεταξύ τους, ὣστε νά δημιουργεῖται ἡ ἒννοια τῶν Συμπληγάδων, ἀλλά καί τῶν Πλαγκτῶν Πετρῶν. Τέτοιο φυσικό φαινόμενο δέν ὑπάρχει σέ κανένα ἂλλο μέρος τοῦ κόσμου. Νά σημειωθῆ ὃτι τέτοιες μεγάλες παλίρροιες δέν παρατηροῦνται ποτέ οὒτε στήν Μαύρη Θάλασσα οὒτε στήν Μεσόγειο.

Ἀδιάψευστος μάρτυρας τῆς διαχρονικῆς παρουσίας τοῦ ἑλληνικοῦ στοιχείου ἀπό ἀρχαιοτάτων χρόνων ἀποτελεῖ ἡ πολύκροτη μελέτη τοῦ πλοιάρχου Βαρθολομαίου Λάζαρη, ὁ ὁποῖος στό βιβλίο του Η ΕΛΛΑΔΑ ΣΕ ΟΛΟ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ ἀναφέρει ἑκατοντάδες ἀρχαιοελληνικά ὀνόματα πόλεων, τόσο στήν Βόρειο Ἀμερική (Μαραθών, Ὑάκινθος, Ἀλεξάνδρεια, Κλίμαξ, Πήλιον, Φοίνιξ, Ναυτίλος, Δελφίν, Ἂνδρος, Μίνωα, Πυλῶν καί πολλές ἂλλες), ὃσο καί στήν Νότιο Ἀμερική (Ἀττάλεια, Ἂρης, Ὂρος, Γρανίτης, Θρίαμβος, Νεόπολις, Ἰλιεύς, Διαμαντίνη, Κόσμος, Κέντρον, Ἡλιοδώρα, Ἰφιγένεια, Τηλέμαχος, Φλωριανόπλολις καί πλῆθος ἂλλων). Καί τό σημαντικότερο: Αὐτά τά ὀνόματα, πού ἰσχύουν καί σήμερα, τά βρῆκαν τον Μεσαίωνα οἱ Ἱσπανοί κονκισταδόρες καί θαλασσοπόροι ὃταν ἀνεκάλυψαν (γιά δεύτερη φορά προφανῶς) τήν Ἀμερική.