Τι ήταν η κάλπη και η ψήφος στην αρχαιότητα

Του Κώστα Δούκα 

Ἀναφέρεται μόνο μία φορά στά ἒπη καί ἀπαντᾶται στήν ραψωδία τῆς Όδύσσειας η 20. Εἶναι ἡ στιγμή πού ὁ Ὀδυσσέας ψάχνει νά βρεῖ τό ἀνάκτορο τοῦ Ἀλκινόου στήν χώρα τῶν Φαιάκων. Τότε ἐμφανίζεται μπροστά του ἡ θεά Ἀθηνᾶ μεταμφιεσμένη σέ νεάνιδα, ἒχοντας στό κεφάλι κάλπιν, δηλαδή μία στάμνα.

Ἐμεῖς μετά ἀπό 5.000 χρόνια ἀποδεχθήκαμε τήν λέξη μέ τήν ἒννοια τῆς ψηφοδόχου, ὃπως διαμορφώθηκε στήν κλασική ἀρχαιότητα. Ἀλλά ἡ κάλπις ἒγινε καί κάλπη. Ἦταν ἀρχικά ἀγγεῖο, ὃπου ἐναπέθεταν τήν τέφρα τοῦ νεκροῦ. Ἀργότερα, ἐπί ἐποχῆς Λουκιανοῦ καί Ἑρμογένους, ἡ κάλπη πῆρε τήν σημερινή της ἒννοια, δηλαδή τῆς ψηφοδόχου: Τάς κάλπεις ἒνθα τάς ψήφους καθίεσαν δικάζοντες.

Ἐπί ἐποχῆς Ὁμήρου τόν ρόλο τῆς κάλπης ἒπαιζαν τά κράνη τῶν ἡρώων. Ἐκεῖ ἒριχναν τούς κλήρους ἀπό ὃπου ξεπηδοῦσε ἀναπαλλόμενος ἓνας, ὁπὀτε ὁ ἣρωας στόν ὁποῖο ἀνῆκε ὁ κλῆρος ἐπιλεγόταν νά ἀναλάβει μία σοβαρή ἀποστολή, ὃπως π.χ. νά ἀναλάβει τήν κατασκοπία στὀ ἀντίπαλο στρατόπεδο, ὃπως ἀναφέρεται στήν ραψωδία Κ τῆς Ἰλιάδος. Σήμερα ἐμεῖς ρίχνουμε τήν ψῆφο μας μέσα στήν κάλπη καί καθορίζουμε τόν τρόπο διοικήσεως τῆς χώρας μας καί τούς πολιτικούς πού θά μᾶς κυβερνήσουν.

Άλλά τί εἶναι ἡ ψῆφος;

Εἶναι κι αὐτή λέξη ὁμηρική. Ψηφίς ἀναφέρει ὁ Ὃμηρος, πού εἶναι ὑποκοριστικό τοῦ ψῆφος, ψηφίον, δηλαδή τό πετραδάκι, τό χαλίκι, αὐτό μάλιστα πού ἒχει λειανθεῖ ἀπό τήν θάλασσα ἢ τούς ποταμούς. Στήν δωρική ἡ ψῆφος λεγόταν ψάφος.

Στήν ἀρχή χρησιμοποιοῦσαν τά χαλίκια αὐτά ἢ τά μικρά βότσαλα γιά νά μάθουν οἱ μαθητές τοῦ 5ου π.Χ. αἰῶνα ἀριθμητική. Στήν Ἰλιάδα ἀναφέρεται μία φορά ἡ λέξη ψηφίς στήν ραψωδία Φ 260. Ἐκεῖ οἱ ψηφίδες ἀναμοχλεύονται σέ αὐλάκι πού σκάβει μέ ἀξίνα ὁ ἀγρότης, καθώς τό νερό κελαρυστό χύνεται σέ χῶρο κατηφορικό.

Ἀργότερα ἡ ψῆφος πῆρε διαφορετικές ἒννοιες: Στό παχνίδι τῶν πεσσῶν, στήν μαντική τέχνη, ἀλλά καί στήν ψηφοφορία, ὁπότε καί ριχνόταν ἡ ψηφίδα ἢ ἡ ψῆφος στήν κάλπη, δηλαδή σέ ὑδρία. Μάλιστα δέ, διασφαλιζόταν καί ἡ μυστικότητα τῆς ψήφου, καθώς ὁ Ἡρόδοτος μᾶς πληροφορεῖ: Ψῆφον ψηφίζεσθαι. Ἐάν μή τῇ ψήφῳ…ψηφίσωνται κρύβδην ψηφιζόμενοι.

Ὁ Αἰσχύλος μᾶς πληροφορεῖ στίς Εὐμενίδες: Οὓτω ψήφῳ κρίνειν, διακρίνειν (μέ τήν ψῆφο νά κρίνεις καί νά διαλέγεις). Ἀλλά στόν 5^ο αἰῶνα  ὑπῆρχαν καί τά…λευκά.

Ὁ Αἰσχύνης μᾶς πληροφορεῖ: Ὡσαύτως αἱ μέν λευκαί αἱ δἐ μέλαιναι. 

Τελικά ἡ ψῆφος κυριαρχοῦσε στήν δημόσια ζωή τῆς ἀρχαιότητος. Ἐμεῖς σήμερα καλούμεθα νά προσέλθουμε στίς κάλπες (κάλτσες κατά τό σαρδάμ τοῦ ἀνεκδιήγητου ΓΑΠ) καί νά ρίξουμε τήν ψῆφο μας ὑπέρ τοῦ ἑνός ἢ ὑπέρ τοῦ ἂλλου ἢ ὑπέρ τοῦ παράλλου, νά μαυρίσουμε τόν δεῖνα ἢ τόν τάδε, ἢ νά ρίξουμε λευκὀ κλπ. Δέν θά σᾶς πῶ ἐγώ τί νά ψηφίσετε, ποιόν θεωρεῖτε ἂξιο ἢ ἀνάξιο τῆς ψήφου σας. Ὃλοι αὐτοί οἱ πολιτικοί, πού δέν τολμοῦν βέβαια νά μιλήσουν σέ ἀνοικτές συγκεντρώσεις ὃπως γίνεται στήν Τουρκία, αὐτοί οἱ πολιτικοί πού μᾶς “ἒσωσαν” διαρκῶς σέ ὃλη τήν περασμένη 20ετία, πασχίζουν γιά τήν ἰδιοποίηση τῆς ψήφου σας.

Καλό βόλι λοιπόν.

Ο κύριος Κώστας Δούκας είναι δημοσιογράφος  (μέλος της ΕΣΗΕΑ) ερευνητής και συγγραφέας (μέλος της Εταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνών) και ασχολείται επί 40ετία με την Ομηρική γραμματεία.

Έχει μεταφράσει ΙΛΙΑΔΑ και ΟΔΥΣΣΕΙΑ σέ πεζό και, τελευταία, σε έμμετρο λόγο, μετά σχολίων, με την διάσωση του 80% των λέξεων του Ομήρου.