Τουρισμός: Άφαντοι καμαριέρες και σερβιτόροι

Σε αγώνα δρόμου αναμένεται ότι θα επιδοθούν και το 2023 τα ξενοδοχεία και οι επιχειρήσεις εστίασης για να αναζητήσουν ειδικότητες προς …εξαφάνιση όπως καμαριέρες σερβιτόροι Receptionist, Βοηθοί σερβιτόρου, Λαντζέρηδες, Baristas και Τεχνική Υποστήριξη.

Είναι ενδεικτικό ότι και το 2022 η έλλειψη προσωπικού στις τουριστικές επιχειρήσεις κυμάνθηκε σε ποσοστό 23%, ενώ οι επιχειρήσεις αγωνιούν και εφέτος σχετικά με την ανταπόκριση των εργαζομένων στην αυξημένη ζήτηση. Αρκεί να αναφερθεί ότι σε εθνικό επίπεδο, εκτιμάται ότι στην αιχμή της θερινής σεζόν του 2022 καταγράφηκαν 60.225 ελλείψεις θέσεων, από τις 262.981 θέσεις εργασίας που προβλέπονται βάσει οργανογράμματος στα ξενοδοχεία.

Τα στοιχεία προκύπτουν από την επικαιροποιημένη μελέτη του Ινστιτούτου του Συνδέσμου Ελληνικών Τουριστικών Επιχειρήσεων (ΙΝΣΕΤΕ) με θέμα: «Απασχόληση και ελλείψεις εργατικού δυναμικού στα ελληνικά ξενοδοχεία στην αιχμή της θερινής σεζόν 2022». Η μελέτη εκπονήθηκε με την αξιοποίηση πρωτογενούς έρευνας που διενήργησε το Ινστιτούτο Τουριστικών Ερευνών και Προβλέψεων (ΙΤΕΠ) του Ξενοδοχειακού Επιμελητηρίου Ελλάδος (ΞΕΕ) στα ξενοδοχεία – μέλη του ΞΕΕ.

Αναζητούνται 7.360 καμαριέρες και 5.164 σερβιτόροι

Αριθμητικά, οι μεγαλύτερες ελλείψεις παρουσιάστηκαν σε Καμαριέρες (7.360 κενές θέσεις ή 12% του συνόλου των ελλείψεων και 18% επί του συνόλου των θέσεων που προβλέπονται στα οργανογράμματα για τη συγκεκριμένη ειδικότητα), σε Σερβιτόρους (5.164 ή 9% των ελλείψεων και 22% των αντίστοιχων προβλεπόμενων θέσεων), σε Βοηθούς Σερβιτόρου (3.883 ή 6% των ελλείψεων και 21% των αντίστοιχων προβλεπόμενων θέσεων) και σε Receptionist (3.460 ή 6% των ελλείψεων και 17% των προβλεπόμενων θέσεων).

Ακολούθησαν οι Barista/Barman-Barwoman (2.729 ή 5% και 24% αντίστοιχα), Λαντζέρης (2.866 ή 5% και 24% αντίστοιχα) και Τεχνική Υποστήριξη (2.054 ή 3% και  21% αντίστοιχα). Δηλαδή, το ποσοστό έλλειψης ανήλθε σε 23% ή περισσότερες από 1 στις 5 θέσεις δεν καλύφθηκε. Το ποσοστό έλλειψης ήταν παρόμοιο σε όλα σχεδόν τα τμήματα και κυμαινόταν από 21% έως 24%.

Σε σχέση με τα αντίστοιχα μεγέθη για την αιχμή της θερινής σεζόν του 2021, το 2022 καταγράφηκε αύξηση των θέσεων εργασίας, ενώ το ποσοστό των ελλείψεων παρέμεινε ίδιο.

Οι ελλείψεις ανά ειδικότητα

Οι ειδικότητες Καμαριέρα, Σερβιτόρος, Receptionist,  Βοηθός σερβιτόρου, Λαντζέρης, Barista και Τεχνική Υποστήριξη, αντιστοιχούν συνολικά στο 52% του συνόλου των θέσεων εργασίας, βάσει οργανογράμματος, στο 54% του συνόλου των θέσεων εργασίας που καλύφθηκαν και στο 46% του συνόλου των θέσεων εργασίας που δεν καλύφθηκαν.

Αριθμητικά, οι μεγαλύτερες ελλείψεις παρουσιάστηκαν σε Καμαριέρες (7.360 κενές θέσεις ή 12% του συνόλου των ελλείψεων και 18% επί του συνόλου των θέσεων που προβλέπονται στα οργανογράμματα για τη συγκεκριμένη ειδικότητα), σε Η ειδικότητα με την μεγαλύτερη ποσοστιαία έλλειψη σε σχέση με τις προβλεπόμενες θέσεις ήταν Sommelier (57% ή 361 άτομα), ακολουθούμενη από Στέλεχος Guest Relations (41% ή 1.083), Βοηθό Κηπουρού (37% ή 489) και Βοηθό Receptionist (35% ή 1.393).

Από πλευράς τμημάτων, οι περισσότερες ελλείψεις καταγράφηκαν στο F&B (13.557 ή 23% του συνόλου των ελλείψεων και 23% των αντίστοιχων προβλεπομένων θέσεων) και Housekeeping (13.324 ή 22% και 22% αντίστοιχα) και ακολούθησαν Κουζίνα (10.150 ή 17% και 23% αντίστοιχα) και Front Office (9.320 ή 15% και 24% αντίστοιχα).  Το 45% των συνολικών ελλείψεων προσωπικού καταγράφηκε στα τμήματα F&B και Housekeeping.

Από το σύνολο των 10.133 ξενοδοχείων που υπάρχουν στην Ελλάδα, το 40% (4.090 ξενοδοχεία) εμφάνισε έλλειψη σε τουλάχιστον μια θέση Kαμαριέρας, το 26% (2.681) σε Receptionist, το 26% (2.609) σε Σερβιτόρο και το 21% σε Λαντζέρη (2.101) και Barista (2.111).

Οι ανάγκες προσωπικού ανά κατηγορία ξενοδοχείου

Οι κατηγορίες 4 και 5 αστέρων αντιπροσωπεύουν το 58% του συνόλου των θέσεων βάσει οργανογράμματος – 73.462 και 78.333 αντίστοιχα.

Σε απόλυτα μεγέθη, οι περισσότερες ελλείψεις προσωπικού παρατηρήθηκαν στα ξενοδοχεία 4 αστέρων (16.381 ή 27% των συνολικών ελλείψεων) και στα ξενοδοχεία 3 αστέρων (15.361 ή 26%). Τα ξενοδοχεία 5 αστέρων είναι αυτά που είχαν τις ποσοστιαία λιγότερες ελλείψεις (15%) σε σχέση με τις ανάγκες τους. Τα ξενοδοχεία 2 και 3 αστέρων είναι αυτά που είχαν τις ποσοστιαία περισσότερες ελλείψεις (31% και 28%) σε σχέση με τις ανάγκες τους.

Συγκρίνοντας τα ποσοστά έλλειψης του 2022, με τα αντίστοιχα ποσοστά του 2021, καταγράφηκε μείωση του ποσοστού έλλειψης στα ξενοδοχεία 5 αστέρων, καθώς από 17% που ήταν το 2021, έπεσε σε 15% το 2022. Αντίθετη εικόνα παρουσίασαν όλες οι άλλες κατηγορίες με τα ποσοστά έλλειψης να αυξάνονται, ιδιαίτερα στις κατηγορίες 1 αστεριού και 2 αστέρων.

Οι ελλείψεις ανά γεωγραφική περιοχή

Από το σύνολο των θέσεων εργασίας που προβλέπονται βάσει οργανογράμματος, το 27% αντιστοιχεί σε θέσεις εργασίας σε  ξενοδοχεία που βρίσκονται στην περιοχή του Νοτίου Αιγαίου και ακολουθεί η Κρήτη με 20%, τα Ιόνια Νησιά με 12% και η Κεντρική Μακεδονία με 10%. Σε όλες τις υπόλοιπες περιοχές, αντιστοιχεί ποσοστό μικρότερο από 10% του συνόλου. Το 24% των συνολικών ελλείψεων (14.346 κενές θέσεις εργασίας) καταγράφηκε στο Νότιο  Αιγαίο, το 18% (10.808 θέσεις) στην Κρήτη, το 10% (5.891 θέσεις) στην Κεντρική Μακεδονία και το 14% (8.378 θέσεις) στα Ιόνια Νησιά.

Η ταυτότητα της μελέτης του ΙΝΣΕΤΕ

Τα δεδομένα συλλέχθηκαν μεταξύ 15 Οκτωβρίου και 15 Νοεμβρίου από το Ινστιτούτο Τουριστικών Ερευνών και Προβλέψεων (ΙΤΕΠ) με ερωτηματολόγιο που απεστάλη στα μέλη του Ξενοδοχειακού Επιμελητηρίου και στο οποίο αποκρίθηκαν 1.103 ξενοδοχεία. Σε κάθε ξενοδοχείο, καταγράφηκε για κάθε ειδικότητα, το πλήθος των εργαζομένων που προβλέπονται βάσει του οργανογράμματος και έγινε σύγκριση με τις θέσεις που τελικά καλύφθηκαν. Στη συνέχεια έγινε αναγωγή των στοιχείων στο συνολικό πληθυσμό των 10.133 ξενοδοχείων που λειτουργούν στην Ελλάδα. Έτσι, εκτιμήθηκαν οι ελλείψεις ανά ειδικότητα (σε πλήθος κενών θέσεων και ποσοστό έλλειψης), όσο και το πλήθος των ξενοδοχείων που δεν κάλυψαν τα τουλάχιστον μια θέση (σε κάποια ειδικότητα).

«Κληρονομιά» ελλείψεων προσωπικού  από το 2021

Η εικόνα δεν ήταν  καλύτερη το 2021, αντιθέτως ήταν σχεδόν ίδια αφού δεν καλύφθηκαν 1 στις 5 θέσεις στα ξενοδοχεία στην αιχμή της θερινής σεζόν . Η εμπειρία έδειξε ότι τα ξενοδοχεία και ευρύτερα ο τουριστικός τομέας, όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και διεθνώς, αντιμετώπισαν ιδιαίτερα σημαντικά προβλήματα εύρεσης προσωπικού. Σε εθνικό επίπεδο, εκτιμάται ότι στην αιχμή της θερινής σεζόν του 2021, 53.249 θέσεις εργασίας δεν καλύφθηκαν από τις 244.124 θέσεις εργασίας που προβλέπονται βάσει οργανογράμματος στα ξενοδοχεία. Δηλαδή το ποσοστό έλλειψης ανέρχεται σε 22% ή περισσότερες από 1 στις 5 θέσεις δεν καλύφθηκαν. Το ποσοστό είναι παρόμοιο σε όλα τα τμήματα λειτουργίας των ξενοδοχείων και κυμαίνεται από 21% έως 24%.

Τα αίτια της …εξαφάνισης ειδικοτήτων αιχμής

Η εποχικότητα και οι συχνά αντίξοες συνθήκες εργασίας αποτελούν τα βασικά αντικίνητρα απασχόλησης στα ελληνικά ξενοδοχεία. Δεν είναι όμως τα μόνα: επιδοματική πολιτική και η μαύρη εργασία σε συνδυασμό με τις μεγάλες αλλαγές που συντελούνται στη νοοτροπία των εργαζομένων, ειδικά των νεότερων γενεών, συμβάλλουν επίσης στη δημιουργία μεγάλου ελλείμματος εργαζομένων στον τουρισμό.

Ζήτημα είναι βεβαίως και το επίπεδο των μισθών που καταβάλλονται. Το πρόβλημα είναι τόσο μεγάλο ώστε πριν από δύο εβδομάδες ψηφίστηκε ρύθμιση που επιτρέπει την εισαγωγή εργαζομένων από το εξωτερικό προκειμένου να καλυφθούν τα μεγάλα κενά που αναμένονται και φέτος. Και αυτό σε μια χώρα που η ανεργία παραμένει στα επίπεδα του 10%. Τώρα, νέα έρευνα δείχνει πως το μέγεθος του προβλήματος είναι μεγαλύτερο απ’ ό,τι αρχικά είχε εκτιμηθεί.

Δέκα είναι επιγραμματικά οι βασικές αιτίες του φαινομένου, σύμφωνα με τις έρευνες που έχουν πραγματοποιηθεί αλλά και τις μαρτυρίες ξενοδόχων και εργαζομένων:

• Δύσκολες συνθήκες εργασίας (χειρωνακτική ένταση).
• Ακατάλληλα καταλύματα διαμονής.
• Συχνές αλλεπάλληλες και βραδινές βάρδιες.
• Διπλά και τριπλά καθήκοντα, εποχικότητα (εξαντλητική εργασία τον Ιούλιο και τον Αύγουστο και τουλάχιστον έξι μήνες με επίδομα ανεργίας).
• Επιδοματική πολιτική που κινητροδοτεί τη μαύρη εργασία.
• Μη ανταγωνιστικά πλέον επίπεδα αμοιβών, απουσία οργανωμένων επιχειρηματικών δομών σε μεγάλο αριθμό ξενοδοχείων χαμηλότερων κατηγοριών.
• Αλλαγές στη νοοτροπία των νεότερων σε ηλικία εργαζομένων.
• Απώλεια εμπιστοσύνης στην αξιοπιστία της απασχόλησης στα ξενοδοχεία εξαιτίας της πανδημίας.
• Ανταγωνισμός από άλλους κλάδους όπως η οικοδομή και το λιανικό εμπόριο.
• Αύξηση της ζήτησης από το εξωτερικό για διακοπές στην Ελλάδα.

Η νέα Κλαδική Συλλογική Σύμβαση Εργασίας στον τουρισμό έχει υπογραφεί από τον Νοέμβριο του 2022 και ακόμη δεν έχει οριστεί διαδικασία στο Ανώτατο Συμβούλιο Εργασίας ώστε να κηρυχθεί γενικώς υποχρεωτική και να εφαρμόζεται σε όλες τις επιχειρήσεις του κλάδου. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα ακόμη και μεγάλα, πεντάστερα ξενοδοχεία να μην εφαρμόζουν τις αυξήσεις 5,5% για το 2023, αμείβοντας τους εργαζομένους τους με τον κατώτατο μισθό, επικαλούμενα το γεγονός ότι δεν είναι μέλη της εργοδοτικής οργάνωσης που υπέγραψε τη σύμβαση.

Οι ελεγκτικοί μηχανισμοί αδυνατούν να επέμβουν ή εμφανίζονται υποστελεχωμένοι, με αποτέλεσμα να μην εφαρμόζονται οι νόμοι και οι συμβάσεις. Για παράδειγμα, σε Μύκονο, Σαντορίνη και Πάρο δεν υπάρχει Επιθεώρηση Εργασίας. Ο εργαζόμενος για να κάνει την καταγγελία του θα πρέπει να πάει στη Σύρο. Και αντίστοιχα, για να γίνει έλεγχος σε τρεις από τους μεγαλύτερους τουριστικούς προορισμούς θα πρέπει να πάει κλιμάκιο από τη Σύρο.