Του Κώστα Δούκα
Εἶναι γνωστό τό ἐπιφώνημα πού βγάζουμε ὃταν κρυώνουμε: «Μπρρρ…»
Τό ἐπιφώνημα αὐτό εἶναι διεθνές. Πρίν ἀπό κάποια χρόνια οἱ «Τάϊμς» τοῦ Λονδίνου εἶχαν τίτλο τους ἐνεάστηλο στήν πρώρη τους σελίδα: «Brrr… and ten inches snow» (Μπρρρ… καί δέκα ἲντσες χιόνι).
Ἦταν τότε ἓνας πολύ κρύος χειμῶνας στήν Ἀγγλία, ἀλλά καί σέ ὃλη τήν Εὐρώπη. Αὐτό τό ΜΠΡΡΡ… εἶναι ἐπιφώνημα ταυτισμένο μέ τό κρύο. Ἀσφαλῶς τό ἲδιο ἐπιφώνημα θά ἒβγαζε καί ὁ πρωτόγονος ἂνθρωπος ὃταν κρύωνε, περιπλανώμενος γιά τροφή ἀνάμεσα στούς παγετῶνες, καθώς τά δόντια του χτυποῦσαν μεταξύ τους ἀσυναίσθητα καί τά χείλη του πρόφεραν τόν ἦχο τοῦ κρύου.
Ἒπρεπε νά περάσουν δεκάδες χιλιάδες χρόνια, ὣστε ἡ ὑποτυπώδης συνεννόηση τῶν πρωτογόνων μέ ἂναρθρες κραυγές, νά πάρει μορφή ἒναρθρου λόγου, ὁ ὁποῖος ὃμως στηριζόταν στίς ἀρχέγονες ρίζες τῶν ἂναρθρων κραυγῶν, ἀλλά καί τῶν ἢχων τῆς φύσεως, τῶν ζώων, τῶν καιρικῶν φαινομένων κλπ. Κι αὐτό τό ἐπιφώνημα τοῦ κρύου δέν θά ἒμενε ἀνεκμετάλλευτο ἀπό τούς πανάρχαιους Ἒλληνες γιά νά σχηματίσουν σειρά λέξεων, πού τελικά ἒγιναν διεθνεῖς καί λέγονται ἀκόμη καί σήμερα.
Ἀπό τό ΜΠΡΡΡ… τῶν πρωτογόνων ὁ Ὃμηρος δανείζεται τόν ἦχο καί σχηματίζει τήν ρίζα FR, ὃπου τό F εἶναι τό δίγαμα, πού εἶχε ἦχο ΒΑΦ. Αὐτό τό δίγαμμα ἦταν τό γράμμα πού ἐπενόησαν οἱ πανάρχαιοι Αἰολεῖς (γι᾽ αὐτό λεγεται καί τό γράμμα τῶν Αἰολέων) πού οἱ Χαλκιδεῖς τό εἶχαν τοποθετήσεις στήν ἓκτη θέση τοῦ χαλκιδικοῦ ἀλφαβήτου. Τό δίγαμα F διατηρήθηκε στά εὐρωπαϊκά ἀλφάβητα στήν ἓκτη θέση, ὃπως στό χαλκιδικό ἀλφάβητο.
Ὡστόσο τό δίγαμμα F, πού ἒφυγε πολύ νωρίς ἀπό τό ἑλληνικό ἀλφάβητο, χρησιμοποιήθηκε κατά κόρον ἀπό τόν γλωσσοπλάστη Ὃμηρο πού τό τοποθετοῦσε ὂχι μόνο στήν ἀρχή, ἀλλά καί στό μέσον τῶν λέξεων. Τό ἐπιφώνημα τοῦ κρύου πράγματι δημιούργηρε τό ρῆμα Fριγέω, δηλαδή…μπρρρ. Γιατί τό ρῆμα σήμαινε καί σημαίνει ὃ,τι καί σήμερα, αἰσθάνομαι ρίγος, τρέμω ἀπό τό ψύχος, κρυώνω.
Ἀπό τήν ἲδια ρίζα ΦΡ ἢ FΡ παράγονται τά ρήματα φρίσσω ἢ φρίττω, καθώς καί οἱ λέξεις φρίξ καί φρίκη, μέ τήν ἒννοια ὂχι μόνο τοῦ ψύχους, ἀλλά καί τοῦ τρόμου, ἀφοῦ ὃποιος φοβᾶται, τρέμει.
Ἰδών ῥίγησε (τό δίγαμα ἒγινε δασεία ἀπό τούς γραμματικούς) ἀναφέρει ὁ Ὃμηρος στό Ε 596 τῆς Ἰλιάδος, ἢτοι εἶδε καί ρίγησε. Καί ἀκόμη στό β 51 τῆς Ὀδύσσειας ἀναφέρει ὃτι οἱ μνηστῆρες, ἂν καί ἂριστοι, φοβοῦνται νά πᾶνε στό σπίτι τοῦ Ἰκαρίου, τοῦ πατέρα τῆς Πηνελόπης, γιά νά τήν ζητήσουν σέ γάμο (οἳ πατρός μέν ἐς οἶκον ἀπερρίγασι νέεσθαι).
Τό ρῆμα ἀπορριγέω σημαίνει φοβᾶμαι, τρέμω ἀπό φόβο. Καί ἰδοῦ τώρα πῶς ἀξιοποιεῖται τό μεγαλοφυές λεξιλόγιο τοῦ Ὁμήρου γύρω ἀπό τό ρῆμα ριγέω ἢ Fριγέω ἀπό τίς εὐρωπαϊκές γλῶσσες. Στήν ἀρχαία Γερμανική ὑπάρχει γιά τό ψύχος ἡ λέξη frius.
Στήν ἀγγλική γλῶσσα συναντᾶμε τίς ἑξῆς λέξεις: To Freeze, παγώνω, αἰσθάνομαι ρίγος, τρέμω ἀπό τό ψύχος, κρυώνω. Καί ἀκόμη:Fright τρόμος, σκιάχτρο, frightened ἒντρομος. Frigid κατάψυχρος, frigidness ψύξη, refrigerate ψύχω, παγώνω, refrigeration ψύξη, refrigerator ψυγεῖο, refrigerand ἀναψυκτικός, δροσιστικός, refresh ἀναψύχω, ἀναζωογονῶ, refreshment ἀναψυχή, ἀναψυκτικό, refreshing δροσιστικός. Σέ ὃλες αὐτές τίς λέξεις ὑπάρχει τό ὁμηρικό φρίττω καί ἡ ρίζα ΦΡ ἢ ΜΠΡΡΡ τοῦ πρωτογόνου.
Ἀλλά οἱ Ἂγγλοι λένε ἀκόμη: Afraid φοβισμένος, affright φοβίζω, φόβος, affray διαπληκτισμός καί πολλές ἀκόμη λέξεις ὃπως fright τρόμος, σκιάχτρο κ.ἂ.
Οἱ Γάλλοι πάλι λένε froid τό κρύο, effrouayable τόν τρομακτικό, τόν φρικώδη, τόν φοβερό,effrayer τό τρομάζω, φοβοῦμαι, effrayant τόν τρομακτικό, τόν φοβερό, τόν φρικώδη κ.ἂ.
Ἀνάλογες λέξεις ὑπάρχουν σέ ὃλες τίς λεγόμενες εὐρωπαϊκές γλῶσσες. Αὐτή εἶναι ἡ ἑλληνικά γλῶσσα. Ἀκούει ἢχους καί σχηματίζει διεθνές γλωσσολόγιο.
*Ο Κώστας Δούκας είναι δημοσιογράφος (μέλος της ΕΣΗΕΑ), ερευνητής και συγγραφέας (μέλος της Εταιρίας Ελλήνων Λογοτεχνών). Ασχολείται επί 40ετία με την ομηρική γραμματεία. Έχει μεταφράσει την Ιλιάδα και την Οδύσσεια σε πεζό λόγο και, τελευταία, σε έμμετρο μετά σχολίων, με την διάσωση του 80% των λέξεων του Ομήρου.
