Μετά από 183 ημέρες στο διάστημα, το πλήρωμα του Shenzou-13 επέστρεψε στη Γη έχοντας καταρρίψει το προηγούμενο εθνικό ρεκόρ που ήταν 92 ημέρες και είχε επιτευχθεί το 2021 από την προηγούμενη επανδρωμένη διαστημική αποστολή, Shenzhou-12. Το τριμελές πλήρωμα αποτελούνταν από τον 55χρονο κυβερνήτη Ζάι Ζιγκάνγκ, την 42χρονη Γουάνγκ Γιαπίνγκ και τον 41χρονο Γιε Γκουανγκφού, του οποίου ήταν η πρώτη διαστημική πτήση.
Η ανάλυση των ιατρικών εξετάσεων στις οποίες θα υποβληθούν οι αστροναύτες της αποστολής Shenzhou-13 θα επιτρέψει στους Κινέζους ειδικούς να μάθουν περισσότερα για τον αντίκτυπο της παρατεταμένης απουσίας βαρύτητας στον ανθρώπινο οργανισμό.
Είναι γνωστό πλέον ότι ακόμη και η απειροελάχιστη για τα δεδομένα του σύμπαντος διαδρομή των περίπου 90 χιλιομέτρων ως το Διεθνή Διαστημικό Σταθμό έχει επιπτώσεις στο ανθρώπινο σώμα. Εάν ακόμη και μια πολύ σύντομη παραμονή στο διάστημα, επιβαρύνει τον οργανισμό μας, τι συμβαίνει όταν μένουμε πολύ σε αυτό;
Τι γνωρίζουν μέχρι στιγμής οι επιστήμονες
Ο Αμερικανός αστροναύτης Μαρκ Τ. Βέντε Χέι γύρισε πρόσφατα από το Διεθνή Διαστημικό Σταθμό-ISS, μετά από έναν χρόνο παρά δέκα μέρες. Οι επιστήμονες μελετώντας τον, μπόρεσαν να κατανοήσουν ακόμη καλύτερα τους λόγους για τους οποίους συμβαίνει κάτι που ήξεραν ήδη: Άλλος άνθρωπος πας στο διάστημα και άλλος γυρίζεις.
Τα τελευταία 50 χρόνια, η NASA μελετάει τις επιπτώσεις που έχουν η μικροβαρύτητα και γενικότερα οι διαστημικές πτήσεις στο ανθρώπινο σώμα, μέσω του Προγράμματος Ανθρώπινης Έρευνας. Και τα ευρήματα είναι εντυπωσιακά.
Παρόλα αυτά, οι πλήρεις επιπτώσεις των διαστημικών ταξιδιών μακράς διάρκειας δεν έχουν ακόμη διερευνηθεί αρκετά. Καθώς η ανθρωπότητα στρέφει όλο και πιο πολύ το βλέμμα της στο διάστημα είναι αναγκαίο να μάθουμε τι συμβαίνει στο ανθρώπινο σώμα μετά από ένα ταξίδι εκεί.
Το διάστημα αλλάζει τον τρόπο που σκεφτόμαστε
Τις ερχόμενες δεκαετίες είναι δεδομένο ότι όλο και περισσότεροι άνθρωποι θα μπαίνουν σε τροχιά ή θα φεύγουν για μακρινά διαστημικά ταξίδια, πολύ πιο τακτικά αλλά και για πολύ μεγαλύτερα διαστήματα από ποτέ άλλοτε.
Οι άνθρωποι αυτοί θα χρειάζονται αναπόφευκτα και ιατρική περίθαλψη όσο βρίσκονται εκεί έξω, σύμφωνα με τους επιστήμονες.
Ήδη, ακαδημαϊκά ινστιτούτα όπως το Κέντρο Διαστημικής Ιατρικής στο Baylor College of Medicine στο Χιούστον του Τέξας, έχουν αρχίσει να εκπαιδεύουν μια νέα γενιά γιατρών με τις απαραίτητες δεξιότητες για να φροντίζουν τους μελλοντικούς αστροναύτες που δεν θα πηγαίνουν στο διάστημα για μια εβδομάδα, αλλά ίσως και για χρόνια. Ίσως και για πάντα
Τα συντριπτικά «G» και οι επιπτώσεις τους
Το ανθρώπινο σώμα δέχεται κατά την απογείωση δυνάμεις έως 3G. Το πρόβλημα, όμως δεν είναι αυτό τόσο, όσο η διάρκεια που η δύναμη αυτή ασκείται πάνω στο σώμα. Ένας εκπαιδευμένος αστροναύτης μπορεί να διατηρήσει τις αισθήσεις του μέχρι τα 8 ή και 9G, υπό την προϋπόθεση ότι φοράει προστατευτική στολή. Ένας μη-εκπαιδευμένος άνθρωπος, είναι πολύ πιθανό να λιποθυμήσει στα 3 με 4.
Ο Λιρόι Τσάο, βετεράνος αστροναύτης της NASA, με 230 αθροιστικές μέρες στο διάστημα, είχε πει το 2016: «Μολις σβήσουν οι κινητήρες και τα συντριπτικά g υποχωρούν είσαι αμέσως αβαρής. Νιώθεις σαν να έκανες ξαφνικά μια κύλιση προς τα εμπρός σε ένα στρώμα γυμναστικής, καθώς ο εγκέφαλός σου πασχίζει να κατανοήσει τα περίεργα σήματα που έρχονται από το σύστημα ισορροπίας σου».
Όταν το ανθρώπινο σώμα, ακόμη κι ενός εκπαιδευμένου αστροναύτη υπόκειται σε αυτές τις δυνάμεις, πρώτο και βασικό σύμπτωμα είναι η ζαλάδα. Μετά έρχεται η ναυτία.
«Αισθάνεσαι επίσης άμεση πίεση στο κεφάλι σου. Σε αυτό το σημείο, επειδή η βαρύτητα δεν τραβάει πλέον τα υγρό στα κάτω άκρα, αυτά ανεβαίνουν στον κορμό. Τις επόμενες μέρες, το σώμα θα αποβάλει περίπου δύο λίτρα νερού και ο εγκέφαλος μαθαίνει να αγνοεί το σύστημα ισορροπίας. Το σώμα εξισορροπεί με το περιβάλλον κατά τη διάρκεια των επόμενων εβδομάδων», εξηγεί ο Τσάο.
Το σώμα πράγματι προσαρμόζεται σταδιακά στις συνθήκες έλλειψης βαρύτητας. Για να προσαρμοστεί, όμως, σε αυτό συμβαίνουν κάποιες αλλαγές που δεν θα υποχωρήσουν παρά μόνο όταν επανέλθει σε συνθήκες κανονικής βαρύτητας.
Τα συμπτώματα αυτά είναι πιο έντονα όσο μεγαλύτερης διάρκειας είναι η παραμονή στο διάστημα και αντιστοίχως αργούν και να υποχωρήσουν. Για κάποιον που παραμένει σε συνθήκες μικροβαρύτητας περισσότερο από έξι μήνες, το σώμα χρειάζεται αρκετές εβδομάδες για να επιστρέψει στις «εργοστασιακές» του ρυθμίσεις.
Το διάστημα μας «γερνάει»
Το μεγάλο πρόβλημα για το ανθρώπινο σώμα στο διάστημα είναι ένα παράδοξο: Το γεγονός ότι εκεί λείπουν πολλοί από τους στρεσόγονους παράγοντες και τα εξωτερικά ερεθίσματα και πιέσεις που δεχόμαστε καθημερινά σε κανονικές συνθήκες, θα σκεφτόταν κανείς ότι είναι μάλλον καλό και θα μας κρατήσει για πάντα -ή έστω για πιο πολύ καιρό- νέους.
Κι όμως συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο. Οι παράγοντες αυτοί κάνουν το σώμα να αντιστέκεται και να διατηρεί μια συγκεκριμένη φυσική κατάσταση.
Ο ρυθμός με τον οποίο επιδεινώνεται η φυσική κατάσταση του σώματος είναι εντυπωσιακός:
Ένας άνθρωπος μπορεί να χάσει έως και 40% της μυικής του μάζας, ανάλογα με τη διάρκεια της αποστολής, ενώ ο σκελετός του μπορεί να χάσει την οστική του πυκνότητα με ρυθμό 1 έως 2% κάθε μήνα.
Το σημείο στο οποίο η οστική πυκνότητα μειώνεται πιο πολύ και πιο γρήγορα, είναι τα πόδια, καθώς στο διάστημα δεν είναι αναγκασμένα να σηκώνουν το βάρος του σώματος και άρα ατροφούν. Οι αστροναύτες είναι ιδιαίτερα επιρρεπείς σε κατάγματα και πέτρες στα νεφρά όταν επιστρέφουν στη Γη και χρειάζονται περίπου δύο μήνες προσαρμογής για κάθε μήνα που πέρασαν στο διάστημα.
Μια μελέτη του 2000 διαπίστωσε ότι η απώλεια οστικής πυκνότητας κατά τη διάρκεια ενός εξαμήνου παραμονής στο διάστημα «είναι ανάλογη με αυτή που βιώνουν οι ηλικιωμένοι άνδρες και γυναίκες κατά τη διάρκεια μιας δεκαετίας γήρανσης στη Γη».
Οι αστροναύτες έχουν στη διάθεσή τους διάφορα μέσα για να μπορέσουν να καταπολεμήσουν αυτή τη φθορά. Στον ISS κάνουν συνέχεια γυμναστική σε διάδρομο, ή στο ARED, ένα μηχάνημα αυξημένης αντίστασης, ώστε να πιέζεται το σώμα. Ακόμη κι αυτο, όμως, σε συνδυασμό με την πολύ πλούσια σε θρεπτικά συστατικά διατροφή τους, είναι μόνο εν μέρει αποτελεσματικό στην αντιστάθμιση των απωλειών σε μεταλλικά στοιχεία.
Διαστημική αναιμία
Το διάστημα «τρώει» τα ερυθρά αιμοσφαίρια με πολύ ταχύτερους ρυθμούς απ’ ότι η Γη. Οι αστροναύτες παρουσίαζαν αναιμίες από τις πρώτες κιόλας διαστημικές αποστολές καθώς το σώμα επιταχύνει το ρυθμό καταστροφής των ερυθρών αιμοσφαιρίων από τη στιγμή κιόλας που βγαίνει από τη βαρύτητα της Γης.
Το ανθρώπινο σώμα στη Γη παράγει και καταστρέφει περίπου 2 εκατομμύρια ερυθρά αιμοσφαίρια κάθε δευτερόλεπτο. Ο αριθμός αυτός εκτοξεύεται σε περίπου 3 εκατομμύρια ανά δευτερόλεπτο ενώ βρίσκεται στο διάστημα, μια αύξηση κατά 50% που οι ερευνητές αποδίδουν στις μετατοπίσεις υγρών στο σώμα καθώς αυτό προσαρμόζεται στην έλλειψη βαρύτητας.
Δομικές αλλαγές στον εγκέφαλο
Οι αλλαγές αυτές διαπιστώθηκαν με δεδομένα από μαγνητικές τομογραφίες που έγιναν σε δώδεκα κοσμοναύτες πριν και μετά τη διαμονή τους στον ISS, όπου έμειναν για περίπου 170 ημέρες ο καθένας.
Οι ερευνητές ανακάλυψαν σημαντικές αλλαγές στις νευρικές συνδέσεις μεταξύ των διαφόρων κινητικών περιοχών του εγκεφάλου, καθώς και αλλαγές στο σχήμα του μεσολόβιου, του τμήματος του εγκεφάλου που συνδέει τα δύο ημισφαίριά του. Και αυτές οι αλλαγές αποδίδονται στις μετατοπίσεις των υγρών.
Και οι ίδιοι οι επιστήμονες, παραδέχονται ότι ακόμη δεν έχουν την πλήρη εικόνα του τι συμβαίνει σε έναν άνθρωπο εκεί πάνω, «είναι σαν πολλά κομμάτια ενός παζλ, που προσπαθούμε να τα βάλουμε όλα μαζί», όπως εξηγεί ομάδα ερευνητών του Πανεπιστημίου της Αμβέρσας.
Οι ερευνητές ελπίζουν ότι τα επόμενα χρόνια με τους ιδιωτικούς διαστημικούς σταθμούς που προβλέπεται να μπουν σε τροχιά, θα έχουν την ευκαιρία να ερευνήσουν σε βάθος τις επιπτώσεις των διαστημικών συνθηκών στο ανθρώπινο σώμα, καθώς όλο και περισσότεροι άνθρωποι θα βρεθούν εκεί.
Οι επιπτώσεις υπάρχουν, είναι πλέον γνωστές και σε μεγάλο βαθμό αναστρέψιμες. Κανείς όμως δεν γνωρίζει ακόμη τις μακροπρόθεσμες συνέπειές τους σε ένα ανθρώπινο σώμα.
Όλα αυτά δεν φαίνεται να αποθαρρύνουν στο ελάχιστο τους δεκάδες χιλιάδες ανθρώπους που με τον έναν ή τον άλλον τρόπο προσπαθούν κάθε χρόνο να ενταχθούν σε κάποιο υπάρχον διαστημικό πρόγραμμα, ή εκείνους που περιμένουν πώς και πώς να έρθει η δική τους σειρά για να βρεθούν εκεί, να εργαστούν εκεί ή και να ζήσουν εκεί.
με Αριθμό Μητρώου 12691
