Ἡ ἂγνοια τῶν ὑποκοριστικῶν « ἒφαγαν» τόν πρωθυπουργό στό φανάρι

Του Κώστα Δούκα

Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΚΟΙΤΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΚΟΙΤΙΔΑΣ

Πολύς λόγος καί πολλά ὑπαινικτικά σχόλια ἀκούσθηκαν καί γράφηκαν ἐπειδή ὁ πρωθυπουργός κ. Κ. Μητσοτάκης χρησιμοποίησε στό Φανάρι, παρουσία τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου (πού γνωρίζει ἂριστα τήν καθαρεύουσα καί τήν χρησιμοποιεῖ ἀπταίστως καί κατ᾽ ἀποκλειστικότητα στίς δημόσιες δηλώσεις του) τήν λέξη κοίτη γιά τόν πολιτισμό, ἀντί κοιτίδα, πού εἶναι ἡ σωστή λέξη, καί πιό σωστά κοιτίς, ἀλλά αὐτή τήν ἐξοβέλησε ὁ…

« πρωτοκλιτισμός» τῶν τριτοκλίτων ὀνομάτων.

Εἲτε κοίτη πεῖς εἲτε κοιτίς, εἶναι ἡ ἲδια λέξη. Ἁπλῶς, ὁ πρωθυπουργός δέν γνώριζε ὃτι ἡ κοιτίς εἶναι ὑποκοριστικό τῆς κοίτης.

Καί τί εἶναι ἡ κοίτη; Ὃλοι τό ξέρουμε. Εἶναι ἡ κλίνη, τό κρεββάτι. Στόν Ὃμηρο ὁ παράκοιτης εἶναι ὁ σύζυγος, ὁ σύγκοιτος, ὁ παρακοιμώμενος, ὁ συνευναζόμενος μέ τήν γυναῖκα (εὐνή=κλίνη ἐπίσης). Καί παράκοιτις εἶναι ἡ πρακοιμωμένη, ἡ σύζυγος. Ὃλες αὐτές οἱ λέξεις καί ἂλλες (ὃπως ὁ κοιτών-κοιτώνας στήν καθομιλουμένη, τό κοῖτος, τό κείμενο) παράγονται ἀπό τό ρῆμα κεῖμαι. Ἀς θυμηθοῦμε τό περίφημο ἐπίγραμμα τοῦ Σημωνίδη τοῦ Κείου: «…ὃτι τῆδε κείμεθα τοῖς κείνων ρήμασι πειθόμενοι».

Ὃποιος λοιπόν βρίσκεται ξαπλωμένος, εἲτε κοιμώμενος εἶτε νεκρός, κεῖται ἢ στήν καθομιλουμένη κοίτεται. Λέμε: Αὐτός εἶναι κατάκοιτος καί ἐννοοῦμε κλινήρης,ἂρρωστος. Καί ἐπειδή ὁ ποταμός ρέει ἐπί συγκεκριμένης λωρίδας γῆς, ὁ χῶρος αὐτός ὀνομάζεται κοίτη τοῦ ποταμοῦ.

Ἀλλά ἡ ἑλληνική γλῶσσα εἶναι πλουσιωτάτη. Παράγει καί ὑποκοριστικά ἀπό τά οὐσιαστικά, εἲτε γιά νά δηλώσει ὃτι τό σημαινόμενο εἶναι μικρό εἲτε γιά νά καταφρονήσει εἲτε χάριν θωπείας, σάν χαϊδευτικό δηλαδή: Δέσποινα δεσποινίς, θύρα θυρίς, γλῶσσα γλωσσίς, νῆσος νησίς, κοίτη κοιτίς.

Ὁ ὀνοματοθέτης δέν ἢθελε νά περιορίσει τόν πολιτισμό στόν περιορισμένο χῶρο ροῆς ἑνός ποταμοῦ, ἀλλά νά ἐξάρει σέ ὁλόκληρη τήν χώρα τήν προέλευση τοῦ πολιτισμοῦ. Κι αὐτός ὁ χῶρος λέγεται κοιτίς τοῦ πολιτισμοῦ.

Τώρα, ἂν θέλετε τήν γνώμη μου, ὁ πρωθυπουργός ἒπεσε θῦμα τοῦ περίεργου «πρωτοκλιτισμοῦ», καθώς ἡ ἀπαράδεκτη ἐπιβολή τοῦ μονοτονικοῦ προσπάθησε μεταξύ ἂλλων, ἀνεπιτυχῶς ὃμως, νά ὑποκαταστήσει ὃλες τίς τριτόκλιτες λέξεις μέ…πρωτόκλιτες, διότι ἡ τρίτη κλίση εἶναι τῶν ἀδυνάτων ἀδύνατον νά καταργηθεῖ, καθώς ἐπανέρχεται …δριμύτερη στίς γενικές τοῦ ἑνικοῦ καί τοῦ πληθυντικοῦ. Κανείς δέν λέει τό εἰσόδημα τοῦ εἰσοδημάτου ἀλλά τοῦ εἰσοδήματος (δηλαδή τριτόκλιτο), οὒτε τό ἒθνος, τῶν ἐθνῶν, τά ἒθνια ὃπως τά χείλια, οὒτε τά στέλεχα τοῦ στρατοῦ ὃπως τά πέλαγα, οὒτε πλατεία τοῦ Συνταγμάτου ὃπως τά σπυριά τοῦ γαλάτου ὃπως ἒλεγε κάποτε ὁ λαός κλπ.

Γνωρίζοντας λοιπόν ὁ πρωθυπουργός ὃτι ὁ Πατριάρχης χρησιμοποιεῖ τήν καθαρεύουσα καί ὃτι ἒπρεπε κι αὐτός νά πεῖ ἡ κοιτίς τοῦ πολιτισμοῦ, μιά καί τά τριτόκλιτα δέν ταιριάζουν στό λεξιλόγιό του, δέχθηκε μύδρους καί σχόλια ἀπό τά μέσα ἐνημέρωσης, πού τό συνδύασαν καί μέ τό Πάτερ ἡμῶν…, χωρίς οὒτε αὐτά νά γνωρίζουν ὃτι τό λάθος δέν ἦταν δά καί τόσο μεγάλο γιά νά γίνει viral στό διαδίκτυο. Ἁπλῶς σκέφθηκε ὁ πρωθυπουργός, ἀντί νά πεῖ τό… ἀνατριχιαστικό κοιτίς, νά διαλέξη τήν κοίτη. Ἁπλῶς, δέν γνώριζε τό ὑποκοριστικό τῆς λέξεως.

Μήπως ὃμως θά ἒπρεπε νά προβληματισθεῖ λίγο καί ἡ ὑπουργός Παιδείας γιά τήν σημασία καί τήν ἒμφαση τῆς διδασκαλίας τῶν ὑποκοριστικῶν στά σχολεῖα;

 ΚΩΣΤΑΣ ΔΟΥΚΑΣ

*Ο Κώστας Δούκας είναι δημοσιογράφος (μέλος της ΕΣΗΕΑ), ερευνητής και συγγραφέας (μέλος της Εταιρίας Ελλήνων Λογοτεχνών). Ασχολείται επί 40ετία με την ομηρική γραμματεία. Έχει μεταφράσει την Ιλιάδα και την Οδύσσεια σε πεζό λόγο και, τελευταία, σε έμμετρο μετά σχολίων, με την διάσωση του 80% των λέξεων του Ομήρου.