Ηχορύπανση: Ο υπ’αριθμόν 2 εχθρός για την υγεία και το περιβάλλον

Όποια/ος κατοικεί ή εργάζεται στο κέντρο μιας μεγάλης πόλης, γνωρίζει πολύ καλά τι μπορεί να της/του προκαλέσει ο έντονος επαναλαμβανόμενος θόρυβος κατά τη διάρκεια της ημέρας, ενίοτε και της νύχτας: Νεύρα, δυσκολία στον ύπνο, έλλειψη συγκέντρωσης, μια γενικότερη δυσθυμία και δυσκολία στην καθημερινότητα. Ωστόσο, από ένα σημείο και πέρα όλα τα συνηθίζουμε και τελικά “εκπαιδευόμαστε” να αποδεχόμαστε στωικά ακόμα και εκείνα που αποδεδειγμένα κάνουν κακό στην υγεία μας.

Ένας παλιός γνώριμος

Ο θόρυβος είναι ένας από τους παλαιότερους εχθρούς του ανθρώπου. Στον αιγυπτιακό πάπυρο του Ebers (1700 π.Χ.) αναγράφεται ότι όσοι διέμεναν κοντά στους καταρράκτες του Νείλου έπασχαν από …βαρηκοΐα.

Στη σύγχρονη εποχή, έρευνα της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας (ΠΟΥ) -«Burden of disease from environmental noise: Quantification of healthy life years lost in Europe»-αναφέρει ότι η ηχορύπανση έρχεται δεύτερη στην κατάταξη επικινδυνότητας των περιβαλλοντικών απειλών για την υγεία, μετά την ατμοσφαιρική ρύπανση. Σύμφωνα με την ΠΟΥ, στη δυτική Ευρώπη χάνονται κάθε χρόνο συνολικά 1.000.000 υγιή έτη προσδόκιμης ζωής λόγω των κυκλοφοριακών θορύβων.

Παρόλο που έχουν θεσπιστεί διεθνή επιτρεπόμενα όρια ήχου -από τα 72 ντεσιμπέλ (dΒ) και έως τα 78 η κατάσταση χαρακτηρίζεται «σχεδόν ανεκτή», στα 79 και τα 80 «θορυβώδης» και στα 81 «απαράδεκτη»- αρκετές ευρωπαϊκές πόλεις δεν έχουν καταφέρει ακόμη να διαχειριστούν την ηχορύπανσή τους.

Οι αριθμοί

Έρευνα του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ) αποκαλύπτει ότι το 50% του πληθυσμού (περισσότεροι από 330 εκατοµ. άνθρωποι) ζει σε περιοχές όπου η στάθμη θορύβου ξεπερνά το όριο όχλησης και το 15% (πάνω από 100 εκατ. άνθρωποι) σε περιοχές, όπου το όριο θορύβου ξεπερνά το μέγιστο ανεκτό.

Στην ΕΕ το 20-25% του πληθυσμού των ανεπτυγμένων χωρών ενοχλούνται από τον θόρυβο της οδικής κυκλοφορίας, ενώ 19% του συνολικού πληθυσμού της ζουν και κινούνται σε περιοχές µε υψηλά επίπεδα θορύβου.

Ευρωπαϊκή Οδηγία

Κοινή βάση για την αντιμετώπιση του προβλήματος του θορύβου σε όλη την Ευρώπη αποτελεί η κοινοτική οδηγία 2002/49. Η οδηγία ορίζει την κατάρτιση Στρατηγικών Χαρτών Θορύβου για κύριους δρόμους, σιδηροδρόμους, αερολιμένες και πολεοδομικές ενότητες, που χρησιμοποιούν τους εναρμονισμένους δείκτες θορύβου Lden (day-evening-night equivalent level – συνεχής ισοδύναμη στάθμη ήχου ημέρας, απογεύματος και νύχτας). Στόχος των Χαρτών είναι χρησιμοποίησή τους για την αξιολόγηση του αριθμού των Ευρωπαίων που ενοχλούνται από τον θόρυβο και των οποίων ο ύπνος διαταράσσεται.

Η Οδηγία δεν θέτει ανώτατα επιτρεπόμενα όρια θορύβου, ούτε περιγράφει τα μέτρα που πρέπει να εφαρμοσθούν στα προγράμματα δράσης. Αυτά παραμένουν στην κρίση των αρμόδιων αρχών των κρατών μελών. Όμως απαιτεί οι αρχές να καταρτίσουν προγράμματα δράσης για τη μείωση του θορύβου. Για τη διευκόλυνση των χωρών μελών, την τελευταία 10ετία η ΕΕ προσδιόρισε ως ανώτατο όριο έκθεσης στον θόρυβο κατά τη διάρκεια της νυχτερινής ανάπαυσης τα 40dB και πρότεινε την υιοθέτηση ως άμεσο, ενδιάμεσο στόχο δράσης το όριο των 55dB.

Η Ελλάδα υποφέρει

Στην Ελλάδα, προ 10ετίας μελέτη του υπουργείου Περιβάλλοντος, σημείωνε ότι 60% και πλέον των κατοίκων Αθήνας και Πειραιά, ζουν σε απαράδεκτα υψηλά όρια κυκλοφοριακού θορύβου (από 90 έως και 100 dB κατά περίσταση κυμαινόμενα ανάμεσα σε μέρα και νύχτα, ιδίως κοντά σε κομβικές οδικές αρτηρίες).

«Πράγματι, η οδική κυκλοφορία είναι από τις πλέον οχλούσες δραστηριότητες» σημειώνει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο επίκουρος καθηγητής του ΕΜΠ, δρ. Πολεοδόμος – Συγκοινωνιολόγος Μηχανικός και γγ του υπουργείου Περιβάλλοντος, Ευθύμος Μπακογιάννης, και εξηγεί: «Μάλιστα, ανάλογα με τις συνθήκες, σε μέρες και νύχτες παρατηρούνται μεταβαλλόμενα όρια θορύβου στις κεντρικές αρτηρίες των μεγάλων πόλεων. Για παράδειγμα, σε έναν βασικό οδικό άξονα, όταν η κυκλοφορία των οχημάτων είναι περιορισμένη, μπορεί τα όρια της ηχορύπανσης να εμφανίζονται αυξημένα, ακριβώς επειδή τα τροχοφόρα αναπτύσσουν μεγαλύτερες ταχύτητες».

Στα κόκκινα η Καλλιθέα

Έρευνα που διεξήγαγε το 2017 η επιστημονική ομάδα του κ. Μπακογιάννη, στην Καλλιθέα, αποκάλυψε ότι ο δήμος αντιμετωπίζει σοβαρό πρόβλημα ηχορύπανσης. Σε μεγάλο τμήμα του, οι μετρήσεις ήχου κατέγραψαν θορύβους μεγαλύτερους των 55 dB, τιμή που, σύμφωνα με την Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας, είναι οριακή για την υγεία του ανθρώπινου εγκεφάλου, όταν είναι σε μόνιμη βάση.

Το μεγάλο επίπεδο έντασης θορύβου καταγράφηκε, όπως ήταν αναμενόμενο, στις λεωφόρους Συγγρού και Ποσειδώνος, λόγω του φόρτου των μετακινούμενων τροχοφόρων. Χαμηλότερες τιμές μεγέθους θορύβου καταγράφηκαν σε πεζόδρομους και πάρκα, αλλά και σε περιοχές, απομακρυσμένες από το εμπορικό κέντρο της Καλλιθέας και ιδιαίτερα σε σημεία με χαμηλά κτήρια, όπως οι Τζιτζιφιές. «Στα σημεία με αραιή δόμηση, μεγαλύτερα οικοδομικά τετράγωνα ή χαμηλά κτήρια, ο θόρυβος διαχέεται και δεν καταγράφονται υψηλές τιμές» εξηγεί ο κ. Μπακογιάννης.

Χαμηλή προτεραιότητα

Η διαχείριση του ήχου, παρότι εξαιρετικά σημαντική, δεν ήταν στις προτεραιότητες των κυβερνήσεων, παραδέχεται ο κ. Μπακογιάννης. “Ούτε πριν την κρίση, όταν το περιβαλλοντικό πρόβλημα δεν φαινόταν ακόμα απειλητικό και βεβαίως ούτε κατά τη διάρκειά της, οπότε οι κυβερνήσεις είχαν να αντιμετωπίσουν αμεσότερα προβλήματα από εκείνο του περιβάλλοντος» σημειώνει.

Πάντως, η Ελλάδα διαθέτει Στρατηγικούς Χάρτες Θορύβου, μόνο που ο τελευταίος που αναρτήθηκε και στην ηλεκτρονική σελίδα του υπουργείου Περιβάλλοντος, ήταν του 2013. Σύμφωνα με αυτόν, περισσότεροι από τους μισούς Αθηναίους (53%), που ζουν ή μετακινούνται στο Κέντρο της Αθήνας (στο οποίο, κατά τη μέτρηση, εντάσσονται οι δήμοι Αθηναίων και Φιλοθέης-Ψυχικού) υφίστανται την ημέρα τιμές θορύβου 65-70 dB. Σημειώνεται ότι μόλις 0,1% του πληθυσμού του κέντρου της Αθήνας έχει την πολυτέλεια να ζει σε ιδανικές συνθήκες ήχου (κάτω από 45 dΒ).

Εντυπωσιακές είναι οι τιμές θορύβου, σε περιοχές του κέντρου, όπου αναπτύσσονται συγκεκριμένες ανθρώπινες δραστηριότητες. Ποσοστό 49,2% των κατοικιών της περιοχής δέχονται ηχορύπανση της τάξης των 60-65 dB από οδική κυκλοφορία τη νύχτα, ενώ ποσοστό 49,8% των κτιρίων κατοικιών υφίστανται τιμές θορύβου 65-70 dB την μέρα, επειδή βρίσκονται σε εμπορικές-επιχειρηματικές ζώνες ή περιοχές υπηρεσιών και γραφείων.

“Περιβαλλοντικό αδίκημα”

Σε σειρά προτάσεων που υπέβαλε μόλις τον Οκτώβριο του 2019 προς τον δήμαρχο Αθηναίων, Κώστα Μπακογιάννη, το Δίκτυο Οργανώσεων και Πολιτών για το Ιστορικό Κέντρο της Αθήνας, με συντονίστρια την Ελληνική Εταιρεία Περιβάλλοντος και Πολιτισμού, ως βασική πηγή ηχορύπανσης της περιοχής προτάσσονται τα Κέντρα Υγειονομικού Ενδιαφέροντος (ΚΥΑ). Οι επιστήμονες του Δικτύου κάνουν λόγο για «φαινόμενο» που πρέπει να τεθεί υπό έλεγχο από τον δήμο και, μεταξύ πολλών, ζητούν να χαρακτηριστεί η ηχορύπανση ως «περιβαλλοντικό αδίκημα» -και όχι πταίσμα- και να αυστηροποιηθούν οι ποινές για τους παραβάτες, με την επιβολή και ποινικών -εκτός από διοικητικές- κυρώσεων.