Οι Καρβουνιάρηδες της Πίνδου: Συγκλονιστικές εικόνες μιας άλλης Ελλάδας

Αν είστε λάτρεις του κινηματογράφου, σίγουρα θα γνωρίζετε τον βετεράνο Χιλιανό σκηνοθέτη Πατρίσιο Γκουσμάν, τον δημιουργό των αριστουργηματικών ταινιών-ντοκιμαντέρ «Νοσταλγώντας το Φως» (2010) και «Μαργαριταρένιο Κουμπί» (2015) – μεταξύ άλλων. Θα είστε εξοικειωμένοι, με άλλα λόγια, με τη δύναμη που αποπνέουν οι ασπρόμαυρες εικόνες, το φως που κρύβουν και οι μνήμες από το παρελθόν που μπορούν να μεταφέρουν.

Έτσι κάπως είναι και οι φωτογραφίες του Πολυδεύκη Ασωνίτη για τους Καρβουνιάρηδες της Πίνδου. Που αν και στατικές (ως φωτογραφίες) διαθέτουν μια εσωτερική, σχεδόν κινηματογραφική, κίνηση.

Είναι εικόνες που δεν βλέπουμε συχνά από μια δραστηριότητα για την οποία δεν γνωρίζουμε πολλά – αν την γνωρίζουμε δηλαδή καν, καθώς παραπέμπει σε ξεχασμένες ασχολίες του παρελθόντος, σε μια εποχή που ειδικά για εμάς, τους κατοίκους των μεγάλων πόλεων, δεν αποτελεί πλέον καν κομμάτι της συλλογικής μας μνήμης.

Στο χωριό Μαυραναίοι

Ωστόσο υπάρχουν. Οι καρβουνιάρηδες της Πίνδου, εξηγεί ο καλλιτέχνης στη εφημερίδα «Ηπειρωτικός Αγών», ζουν και εργάζονται σε ένα από τα μοναδικά παραδοσιακά καμίνια της Δυτικής Μακεδονίας, δίπλα στο χωριό Μαυραναίοι. Το καμίνι ανήκει στον Ιωάννη Παπαλάμπρο, ο οποίος συνεχίζει την παράδοση που κληρονόμησε από τον πατέρα του.

Στην Ήπειρο υπάρχουν δυο καμίνια ένα στο Ελληνικό, κοντά στο μουσείο του Θόδωρου Παπαγιάννη, και ένα προς την Άρτα. Ο φωτογράφος διάλεξε εκείνο των Γρεβενών, «γιατί είναι το μεγαλύτερο σε ύψος, τέσσερα μέτρα, και αυτό βοηθάει στη φωτογράφηση για να αναδειχθούν οι μορφές. Έχει δε διάμετρο 15 μέτρα».

Μαζί στο καμίνι

Ο Πολυδεύκης Ασωνίτης έζησε μαζί με τους καρβουνιάρηδες για μεγάλο διάστημα, τον φιλοξένησαν, έφαγε και ήπιε κοντά τους, τους γνώρισε και τον γνώρισαν πολύ καλά και τον εμπιστεύτηκαν. Έτσι, κατάφερε να αποτυπώσει με ακρίβεια όλες τις φάσεις της διαδικασίας παραγωγής του κάρβουνου. «Ο άνθρωπος και η εργασία του είναι τα τελευταία χρόνια αυτό που με ενδιαφέρει. Να εκτιμήσουμε πράγματα, που τα είχαμε ξεχάσει» επισημαίνει ο Π. Ασωνίτης.

«Δεν αρκεί να επισκεφτείς τον χώρο και απλά να τον φωτογραφίσεις. Εγώ έζησα όλη τη διαδικασία παρασκευής του κάρβουνου. Από το ξεφόρτωμα των ξύλων και το στήσιμο των καμινιών μέχρι τη συσκευασία του κάρβουνου στα τσουβάλια. Σκύβοντας, όπως και οι άνθρωποι αυτοί στα κάρβουνα, ανεβαίνοντας μαζί τους στα καμίνια, αναπνέοντας τον καπνό του καμινιού μαζί τους. Προσπάθησα να αποδώσω όσο μπορούσα πιο ζωντανά την ατμόσφαιρα της εργασίας, που επιτελούσαν, τον χαρακτήρα και την ψυχοσύνθεσή τους. Ναι, το πιο σημαντικό πράγμα, που με βοήθησε στη φωτογράφηση, ήταν η επαφή με τους ανθρώπους» εξομολογείται ο φωτογράφος.

Το περιβάλλον

Ο Ασωνίτης εντυπωσιάστηκε από το περιβάλλον: Έντεκα ψηλά καμίνια που καπνίζουν ταυτόχρονα, μια μεγάλη αλάνα, ο κύκλος με το τρίγωνο, η πυραμίδα. «Νομίζεις ότι είσαι στις πυραμίδες της Αιγύπτου και από την άλλη στον Όλυμπο. Σε πάει στην ιστορία από την μια και στην μυθολογία από την άλλη».

Οι καρβουνιάρηδες

Στο καμίνι Παπαλάμπρου εργάζονται επτά άτομα από την Κορυτσά της Αλβανίας. Αρχίζουν τη δουλειά τους από τις αρχές του Μαρτίου και τελειώνουν τέλος Δεκεμβρίου. Υπάρχουν βάρδιες όλο το εικοσιτετράωρο, διαμένουν σε παραπήγματα, ζεσταίνονται με ξυλόσομπες, μαγειρεύουν σε παλιές μασίνες. Οι δυο πιο μεγάλοι εργάτες εργάζονται για τον κ. Παπαλάμπρο πάνω από 20 χρόνια, γνωρίζουν πολύ καλά τη διαδικασία παραγωγής του κάρβουνου, την οποία έμαθαν επί Χότζα στα Κολχόζ. Η διαδικασία γίνεται όπως τα παλιά χρόνια, χειρωνακτικά, χωρίς μηχανήματα, μόνο τσουγκράνα, αξίνα, φτυάρι. Η δε καύση γίνεται έξω, με φυσικό τρόπο, και όχι σε κλίβανους και χωρίς χημικές διεργασίες.

Τα στάδια μιας σκληρής δουλειάς

• Ξεφόρτωμα των ξύλων για την καύση τους στον χώρο των καμινιών.
• Δημιουργία του καμινιού. Τα ξύλα διατάσσονται σε πυραμοειδή διάταξη και σκεπάζονται με χώμα και άχυρο για την ατελή καύση τους.
• Ανάβονται τα ξύλα από τη βάση του καμινιού.
• Το χώμα βρέχεται για να μειωθεί η θερμοκρασία.
• Το χώμα σκεπάζεται με νάιλον για να περιοριστεί η καύση.
• Ρυθμίζεται η καύση από ένα άνοιγμα στην κορυφή του καμινιού. Χρησιμοποιούνται γι’ αυτό άχυρα, χώμα και νερό.
• Ολοκληρώνεται η καύση.
• Αφαιρούνται το χώμα και τα άχυρα.
• Συλλέγονται τα κάρβουνα ταυτόχρονα με τη διαλογή τους.
• Τοποθετούνται περιφερειακά του καμινιού.
• Συλλέγονται σε τσουβάλια.
• Στοιβάζονται σε αποθήκες
• Ακολουθεί η διανομή τους

Ποιος είναι ο Πολυδεύκης Ασωνίτης

Γεννήθηκε το 1956 στα Γιάννενα. Σπούδασε στη Σχολή Νομικών και Οικονομικών Επιστημών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Συνέχισε σπουδές στη Φιλοσοφική Σχολή του πανεπιστημίου Ιωαννίνων στο Τμήμα Φ.Π.Ψ- κατεύθυνση Παιδαγωγική. Παιδαγωγικές σπουδές ολοκλήρωσε και στη Ζωσιμαία Παιδαγωγική Ακαδημία Ιωαννίνων. Το ενδιαφέρον του για την παιδαγωγική και την τέχνη θα τον οδηγήσει, το 2000, στην εκπόνηση διδακτορικής διατριβής με αντικείμενο την Σημειολογία της Τέχνης. Το 2015 θα εκπονήσει και το μεταπτυχιακό του στη Σχολή Επιστημών της Τέχνης Ιωαννίνων σχετικά με τη διδασκαλία της Εικαστικής αγωγής στα Δημοτικά Σχολεία.

Έχει σπουδάσει φωτογραφία: 

• Στον  «Φωτογραφικό Κύκλο» με τον Πλάτωνα Ριβέλλη
• Στο «Εργαστήριο Μελέτης και Εφαρμογής της Φωτογραφίας» (ΕΜΕΦ) του Δημήτρη Χλιβερού και
• Στο Εργαστήριο Φωτογραφικών Σπουδών: «Φωτοκίνηση» του Γιώργου Πασιά.

Δίδαξε φωτογραφία στη «Σχολή Γραφικών και Καλλιτεχνικών Σπουδών» του ΤΕΙ Αθήνας-Αιγάλεω, στα Τμήματα: Φωτογραφίας, Γραφιστικής και Συντηρητών Έργων Τέχνης, σε όλα τα τμήματα φωτογραφίας του ΔΙΕΚ Ηπείρου (Ιωάννινα, Πρέβεζα, Ηγουμενίτσα). Σήμερα διδάσκει φωτογραφία σε φωτογραφικές ομάδες και φωτογραφικούς συλλόγους σε όλη την Ελλάδα.

Πραγματοποίησε πολλές εκθέσεις φωτογραφίας στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Φωτογραφίες του, αλλά και άρθρα για τη φωτογραφία έχουν δημοσιευθεί σε περιοδικά και λευκώματα. Συνεργάζεται με το περιοδικό «ΦΩΤΟΓΡΑΦΟΣ».

Το 2016 διακρίθηκε με το Portfolio: «Αμβρακικός» στις «Παράλληλες Φωνές» του «Photometria Festival». Το 2019 διακρίθηκε και πάλι στον ίδιο διαγωνισμό με το Portfolio: «Λασπόλουτρα Κρηνίδων Καβάλας».

INFO: Η έκθεση του Πολυδεύκη Ασωνίτη “Οι Καρβουνιάρηδες της Πίνδου” φιλοξενείται αυτή την περίοδο στην αίθουσα πολλαπλών εκδηλώσεων του Βυζαντινού Μουσείου Ιωαννίνων στο Ιτς Καλέ.