Τα δέντρα έχουν τη δική τους ιστορία

«Τα δέντρα», γράφει ο Αμερικανός συγγραφέας Γουόλτ Γουίτμαν, «είναι οι σοφότεροι δάσκαλοι», ενώ ο Γερμανός Χέρμαν Έσε τα χαρακτηρίζει ως το «αντίδοτο στην θλίψη που προκαλεί η συνειδητοποίηση του εφήμερου».

«Ένα δέντρο που φέρνει δάκρυα χαράς σε κάποιους, για κάποιους άλλους δεν είναι παρά πράσινο πράγμα που τους κόβει το δρόμο», λέει ο Γουίλιαμ Μπλέηκ. Γιατί: «Όπως είναι ένας άνθρωπος, έτσι ακριβώς βλέπει» τα πράγματα.

Δέντρα-«καθρέφτες»

Δυστυχώς η ιστορία των δέντρων στην Αθήνα δεν είναι τόσο ποιητική.

Τα δέντρα των ανοιχτών χώρων, τα δέντρα που εγκιβωτίζονται στα πεζοδρόμια και στις πλατείες, τα απεριποίητα και εγκαταλειμμένα δέντρα και οι θάμνοι που μαραζώνουν στα πάρκα και τα αλσύλια της πρωτεύουσας, αναπόφευκτα είναι κι αυτά θύματα της οικονομικής κρίσης. Έχετε παρατηρήσει προσεκτικά τα δέντρα και τα φυτά που φιλοξενούνται στις νησίδες των λεωφόρων; Θλιμμένα και εκτεθειμένα στο καυσαέριο και τα σκουπίδια, ζητάνε την προσοχή μας – ελπίζουμε μόνο ο νεοεκλεγής δήμαρχος να τα ακούσει.

Ξενάγηση στα δέντρα της Αθήνας

Σε ένα πολύ ενδιαφέρον κείμενο που δημοσιεύεται στην ενημερωτική ιστοσελίδα inside story, η Χρύσα Κοντογεωργοπούλου, μας προσκαλεί σε μια νοητική περιήγηση στα δέντρα της πόλης μας, μιλώντας για την ιστορία τους, για όλα αυτά τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους που τα καθιστούν σημεία αναφοράς για την πόλη – λίγο πολύ όπως είναι και τα μνημεία της.

Από τις φωτεινές τζακαράντες του Ζαππείου και τις υπερήφανες κουτσουπιές της Βασιλίσσης Σοφίας, μέχρι τους ταλαιπωρημένους φοίνικες της Ομόνοιας και τις κομμένες νερατζιές του «Ομέρ Πριόνη», κάθε δέντρο έχει μια δική του ιστορία να διηγηθεί, κι αυτή δεν είναι άλλη από την ιστορία της Αθήνας.

Τα πλατάνια της Αγίας Φωτεινής

Το τοπίο στις όχθες της Αγίας Φωτεινής είναι γεμάτο πλατάνια και λεύκες, ελιές, χαρουπιές και δενδρώδεις πικροδάφνες. Σημειώνει η ξεναγός μας: Αυτά είναι τα δέντρα του αποσπάσματος του πλατωνικού διαλόγου Φαίδρου, όπου μέσα από την ξενάγηση που κάνει ο νεαρός μαθητής του Σωκράτη στον δάσκαλό του ζωντανεύει όλη η ομορφιά και η γαλήνη του παριλίσσιου τοπίου της κλασικής Αθήνας: «Μα τήν Ήρα, όμορφο μέρος. Και τούτο εδώ το πλατάνι είναι βαθύσκιο και ψηλό, όπως βαθύσκια και ψηλή είναι και η λεύκα, και καθώς είναι στην πιο καλή της ώρα, γεμίζει τον τόπο ευωδιά· ή πηγή πάλι κάτω από τούτο το πλατάνι, αναβλύζει κρυστάλλινο νερό που το νιώθεις μάλιστα στα πόδια σου. Και φαίνεται από τα αγάλματα και τις κόρες, πως είναι τόπος Ιερός, αφιερωμένος σε κάποιες Νύμφες και στον Αχελώο. Κι αν ακόμα δεν θες, το αεράκι του τόπου αυτού είναι τόσο ευχάριστο και καλοδεχούμενο και ευφραίνει πολύ, και όπως είναι και καλοκαίρι, συνοδεύει απαλά το τραγούδι των τζιτζικιών. Μα την πιο πολλή χάρη την έχει η χλόη, που φυσιέται τόσο απαλά προς τα πάνω και που είναι τόσο πυκνή, που αv ξαπλώσεις πάνω της θα έχεις θαυμάσιο προσκεφάλι…»

Τα πλούτη της Βασιλίσσης Σοφίας

Στον ωραιότερο ίσως δρόμο του κέντρου, τα δέντρα στήνουν χορό: Ροζ κουτσουπιές με τα υπέροχα άνθη τους την άνοιξη, και ουιστέριες, που δίνουν μια νότα Τοσκάνης στο αθηναϊκό κέντρο. Η κουτσουπιά (Cercis siliquastrum) είναι γνωστή και ως δέντρο του Ιούδα. Η ονομασία της οφείλεται σε παράφραση του γαλλικού arbre de Judée (δέντρο της Ιουδαίας), καθώς το δέντρο είναι ιθαγενές της μεσογειακής λεκάνης. Στην αρχή και στο μέσον της άνοιξης η λεωφόρος Αλεξάνδρας και η Βασιλίσσης Σοφίας αποκτούν κατά τόπους μωβ πυκνά συννεφάκια, αφού ο ανθός του δέντρου είναι ψυχανθής. Η ουιστέρια (ή γλυτσίνα), είναι αναρριχώμενο φυτό, που έρπει όπως ο κισσός ή η μπουκαμβίλια σε τοίχους κτιρίων. Θεωρείται φυτό έντονα επιθετικό, με γρήγορη ανάπτυξη που καταστρέφει τα άλλα φυτά, παρόλο που όσο πιο γρήγορα αναπτύσσεται τόσο αργεί η ανθοφορία του. Στην Ελλάδα γνωστότερη όλων είναι η μωβ ποικιλία, που τη βλέπουμε σκαρφαλωμένη σε τοίχους κήπων, νοσοκομείων και σπιτιών στη Βασιλίσσης Σοφίας. Εδώ υπάρχουν και αρκετοί εξωτικοί φοίνικες, ειδικά στους κήπους του νεοκλασικών σπιτιών σύμφωνα με τη συνήθεια άλλων εποχών.

Τζακαράντες στο εμπορικό τρίγωνο

Καθώς κατεβαίνουμε προς το εμπορικό κέντρο της πόλης, στην Αθηνάς και λίγο πριν, στην πλατεία Αγίας Ειρήνης, θαυμάζουμε τις τζακαράντες, βιολετί και εντυπωσιακές. Η Ιακαράνδη η μιμηλήφυλλος (Jacaranda mimosifolia), όπως είναι το επίσημο όνομά της, μπορεί να φτάσει σε ύψος και τα 20 μέτρα και είναι γνωστή και με την ονομασία δέντρο φτέρης (fern tree), λόγω της ομοιότητας του φυλλώματός της με αυτό της φτέρης. Το δέντρο απαντά κυρίως στη Νότια Αφρική, ενώ στην Αυστραλία, η τζακαράντα προαναγγέλλει τα Χριστούγεννα με την ανθοφορία της. Είναι δηλαδή το «γκυ του νότιου ημισφαιρίου». Βέβαια την άνοιξη οι τζακαράντες αποθεώνονται στο Ζάππειο.

Νεραντζιές οι πολύπαθες

Στο Ζάππειο και στον κήπο της Αίγλης, αλλά και στο Κολωνάκι και σε πολλούς ακόμη κεντρικούς δρόμους, η νεραντζιές ανθίζουν παντού και μοσχομυρίζουν. Επί δημαρχίας Νικήτα Κακλαμάνη δυστυχώς κάποιες έπεσαν θύματα του πριονιού του life style αλλά αυτό είναι άλλη κουβέντα. «Η ομορφιά του φουντωτού δέντρου, το οποίο πολλές φορές παραλληλίζεται με όμορφη κοπέλα (η “νεραντζούλα φουντωτή” του παραδοσιακού τραγουδιού)» γράφει το inside story, «έγινε συνώνυμο της Αθήνας, με τον τρόπο που η κερασιά εκπροσωπεί την Ιαπωνία ή το φύλλο της σφενταμιάς τον Καναδά».

Στη σκιά των πλατάνων της Αρεοπαγίτου

Στη Διονυσίου Αρεοπαγίτου τα πλατάνια, είναι σε απόλυτη αρμονία με τα νεοκλασικά και το πλακόστρωτο του δρόμου. «Η φύτευση των πλατάνων πιθανά συνδέεται και με μιαν αλήθεια αρχαιολογικής και ιστορικής σημασίας γι’ αυτόν το μυθικό χώρο» εξηγεί η κ. Κοντογεωργοπούλου. «Ο ιερός βράχος διαθέτει πολλές φυσικές πηγές, μέρη ενός πανάρχαιου δικτύου, το οποίο αποτελούσε και έναν από τους λόγους για τους οποίους οι αρχαίοι Έλληνες επέλεξαν να φτιάξουν εκεί την ακρόπολή τους, ενώ για παράδειγμα ο Λυκαβηττός είναι πιο ψηλός λόφος. Η Κλεψύδρα, η πιο γνωστή από τις πηγές της περιοχής (ονομάζεται έτσι διότι τα νερά της πότε εμφανίζονταν και πότε χάνονταν), η μυκηναϊκή κρήνη, η αρχαϊκή κρήνη, είναι μερικές από αυτές τις πηγές, κατοικίες νυμφών και πνευμάτων που σχετίζονταν με τα νερά και τη λατρεία τους. Τα υπόγεια αυτά νερά των πηγών τρέφουν τις ρίζες των δέντρων που σκιάζουν την πεζοδρομημένη λεωφόρο, χαρίζοντας της δροσιά».