Αποτελεί αναμφισβήτητα ένα από τα πολυτιμότερα αγαθά καθώς η επιβίωση του ανθρώπου εξαρτάται από αυτό. Το νερό, αποκαλείται διάφανος χρυσός και πλέον έχει καταστεί προϊόν με δυναμική κέρδους για τους διαχειριστές του. Η ιδιωτικοποίηση του κοινωνικού αυτού αγαθού, βρίσκεται προ των πυλών και στη χώρα μας καθώς παρά την ακυρωτική απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας, οι διαδικασίες προχωρούν.

Με επόμενο «κρίσιμο» σταθμό το άτυπο δημοψήφισμα των κατοίκων της Θεσσαλονίκης στις 18 Μαΐου, στη χώρα φορείς και πολίτες συντονίζονται κατά της ιδιωτικοποίησης. Το μοντέλο αυτό, έτσι κι αλλιώς θεωρείται ξεπερασμένο, ενώ πολλά είναι και τα παραδείγματα των αποτυχημένων ιδιωτικοποιήσεων σε όλο τον κόσμο.

Παραδείγματα αποτυχίας

Τι κοινό έχουν το Παρίσι, το Βερολίνο, το Λονδίνο, το Βέλγιο με τη Βολιβία; Σε κάθε μια από αυτές τις περιπτώσεις οι πολίτες βίωσαν την ιδιωτικοποίηση του νερού, αντέδρασαν και πέτυχαν το στόχο τους, καλύτερη διαχείριση του πολύτιμου αυτού φυσικού πόρου.

Σίγουρα η επανακοινωνικοποίηση του νερού είναι ένα πρωτόγνωρο εγχείρημα και καθόλου εύκολο, αποτελεί όμως απαίτηση της πλειοψηφίας των κατοίκων εκεί που εφαρμόστηκε …και αυτό από μόνο του σημαίνει πολλά.

Στην κατεύθυνση αυτή, άλλωστε, κινείται και η επιστολή που έφτασε προ ημερών στον Πρόεδρος της Παγκόσμιας Τράπεζας, μετά απόπρωτοβουλία της αμερικανικής οργάνωσης Corporate Accountability International και την οποία προσυπογράφουν φορείς, επιστήμονες και οργανώσεις από όλον τον κόσμο ζητώντας να εγκαταλειφθεί η πολιτική ενθάρρυνσης των ιδιωτικοποιήσεων στον τομέα του νερού και η χρηματοδότηση τους.

Την ώρα, λοιπόν, που η χώρα μας σχεδιάζει την πώληση των δυο εταιρειών διαχείρισης του νερού, η διεθνής τάση ακολουθεί των ακριβώς αντίθετο δρόμο, αυτόν της επιστροφής σε δημόσιο- δημοτικό έλεγχο. Η τάση αυτή, πέρα από οικονομικό ενδιαφέρον, αποτελεί ένα τρανταχτό παράδειγμα επιτυχούς παρέμβασης των κοινωνικών ομάδων στη διαμόρφωση των αποφάσεων.

Ακόμα περισσότερο, στην περίπτωση της Ιταλίας, η κοινωνική δράση εμπόδισε εξ’ αρχής τις ιδιωτικοποιήσεις καθώς, τον Ιούνιο του 2011 το Ιταλικό Φόρουμ των Κινημάτων για το Νερό κατάφερε να συγκεντρώσει τις απαιτούμενες υπογραφές για τη διεξαγωγή δημοψηφίσματος σχετικά με το δημόσιο χαρακτήρα του νερού. Τα αποτελέσματα ήταν η συμμετοχή ενός πολύ σημαντικού ποσοστού της κοινωνίας στο δημοψήφισμα (57% επί του συνόλου των ψηφοφόρων) και το αποτέλεσμα ήταν ξεκάθαρο. Το 95% των πολιτών που ψήφισαν τάχθηκαν υπέρ του δημόσιου χαρακτήρα του νερού.

Γαλλία: Δήμος του Παρισιού- μια κίνηση με ιδιαίτερο συμβολισμό

Η επαναδημοτικοποίηση των οργανισμών ύδρευσης και αποχέτευσης από το Δήμο του Παρισιού αποτέλεσε σταθμό για την νέα αυτή τάση, καθώςστη Γαλλία έχουν την έδρα τους οι δυο κυρίαρχες στον κλάδο του νερού πολυεθνικές εταιρείες, ηVeoliaκαι ηSuez.

Το 25ετές συμβόλαιο που είχε ο Δήμος του Παρισιού με τις δυο εταιρείες, έληγε το 2010. Ωστόσο, από το 1985, οπότε και ιδιωτικοποιήθηκαν οι οργανισμοί, η τιμή του νερού αυξήθηκε κατά 260%, καθώς οι εταιρείες επωφελούνταν από εμπιστευτικές ρήτρες των συμβολαίων, που τους επέτρεπαν να ανεβάζουν την τιμή κάθε 3 μήνες, να παρακρατούν και να διαχειρίζονται προς ίδιον όφελος επιτόκια από τις πληρωμές των πελατών για μήνες και να παραχωρούν κατασκευαστικά έργα και άλλα συμβόλαια στις θυγατρικές τους. Στο πλευρό τους, είχαν εν μέρει και την Ρυθμιστική Αρχή.

Η απόφαση της επαναδημοτικοποίησηςαποτέλεσε «σλόγκαν» και δέσμευση δημοτικής παράταξης, που εξελέγη, μάλιστα, δυο φορές το 2001 και το 2007. Παράλληλα, στοιχειοθετήθηκε η βούληση να επιστρέψει ο έλεγχος στον Δήμο, στοιχειοθετήθηκε από πλήθος μελετών που επιβεβαίωσαν ότι μπορεί να υπάρξει μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα των υπηρεσιών εάν βρίσκονταν υπό δημόσια ιδιοκτησία και διαχείριση.

Ο νέος δημοτικός οργανισμός είναι ημιαυτόνομος, με διακριτό νομικό καθεστώς και οικονομική αυτονομία. Τα οικονομικά οφέλη από την επαναδημοτικοποίηση ήταν μεγαλύτερα από τα αναμενόμενα:

– το εφάπαξ κόστος συνένωσης των δυο εταιρειών και διοικητικών υπηρεσιών του δήμου, καθώς και η εναρμόνιση του εργασιακού καθεστώτος έφτασαν το 15% των εσόδων το πρώτο έτος

– παρόλα αυτά επετεύχθη μείωση των εξόδων κατά 35εκ. ευρώ, γεγονός, που επέτρεψε μια μείωση του τιμολογίου του νερού κατά 8%.

Τα οφέλη δεν ήταν μόνο οικονομικά. Με την ενοποίηση των διαφορετικών υπηρεσιών επετεύχθη καλύτερος συντονισμός με εμφανή αποτελέσματα στον έλεγχο του κύκλου του νερού και της ποιότητάς του.

Εξίσου σημαντικό είναι ότιδημιουργήθηκε δημόσιο ερευνητικό κέντρο για το νερό, τοAqua Futura «σπάζοντας» έτσι το «μονοπώλιο» των ιδιωτικών ερευνητικών ομάδων που κυριαρχούν στην έρευνα για το νερό στην Γαλλία.

Ο νέος φορέας συνεργάζεται με τους γεωργούς προκειμένου να αλλάξουν τον τρόπο καλλιέργειας (βιολογική καλλιέργεια) και για πρώτη φορά γίνεται εκτίμηση της κατάστασης των υποδομών και έχουν προγραμματιστεί επενδύσεις αντικατάστασης τμημάτων του δικτύου.

Τέλος, έχει ο Δήμος έχει δημιουργήσει το Παρισινό Παρατηρητήριο για το Νερό, το οποίο επιτρέπει την απευθείας επικοινωνία με τον πολίτη σε σειρά ζητημάτων, ενώ υποστηρίζει την κατάρτιση και εφαρμογή της πολιτικής του Δήμου για τα ζητήματα του νερού.

Γερμανία: Βερολίνο- μια δαπανηρή επιστροφή

Το 1999 η πόλη του Βερολίνου προχώρησε στην ιδιωτικοποίηση των υπηρεσιών ύδρευσης, προκειμένου να ανταποκριθεί στα συσσωρευμένα χρέη, παρά τις έντονες κοινωνικές αντιδράσεις και την κείμενη νομοθεσία που καθιστούσε το νερό μη εμπορεύσιμο κληρονομημένο κοινωνικό αγαθό.

Το 49,9% της εταιρείας παραχωρήθηκε σε μια σύμπραξη της γαλλικήςVeoliaμε τη γερμανική πολυεθνικήRWE, που ζήτησαν γραπτές εγγυήσεις για μεγάλα κέρδη. Το δημοτικό συμβούλιο συμφώνησε, κρατώντας μυστικό από τους κατοίκους το συμβόλαιο παραχώρησης.

Το 2011, οι τιμές ανέβηκαν κατά 1/3 πάνω από τον πληθωρισμό, γεγονός που προκάλεσε αντιδράσεις οι οποίες οδήγησαν στη διενέργεια δημοψηφίσματος με αίτημα τη δημοσιοποίηση του συμβολαίου. Τελικά 678.000 πολίτες, παρά το πλήθος των εμποδίων, τάχθηκαν υπέρ της δημοσιοποίησης του συμβολαίου. Από τη στιγμή που οι πολίτες άρχισαν να διεκδικούν το δικαίωμά τους στην πληροφόρηση, περισσότερη διαφάνεια στην τιμολόγηση και την εφαρμογή ανοιχτών διαδικασιών στην διαχείριση, τα πράγματα άλλαξαν.

Το γεγονός ότι για να διασφαλιστεί το κέρδος δεν υπήρξε αειφόρος διαχείριση αύξηση την καχυποψία απέναντι στις ιδιωτικές εταιρείες και το κλίμα ανεστράφη.

Τον Ιανουάριο του 2012, η γερμανική υπηρεσία ανταγωνισμού δήλωσε ότι, το συμβόλαιο καταστρατηγούσε το γερμανικό νόμο περί ανταγωνισμού και ότι η εταιρεία θα έπρεπε να μειώσει τις τιμές κατά 19%.

Σε αυτή τη φάση ο οργανισμός υδάτων είναι στη διαδικασία της επαναδημοτικοποίησης. Τον Ιούλιο του 2012 ηRWEσυμφώνησε να πωλήσει το 24,95% των μετοχών που τις ανήκουν έναντι 618εκ. ευρώ, ενώ ακολούθησε στη συνέχεια και ηVeolia.

Μ. Βρετανία- «Κύμα» ιδιωτικοποιήσεων στους οργανισμούς ύδρευσης

Στα τέλη της δεκαετίας του ’80 η κυβέρνηση Θάτσερ προχώρησε στην πιο μαζική ιδιωτικοποίηση των οργανισμός ύδρευσης. Από τότε έχει καταγραφεί πολλάκις η υπερτιμολόγηση των λογαριασμών νερού, με πιο πρόσφατο παράδειγμα την απόφαση που λήφθηκε τον Απρίλιο του 2012 για μέση αύξηση 5,7% γεγονός που εκτόξευσε τα κέρδη των εταιρειών.Η δραματική αύξηση έπληξε ιδιαίτερα τους συνταξιούχους και οδήγησε σε αύξηση ασθενειών, οι οποίες σχετίζονται με ελλιπή υγιεινή.

Πολύ νωρίτερα, το 1999, το Κοινοβούλιο, έπειτα από έντονες αντιδράσεις, ψήφισε νόμο που απαγόρευε τις διακοπές ύδρευσης με την αιτιολογία της μη πληρωμής του λογαριασμού. Στην ίδια κατεύθυνση,μεγάλο μέρος του κόστους του νερού επιδοτείται από το κράτος προκειμένου να είναι προσβάσιμο από όλους.

Εκτός από το πολύ υψηλό κόστος έχουν καταγραφεί σοβαρά προβλήματα στις περιβαλλοντικές επιδόσεις των εταιρειών ύδρευσης, όπως έλλειψη βασικών μέτρων προστασίας και διατήρησης του πόρου, ρύπανση και κακή ποιότητα του πόσιμου νερού.

Το 1998 οι κύριες εταιρείες ύδρευσης της Μ. Βρετανίας είχαν καταταχθεί πολύ ψηλά στη λίστα των χειρότερων ρυπαντών. Τα έτη από το 1989 έως το 1997 οι δέκα εταιρείες είχαν διωχθεί νομικά 260 φορές. Παρόλα αυτά ήταν πιο συμφέρον γι αυτές να πληρώνουν τα πρόστιμα από το να προχωρήσουν στις αναγκαίες επενδύσεις για αποκατάσταση των υποδομών. Η κατάσταση βελτιώθηκε την επόμενη δεκαετία.

Πάντως οι εταιρείες δεν έχουν την πρόθεση να επενδύσουν στη βελτίωση των υποδομών και είναι ενδεικτικό ότι ενώ οι επενδύσεις αυξήθηκαν αμέσως μετά την ιδιωτικοποίηση (1991-92) και στη συνέχεια μειώθηκαν στα επίπεδα προ ιδιωτικοποίησης.

Βέλγιο- Βρυξέλλες: η προστασία του περιβάλλοντος ως μέσο πίεσης

Στο Βέλγιο, η εταιρείαAquiris, θυγατρική της εταιρείαςVeolia, που διαχειρίζεται τη μονάδα επεξεργασία λυμάτων των Βρυξελλών, σκόπιμα σταμάτησε την διαδικασία και τα διέθεσε ανεπεξέργαστα στον ποταμό της πόληςZenne, προκαλώνταςπεριβαλλοντική καταστροφή.

Ο επικεφαλής της περιφερειακής αρχής για τα ύδατα περιέγραψε το περιστατικό ως «τη ρίψη μιας ατομικής βόμβας». Η εταιρεία ήταν σε διαμάχη με τις αρμόδιες δημόσιες αρχές για την προμήθεια πρόσθετου φίλτρου για την επεξεργασία των λυμάτων και χρησιμοποίησε αυτή την τακτική ως μέσο διαπραγμάτευσης.

Βολιβία- Κοτσαμπάμπα: Ο «πόλεμος» του νερού

Η πόλη Κοτσαμπάμπα στη Βολιβία, έγινε γνωστή παγκοσμίως τον Απρίλιο του 2000, όταν μετά από επτά μέρες πολιτικής ανυπακοής και διαδηλώσεων, ο πρόεδρος της χώρας υποχρεώθηκε να τερματίσει το συμβόλαιο ιδιωτικοποίησης του νερού, διάρκειας 40 ετών, που είχε υπογραφεί το 1999 με την εταιρείαAquas del Tunari, θυγατρική της πολυεθνικήςBechtel.

Η ιδιωτικοποίηση των υπηρεσιών ύδρευσης εντάσσονται σε μια σειρά ιδιωτικοποιήσεων που προωθούσε η Παγκόσμια Τράπεζα για την παροχή δανείων. ΗBechtelαπέκτησε ένα σύστημα ύδρευσης αξίας εκατομμυρίων δολαρίων καταβάλλοντας λιγότερο από 20.000 δολάρια.

Οι πολίτες υπέστησαντεράστιες αυξήσειςστα τιμολόγιά τους, σε κάποιες περιπτώσεις ακόμα και 200%, ενώ η εταιρεία αναμένονταν να έχει ετήσιο εισόδημα 58εκ. δολάρια.

Σε μια χώρα που ο ελάχιστος μηνιαίος μισθός είναι κάτω από 100δολάρια πολλές οικογένειες πλήρωναν λογαριασμούς άνω των 20 δολαρίων.

Τον Ιανουάριο του 2000 οργανώθηκε μια τετραήμερη απεργία για τις αυξήσεις των τιμολογίων του νερού που παρέλυσε την πόλη. Τον Φεβρουάριο η κεντρική κυβέρνηση κήρυξε παράνομες τις συνεχόμενες διαδηλώσεις και τις απαγόρευσε, ενώ επέβαλε στρατιωτικό πραξικόπημα στην πόλη. Στη διάρκεια των διαδηλώσεων και των απεργιών, ένας άνθρωπος έχασε τη ζωή του, 175 τραυματίστηκαν, ενώ δυο νεαροί τυφλώθηκαν.

Τελικά, οι αξιωματούχοι του κράτους υποσχέθηκαν μια πλήρη αναθεώρηση του συμβολαίου, κάτι που δεν ικανοποίησε του διαδηλωτές οι οποίοι ζητούσαν την ακύρωσή του.

Τον Απρίλιο, κι ενώ οι διαδηλώσεις συνεχίζονταν, η κυβέρνηση συμφώνησε να ακυρώσει το συμβόλαιο. Τα πράγματα, ωστόσο, δεν ήταν τόσο απλά καθώς ηBechtelπροσέφυγε το 2001 κατά της κυβέρνησης απαιτώντας 25εκ. δολάρια αποζημίωση.

Μετά από έντονες αντιδράσεις σε διεθνές επίπεδο, η εταιρεία απέσυρε την προσφυγή.

Επανακοινωνικοποίηση

Τα παραδείγματα επιστροφής της διαχείρισης του νερού σε δημοτικό ή δημόσιο έλεγχο είναι πολλά σχεδόν ισάριθμα με τα παραδείγματα κακών πρακτικών που ακολούθησαν οι πολυεθνικές του νερού ανά την υφήλιο.

Η εξέλιξη των αποτυχημένων ιδιωτικοποιήσεων, στην πλειοψηφία τους τουλάχιστον, είναι η επανακοινωνικοποίηση του φυσικού αυτού πόρου. Όπως αναφέρει σε σχετική εργασία η Τοπογράφος Μηχανικός ΑΠΘ, Ευστρατία Σεπετζή «η επανακοινωνικοποίηση είναι δύσκολη λέξη να την πεις και ακόμα πιο δύσκολο να γίνει».

Ωστόσο, η οργανωμένη και ενεργή συμμετοχή των πολιτών είναι η βάση για τη διαμόρφωση αξιόπιστων φορέων κοινωνικών υπηρεσιών. «Δεν υπάρχει πεπατημένη οδός αλλά από την ανταλλαγή εμπειριών μπορούν οι πόλεις να διδαχτούν η μια από την άλλη», σημειώνει η ίδια. Μέσα από ένα ορθό σχέδιο διαχείρισης, η επανακοινωνικοποίηση μπορεί να αποφέρει την πλέον βέλτιστη και βιώσιμη λύση.

Διαβάστε επίσης:

Όταν έαν ζωτικό φυσικό αγαθό, γίνεται αντικείμενο κερδοσκοπίας

Το γκρίζο νερό και γιατί δεν πρέπει να το αγνοούμε

Κι όμως η πρώτη ιδιωτική παρέμβαση έγινε στην αρχαιότητα