Η λειψυδρία και η ρύπανση του νερού στη χώρα μας

Πολλές περιοχές στην Ελλάδα, κυρίως νησιωτικές και αγροτικές, βρίσκονται ήδη σε κατάσταση μη αντιστρεπτής μόνιμης λειψυδρίας, ενώ σημαντικά είναι και τα ζητήματα ρύπανσης των επιφανειακών όσο και των υπόγειων νερών. Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Νερού, το δίκτυο Μεσόγειος SOS, πραγματοποιεί μια «αυτοψία» για την κατάσταση των υδάτων στη χώρα μας.

Η σημερινή εικόνα των υδάτων της χώρας θα μπορούσε να συνοψιστεί ως εξής: Η Ελλάδα παρουσιάζει κατά μέσο όρο σχετικά υψηλά επίπεδα βροχοπτώσεων, με έντονη όμως ανισοκατανομή και φυσικούς και ανθρωπογενείς λόγους που προκαλούν πολλαπλά ζητήματα στην αξιοποίησή τους, δεδομένου ότι:

(α) η διαθέσιμη αξιοποιήσιμη ποσότητα νερού συνεχώς περιορίζεται, έτσι ώστε σημαντικές περιοχές να είναι ή τείνουν να γίνουν ελλειμματικές σε νερό, (β) η χρήση του νερού εντατικοποιείται και

(γ) η δυνατότητα διαχείρισης των προσφερόμενων υδατικών πόρων με την υφιστάμενη υποδομή και τον υπάρχοντα σχεδιασμό διαρκώς μειώνεται.

Συνεπώς η χώρα σε πάρα πολλές περιοχές (κυρίως νησιωτικές και αγροτικές) βρίσκεται σε μια κατάσταση μη αντιστρεπτής μόνιμης λειψυδρίας. Σημαντικά είναι και τα ζητήματα ρύπανσης τόσο των επιφανειακών όσο και των υπόγειων νερών.

Ειδικότερα οι πιέσεις που δημιουργούν απόβλητα, χημικά φυτοφάρμακα και λιπάσματα καθιστούν ακατάλληλους για χρήση σημαντικούς υδατικούς πόρους με υψηλό περιβαλλοντικό και οικονομικό κόστος. Η υπεράντληση των υδροφορέων, η αλόγιστη χρήση, η μη αποδοτική μεταφορά με σημαντικές απώλειες, σε συνδυασμό με την έλλειψη ολοκληρωμένου σχεδιασμού, έχει ως αποτέλεσμα την ποσοτική και ποιοτική υποβάθμιση των υδάτινων σωμάτων.

Γεωργία

Χαρακτηριστικό παράδειγμα ανορθολογικού σχεδιασμού αποτελεί η μεταφορά υδάτων μεταξύ υδρολογικών λεκανών προκειμένου να καλυφθεί το ελλειμματικό δυναμικό μιας περιοχής, συνήθως για αρδευτικούς σκοπούς (π.χ. εκτροπές Αχελώου, Νέστου, Αώου).

Ελλείψει βιώσιμης αγροτικής πολιτικής και χωρίς τη συνεκτίμηση των σοβαρών, συχνά μη αναστρέψιμων περιβαλλοντικών επιπτώσεων που επιφέρουν τέτοιου είδους μεγάλα δομικά έργα ταμίευσης ύδατος, ενθαρρύνεται η συνέχιση των σημερινών μη βιώσιμων πρακτικών και παρέχονται κίνητρα για νέα, ενδεχομένως και εντονότερη αλόγιστη χρήση νερού, ακολουθώντας ανορθολογικά μοντέλα διαχείρισης των υδατικών πόρων σύμφωνα με τα οποία η κατανάλωση γρήγορα εξισώνεται με την προσφορά.

Ως εκ τούτου οι συγκεκριμένες πολιτικές οδηγούν σε νέα ελλειμματική υδατική κατάσταση, τροφοδοτώντας έτσι έναν φαύλο κύκλο, με περαιτέρω πιέσεις στα υδατικά συστήματα της περιοχής.

Ανάγκη νέου σχεδιασμού

Εναλλακτικά, ο σύγχρονος σχεδιασμός πρέπει να βασίζεται στην αντίληψη εξεύρεσης λύσης για το υδατικό έλλειμμα των εν λόγω περιοχών χωρίς να εξετάζεται, ως δυνατότητα, η μεταφορά υδάτων.

Ειδικότερα, προτείνονται συντονισμένες διαχειριστικές δράσεις για την επίτευξη ισορροπίας μεταξύ προσφοράς και ζήτησης του νερού, προσαρμογή δηλαδή των υδροβόρων δραστηριοτήτων σε επίπεδα ανάλογα των φυσικών διαθεσίμων, μείωση απωλειών αναβάθμιση των εφαρμοζόμενων αγροτικών πρακτικών, κ.ά.

Η λύση για τη εξεύρεση των ελλειμματικών πόρων εντοπίζεται σε ένα μοντέλο βιώσιμης ανάπτυξης τόσο για τον πρωτογενή τομέα παραγωγικότητας όσο και για τη διατήρηση και προστασία των υδατικών πόρων της περιοχής.

Έλλειψη νερού

Τα προβλήματα έλλειψης νερού οφείλονται περισσότερο σε κοινωνικοοικονομικά αιτία παρά σε πραγματική έλλειψη φυσικών πόρων, ενώ συνδέονται κυρίως με τη σπάταλη και την καταχρηστική κατανάλωση νερού και δεν αντιμετωπίζονται με μεταφορά υδατικών πόρων αλλά με αυστηρά διαχειριστικά μέτρα.

Η άποψη ότι τα ποτάμια αποτελούν αγωγούς νερού στους οποίους μπορούν οι μηχανικοί να παρεμβαίνουν αλλάζοντάς τους τη ροή έχει προ πόλου αναθεωρηθεί, καθώς οι σύγχρονες αντιλήψεις θεωρούν τα ποτάμια ως αναπόσπαστο μέρος οικοσυστημάτων, που διαδραματίζουν πολλαπλό ρόλο στο κλίμα, την προστασία παράκτιων περιοχών, την κοινωνικοοικονομική ζωή και τον φυσικό πλούτο των ευρύτερων περιοχών, επιστρέφοντας σε μια νέα πολιτική σεβασμού των ποταμών και του περιβάλλοντος γενικότερα.

Αναπόσπαστο κομμάτι του στρατηγικού σχεδιασμού για τη διαχείριση και προστασία των υδατικών πόρων της χώρας συνιστά η μέριμνα από πλευράς της διοίκησης, τοπικής και κεντρικής, για την ενίσχυση των μηχανισμών περιβαλλοντικής διακυβέρνησης, η δημοσιοποίηση και η διάχυση της περιβαλλοντικής πληροφορίας και ευρύτερα η ενημέρωση, εκπαίδευση και διαβούλευση με τους εμπλεκόμενους φορείς και πολίτες.

Εν κατακλείδι, η βιώσιμη και αειφόρος διαχείριση του νερού απαιτεί ολιστικές προσεγγίσεις πολιτικής, οι οποίες με τη σειρά τους επιβάλλουν την ενεργή συμμετοχή όλων των εμπλεκόμενων φορέων, τόσο στο στάδιο της διαμόρφωσης, όσο και στο στάδιο της εφαρμογής της πολιτικής για τους υδατικούς πόρους.

Η αντίληψη ότι πρέπει να επέμβουμε άμεσα, σχεδιάζοντας και προωθώντας μια νέα κουλτούρα για το νερό, κερδίζει συνεχώς νέους υποστηριχτές, τόσο σε θεσμικό – διοικητικό επίπεδο, όσο και στους πολίτες/χρήστες. Σε αυτή τη βάση, αναδεικνύεται η ανάγκη ύπαρξης εθνικού στρατηγικού σχεδιασμού για την προστασία και επίτευξη της καλής οικολογικής κατάστασης όλων των υδατικών σωμάτων της χώρας, ενός σχεδιασμού για τη δημόσια, ολοκληρωμένη, ορθολογική και βιώσιμη διαχείριση του συνόλου των υδατικών πόρων της χώρας και για όλες τις χρήσεις.