Μια από τις μεγαλύτερες απειλές για το περιβάλλον, αντίστοιχη με την τρύπα του όζοντος και την αποψίλωση των δασών του Αμαζονίου είναι οι πιθανές συνέπειες του υπερπληθυσμού στους φυσικούς πόρους. Εδώ και αρκετές δεκαετίες, οι περιβαλλοντολόγοι δεν έχουν πάψει να εκφράζουν τις ανησυχίες τους και να ζητούν τη λήψη άμεσων μέτρων. Ωστόσο, ένα μέρος της επιστημονικής κοινότητας και σχεδόν το σύνολο των πολιτικών αποφεύγουν να εισάγουν το ζήτημα στον ευρύτερο κοινωνικό διάλογο για την προστασία του πλανήτη.
Έχοντας ξεπεράσει τα 6,5 δισ., ο ανθρώπινος πληθυσμός εξακολουθεί να αυξάνεται με γρήγορους ρυθμούς, γεγονός που βρίσκεται στη ρίζα όλων των επιμέρους περιβαλλοντικών ζητημάτων. “Αν είχαμε μόνο 100 εκ. ανθρώπους στη Γη- ακόμα καλύτερα, 10 εκ.- τότε ο πλανήτης δε θα αντιμετώπιζε κανένα πρόβλημα” αναφέρει χαρακτηριστικά ο Charles A. Hall, καθηγητής οικολογίας συστημάτων, σε δημοσίευμα της Science Daily. Από έρευνα του Κολεγίου Περιβαλλοντικών Επιστημών και Δασοκομίας του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης προέκυψε ότι ο υπερπληθυσμός είναι η μέγιστη πρόκληση, που έχει να αντιμετωπίσει η ανθρωπότητα, ενώ ακολουθούν η κλιματική αλλαγή και η ανάγκη αντικατάστασης των στερεών καυσίμων με ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Μάλιστα, ο καθηγητής αναπαραγωγής και βιολογίας του πανεπιστημίου της Μελβούρνης Ρότζερ Σορτ προειδοποίησε τους παριστάμενους πως για πρώτη φορά στα χρονικά, οι ανθρώπινες δραστηριότητες υπερβαίνουν τη δυνατότητα του πλανήτη να προσαρμοστεί στις νέες συνθήκες.
Το 2050 ο συνολικός πληθυσμός της Γης θα αγγίζει τα εννέα δισεκατομμύρια, σύμφωνα με εκτιμήσεις του αμερικανικού μη κερδοσκοπικού Ινστιτούτου Πληθυσμού. Το νούμερο φαίνεται ακόμα πιο εξωφρενικό, αν κανείς αναλογιστεί ότι η ανθρωπότητα χρειάστηκε πάνω από δύο εκ. χρόνια για να φτάσει το ένα δισ.- το 1830-, μόλις 100 χρόνια για να ξεπεράσει τα 2 δις , και από τότε μέχρι σήμερα έχουμε υπερτριπλασιαστεί. Η αύξηση επιταχύνθηκε σημαντικά από τα μέσα του 20ου αιώνα, σαν αποτέλεσμα της εντατικής παραγωγής τροφίμων και της προόδου στον τομέα της ιατρικής.
Πόσιμο νερό
Τι μπορεί να συμβεί αν συνεχίσουμε να πληθαίνουμε με την ίδια ταχύτητα; Ίσως το χειρότερο από τα υποθετικά σενάρια σχετίζεται με την εξάντληση του πόσιμου νερού, η οποία στις μέρες μας αποτελεί αφορμή για αιματηρές συγκρούσεις στην Αφρική και περιοχές της Ασίας. Μέχρι τα μέσα του αιώνα, τα δύο τρίτα του παγκόσμιου πληθυσμού θα πλήττονται από τη λειψυδρία, ενώ σε ένα όχι και τόσο μακρινό μέλλον οι καλλιεργήσιμες εκτάσεις δε θα επαρκούν για να καλύψουν τις διατροφικές ανάγκες ολόκληρης της ανθρωπότητας. Ήδη, η υποβάθμιση του εδάφους έχει επιφέρει μείωση της παγκόσμιας γεωργικής παραγωγής κατά 13% το τελευταίο μισό του αιώνα. Άλλωστε, οι σύγχρονοι άνθρωποι καταναλώνουν πολύ περισσότερες θερμίδες από τους προγόνους τους- χαρακτηριστικά, ο αριθμός των υπέρβαρων είναι πλέον υπερδιπλάσιος από τον αριθμό των υποσιτιζόμενων ανθρώπων, με εξαίρεση την Υποσαχάριο Αφρική, όπου τα υποσιτιζόμενα άτομα αυξήθηκαν από 170 εκ. στα 203.5 εκ. στο διάστημα 1992 με 2002.
Το 97% της αναμενόμενης πληθυσμιακής αύξησης θα συντελεστεί στις αναπτυσσόμενες χώρες, όπου οι γυναίκες γεννούν κατά μέσο όρο πέντε παιδιά. Επίσης, από μελέτες του ΟΗΕ προκύπτει ότι οι οικογένειες, που προέρχονται από τα φτωχότερα στρώματα, κάνουν κατά μέσο όρο τα διπλάσια παιδιά από τις εύπορες οικογένειες στις ίδιες χώρες. Στις συζητήσεις σχετικά με τον υπερπληθυσμό, η Κίνα συνήθως αναφέρεται ως ο πρώτος “υπαίτιος”, καθώς οι κάτοικοι της υπολογίζονται στο 1,3 εκ. Εντούτοις, η Κινεζική Δημοκρατία παραμένει το μοναδικό κράτος, που εξακολουθεί να επιβάλλει- αμφιλεγόμενα αλλά αποτελεσματικά- μέτρα για τον περιορισμό του αριθμού των γεννήσεων. Χάρη σε αυτά, μέσα στις επόμενες δεκαετίες τη θέση της Κίνας αναμένεται να πάρει η Ινδία, η οποία αυτή τη στιγμή είναι δεύτερη στη λίστα, με 1,1 εκ. κατοίκους.
Αντίλογος
Ο αντίλογος στις θεωρίες όσων ανησυχούν για τον υπερπληθυσμό έρχεται από εκείνους, που υποστηρίζουν ότι δεν είναι δυνατόν να πληθαίνουμε επ’ άπειρο. Καθώς το βιοτικό επίπεδο βελτιώνεται, οι άνθρωποι τείνουν να κάνουν λιγότερα παιδιά, γεγονός που αποδίδεται κυρίως στην επιλογή των γυναικών να αφιερώνουν περισσότερο χρόνο στην καριέρα τους. “Διαθέτουμε σημαντικές ενδείξεις ότι ο παγκόσμιος πληθυσμός θα σταθεροποιηθεί σε περίπου 30 χρόνια. Αυτό το μοντέλο στηρίζεται στην υπόθεση ότι οι περισσότεροι άνθρωποι θα υιοθετήσουν τον αστικό τρόπο ζωής, και έτσι μακροπρόθεσμα ο αριθμός τους θα αρχίσει να μειώνεται”, υπογραμμίζει ο Doug Allen, πρύτανης της Αρχιτεκτονικής Σχολής στο Ινστιτούτο Τεχνολογίας της Giorgia σε δημοσίευμα της ιστοσελίδας cnn.com.
Πράγματι, ο πληθυσμός των περισσοτέρων ανεπτυγμένων χωρών παραμένει σε σχετικά σταθερά επίπεδα εδώ και αρκετά χρόνια, ενώ σε κάποιες περιπτώσεις- μεταξύ των οποίων η Ιταλία, η Γερμανία, η Ιαπωνία αλλά και η χώρα μας- παρουσιάζει πτωτικές τάσεις ή παραμένει στάσιμος μόνο εξαιτίας της μετανάστευσης. Ο αριθμός των γεννήσεων μειώνεται σταδιακά σε ολόκληρο τον κόσμο και ο αριθμός των παιδιών, που αναλογούν σε κάθε γυναίκα, αναμένεται να ελαττωθεί από 2.5 στα 2.05 μέσα στα επόμενα 40 χρόνια. Εντούτοις, μία μικρή μείωση του αριθμού των γεννήσεων δεν επαρκεί για να ανακουφίσει τις τεράστιες πιέσεις, που δέχεται το περιβάλλον, δεδομένου ο παγκόσμιος μέσος όρος ζωής έχει φτάσει το 65 χρόνια και αναμένεται να αυξηθεί στα 75 μέχρι τα μέσα του αιώνα.
Συγχρόνως, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι υψηλό βιοτικό επίπεδο ισοδυναμεί με μεγαλύτερες σπατάλες. Σε αναφορά υπό τον τίτλο “Ζωντανός Πλανήτης”, το WWF υποστηρίζει ότι αν όλη η ανθρωπότητα υιοθετούσε το Δυτικό τρόπο ζωής, θα χρειαζόμασταν τους φυσικούς πόρους τριών πλανητών σαν τη Γη. Καθώς πολλαπλασιάζονται οι καταναλωτές, οι οδηγοί οχημάτων και γενικότερα όσοι λαμβάνουν μέρος σε ρυπογόνες δραστηριότητες, ο περιορισμός των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα απαιτεί ολοένα και μεγαλύτερη προσπάθεια. Επιπλέον, την ώρα που οι διαθέσιμοι φυσικοί πόροι μειώνονται, το περιβάλλον δέχεται ένα σοβαρό πλήγμα από τα απόβλητα, που παράγουν οι πολυπληθείς λαοί του κόσμου.
Προφανώς, η εφαρμογή αυστηρών μέτρων για τον περιορισμό του αριθμού των γεννήσεων, ιδιαίτερα στα κράτη που πλήττονται από υπογεννητικότητα, θα προκαλούσε έντονες και δικαιολογημένες αντιδράσεις. Όμως, η ευαισθητοποίηση του κοινού σχετικά με το ζήτημα του υπερπληθυσμού είναι απαραίτητη τόσο στα αναπτυσσόμενα όσο και στα ανεπτυγμένα κράτη, όχι επειδή οι επόμενες γενιές δεν είναι σημαντικές, αλλά ακριβώς επειδή είναι εξαιρετικά πολύτιμες για να τις αφήσουμε να μεγαλώσουν σε έναν πλανήτη γεμάτο πληγές και ελλείψεις.
Χριστίνα Σανούδου
με Αριθμό Μητρώου 12691
