Οι παγκόσμιες χωματερές

Όταν περνά ο χρόνος, τότε οι πράξεις γίνονται δεδομένα. Κι αυτά, μας επιτρέπουν να μιλήσουμε σήμερα με σιγουριά, να μετρήσουμε και να καταδείξουμε την ανθρώπινη απερισκεψία, τα λάθη και την έλλειψη προνοητικότητας για το μέλλον των συνανθρώπων και του πλανήτη μας. Ελπίζοντας πως θα μάθουμε από αυτά, αναπροσαρμόζοντας συμπεριφορές και διαδικασίες. . .

“Φάκελλος Παγκόσμιες Χωματερές, 1997-2010” της Χριστίνας Σανούδου

Ακόμα και οι ελάχιστα εξοικειωμένοι με το οικολογικό κίνημα γνωρίζουν ότι η ανακύκλωση ωφελεί το περιβάλλον. Δυστυχώς, όμως, φαίνεται ότι η στροφή ολοένα και περισσότερων ανθρώπων προς έναν πιο «πράσινο» τρόπο διαβίωσης έχει κι αυτή το τίμημα της- τουλάχιστον όταν η αλλαγή περιορίζεται σε επίπεδο συμπεριφορών και δεν ισοδυναμεί με την υιοθέτηση μιας διαφορετικής στάσης ζωής. Ή όταν οι κάδοι ανακύκλωσης δεν είναι παρά μόνο η αρχή του ταξιδιού για εκατομμύρια τόνους σκουπιδιών, που τελικά μεταφέρονται σε αναπτυσσόμενες χώρες με υποτυπώδεις μονάδες επεξεργασίας και ανεπαρκή περιβαλλοντική νομοθεσία.

Το 2005, οι κάτοικοι της ΕΕ ανακύκλωσαν 25% περισσότερο χαρτί και σχεδόν 50% περισσότερο πλαστικό από ότι το 1997. Την ίδια χρονιά, ο στρατός ρακοσυλλεκτών της Κίνας αριθμούσε περίπου 2,5 εκ. άτομα, σύμφωνα με στοιχεία της Παγκόσμιας Τράπεζας. Το μέγεθος δεν εκπλήσσει, αν κανείς αναλογιστεί ότι εκεί καταλήγει πάνω από το ένα τρίτο του χαρτιού και του πλαστικού, που συλλέγεται από τις δημοτικές αρχές της Μεγάλης Βρετανίας. Υπολογίζεται ότι η Κίνα παραλαμβάνει το ένα τρίτο των ανακυκλώσιμων του Ηνωμένου Βασιλείου, ενώ όπως ανέφερε δημοσίευμα της εφημερίδας «Guardian», μέσα σε μία δεκαετία οι εξαγωγές χαρτιού από τη Βρετανία στην Ινδία, την Κίνα και την Ινδονησία αυξήθηκαν από 400.000 τόννους στα 4,7 εκατομμύρια.

Αυτοσχέδια “μονάδα” αποσυναρολόγησης σε δρόμο στο Νέο Δελχί

Την ίδια πρακτική ακολούθησαν τα περισσότερα ανεπτυγμένα κράτη, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα. Ανακυκλώσιμα εξάγονται, μεταξύ άλλων, στο Πακιστάν, την Ινδία, το Βιετνάμ και σε κράτη της Αφρικής, όμως η Κίνα ηγείται του παγκόσμιου εμπορίου αποβλήτων, με πάνω από τρία εκατομμύρια τόνους πλαστικού και 15 τόνους χαρτιού να εισάγονται στη χώρα κάθε χρόνο. Υπολογίζεται ότι περίπου το 60% των ανακυκλώσιμων υλικών, που παρήχθησαν στα κράτη-μέλη της ΕΕ από το 2000 μέχρι το 2010, κατέληξαν στην Κίνα- ποσοστό που αγγίζει το 70% για τα ηλεκτρονικά απόβλητα. Το φαινόμενο αυτό οφείλεται κυρίως στην δυνατότητα των κινεζικών εταιριών να αγοράζουν τα ανακυκλώσιμα υλικά σε πολύ υψηλότερες τιμές από τις αντίστοιχες στις αναπτυγμένες χώρες- αφού τα εργατικά χέρια στοιχίζουν ελάχιστα και η ταχύτατα αναπτυσσόμενη εγχώρια βιομηχανία έχει επιτακτική ανάγκη για πρώτες ύλες. Ταυτόχρονα, η Κίνα αποτελεί την «εύκολη λύση» για τις βιομηχανίες και τις δημοτικές αρχές, που πιέζονται να επιτύχουν τους φιλόδοξους στόχους της ΕΕ και των ΗΠΑ για την ανακύκλωση απορριμμάτων. Η εξαγωγή σκουπιδιών διευκολύνεται χάρη στα φορτηγά πλοία, που μεταφέρουν κιβώτια γεμάτα κινέζικα προϊόντα στην Ευρώπη, την Αμερική και την Αυστραλία. Αντί να επιστρέφουν άδεια, τα κιβώτια γεμίζουν με χαρτί, πλαστικό, μέταλλο, ηλεκτρικές συσκευές και συσκευασίες από τις μεγαλύτερες αλυσίδες σουπερμάρκετ.

Κάθε χρόνο 20 με 50εκ. τόνοι ηλεκτρονικών αποβλήτων οδηγούνται σε χωματερές και
μονάδες ανακύλωσης ανά τον κόσμο

Εντούτοις, περιβαλλοντικές οργανώσεις έχουν εκφράσει ανησυχίες για το που καταλήγουν τα σκουπίδια από τι στιγμή που ξεφορτώνονται στα λιμάνια της Κίνας. Η Ευρωπαϊκή νομοθεσία επιτρέπει την εξαγωγή επικίνδυνων αποβλήτων μόνο σε κράτη, που διαθέτουν την απαραίτητη τεχνολογία και περιβαλλοντική νομοθεσία για να τα διαχειριστούν σωστά. Παρόλο που η Κίνα δεν εμπίπτει σε αυτή την κατηγορία, οι ΗΠΑ, η Αυστραλία και αρκετές Ευρωπαϊκές χώρες εξακολουθούν να αποστέλλουν τις κατεστραμμένες συσκευές τους στην Άπω Ανατολή- συχνά χρησιμοποιώντας διάφορα τεχνάσματα, όπως τη σήμανση τους ως μεταχειρισμένες. Τελικά, οι υπολογιστές, οι τηλεοράσεις και τα υπόλοιπα ηλεκτρονικά τεχνολογίας σκουπίδια αποσυναρμολογούνται σε αυτοσχέδιες «μονάδες», όπου δεν εφαρμόζεται κανένα μέτρο για την προστασία του περιβάλλοντος και των εργαζόμενων. Με αυτόν τον τρόπο, μεγάλες ποσότητες τοξικών ουσιών εισέρχονται στο χώμα και τους υδροφόρους ορίζοντες, προκαλώντας ανεπανόρθωτες βλάβες στα τοπικά οικοσυστήματα και απειλώντας την ανθρώπινη υγεία.

Στην κινέζικη πόλη Γκιγιού- μία από τις πιο μολυσμένες περιοχές του πλανήτη και αποδέκτης τεραστίων ποσοτήτων ηλεκτρονικών αποβλήτων – η συγκέντρωση του υδραργύρου, του μολύβδου και άλλων τοξικών ουσιών στο νερό και το έδαφος ξεπερνούν κατά πολύ τα ανώτατα επιτρεπτά όρια, ενώ οι κάτοικοι της περιοχής παρουσιάζουν ήδη αυξημένα κρούσματα καρκίνου και αναπνευστικών παθήσεων.

Σύμφωνα με παρατηρητές του ΟΗΕ, εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι αποσυναρμολογούν με γυμνά χέρια τις κατεστραμμένες συσκευές, καίγοντας ή εμποτίζοντας με οξύ τα εξαρτήματα για την ανάκτηση μετάλλων. Συχνά δε, τα εξαγόμενα υλικά επιστρέφουν ξανά στις χώρες παραγωγής τους με τη μορφή νέων προϊόντων: Χαρακτηριστικά, το 2008 η Αμερικανική Υπηρεσία Ασφαλείας των Καταναλωτικών Προϊόντων έκρινε απαραίτητη την απόσυρση κινέζικων παιχνιδιών αξίας 6,7 εκατομμυρίων δολαρίων, καθώς αποδείχθηκε ότι περιείχαν υψηλές συγκεντρώσεις μολύβδου. Εν τέλει, διαπιστώθηκε ότι ο μόλυβδος είχε ανακτηθεί από την ανακύκλωση ηλεκτρονικών συσκευών και μπαταριών- που δεν αποκλείεται να είχαν προέλθει από τις ΗΠΑ.

Γειτονιά στο Γκουίγιου

Μολονότι απώτερος στόχος της ΕΕ είναι η επεξεργασία των αποβλήτων κάθε κράτους-μέλους να γίνεται στον τόπο παραγωγής τους, οι εξαγωγές των επικίνδυνων υλικών από τις ευρωπαϊκές χώρες τετραπλασιάστηκαν στο διάστημα 1997 με 2005. Συγχρόνως, οι ποσότητες μη επικίνδυνων αποβλήτων, που στάλθηκαν στην Ασία και την Αφρική δεκαπλασιάστηκαν από το 1997 μέχρι το 2007, σύμφωνα με στοιχεία του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος. Μόνο το 2005, πάνω από 15.000 τόνοι τηλεοράσεων μεταφέρθηκαν σε αφρικανικές χώρες, ενώ η Νιγηρία, η Γκάνα και η Αίγυπτος εξακολουθούν να υποδέχονται περίπου 1.000 τηλεοράσεις σε καθημερινή βάση.

Ηλεκτρονικά απόβλητα συσσωρέυονται σε πόλη της Νιγηρίας

Η εξήγηση είναι προφανής, αφού το κόστος για την αποσυναρμολόγηση μίας συσκευής στην Αφρική κυμαίνεται από 28 ως 64 ευρώ, έναντι των 350 ευρώ, που στοιχίζει η επεξεργασία της εντός των ευρωπαϊκών συνόρων. Όπως προκύπτει από την έρευνα του ΕΟΠ, κατά τη διάρκεια του 2007 η ΕΕ διακίνησε μεγαλύτερες ποσότητες ανακυκλώσιμων στην Ασία από ότι στην εσωτερική αγορά. Στο ίδιο διάστημα, οι ΗΠΑ εξήγαγαν ανακυκλώσιμα αξίας 22 εκ. δολαρίων σε 152 χώρες.

Ένα παιδί πουλάει ανακυλωμένα ηλεκτρονικά απόβλητα σε δρόμο της Γκάνας

Με το πέρασμα του χρόνου- και δεδομένου ότι η οικονομία της αναπτύσσεται με γρήγορους ρυθμούς, καθιστώντας την έναν από τους ισχυρότερους “παίκτες” παγκοσμίως- η Κίνα άρχισε να αντιλαμβάνεται τόσο το περιβαλλοντικό κόστος όσο και τις δυνατότητες εκμετάλλευσης της εισαγωγής σκουπιδιών. Εφαρμόζοντας αυστηρή νομοθεσία, η κυβέρνηση της χώρας άρχισε να ελέγχει τα απορρίμματα, που εισάγονται στη χώρα, και σε ορισμένες περιπτώσεις έχει απαγορεύσει την είσοδο φορτίων από τη Γερμανία, την Ιαπωνία και άλλες χώρες. Παράλληλα, η συνεχώς αυξανόμενη προσφορά, σε συνδυασμό με την παγκόσμια οικονομική ύφεση, είχε ως αποτέλεσμα η κινεζική αγορά αποβλήτων να φτάσει σε επίπεδα κορεσμού. Ξαφνικά, η αξία των ανακυκλώσιμων υλικών σημείωσε πτώση της τάξεως του 50 με 80%. Πολλοί έμποροι αποβλήτων δεν καταφέρνουν πια να βρουν αγοραστή, με αποτέλεσμα τόνοι απορριμμάτων να συσσωρεύονται σε χωματερές, ενώ οι ειδικοί εκτιμούν ότι η εξαγωγή χαρτιού στην Ασία σύντομα θα πάψει να είναι συμφέρουσα. Πιθανώς, η έλλειψη εναλλακτικών θα φέρει τους κατοίκους του ανεπτυγμένου- αλλά και αναπτυσσόμενου- κόσμου αντιμέτωπους με μία πραγματικότητα, που χρόνια τώρα διακηρύσσουν οι περιβαλλοντολόγοι: Η μόνη ουσιαστική λύση στο πρόβλημα των σκουπιδιών είναι να παράγουμε λιγότερα σκουπίδια.

  Στατιστικά

 • Tο 2005, οι κάτοικοι της ΕΕ ανακύκλωσαν 25% περισσότερο χαρτί και σχεδόν 50% περισσότερο πλαστικό από ότι το 1997
 • Περίπου 2,5 εκ. άτομα αριθμούσε ο στρατός ρακοσυλλεκτών της Κίνας πριν 4 χρόνια
 • Από 400.000 τόννους στα 4,7 εκατομμύρια αυξήθηκαν οι εξαγωγές χαρτιού της Βρετανίας στην Ινδία, την Κίνα και την Ινδονησία την τελευταία δεκαετία
 • Περίπου το 60% των ανακυκλώσιμων υλικών της ΕΕ από το 2000 μέχρι σήμερα κατέληξαν στην Κίνα
 • Κινέζικα παιχνίδια αξίας 6,7 εκ. δολαρίων αποσύρθηκαν πέρυσι από την αμερικανική αγορά
 • Οι εξαγωγές των επικίνδυνων υλικών από τις ευρωπαϊκές χώρες τετραπλασιάστηκαν στο διάστημα 1997 με 2005
 • Οι ποσότητες μη επικίνδυνων αποβλήτων, που στάλθηκαν στην Ασία και την Αφρική, δεκαπλασιάστηκαν από το 1997 μέχρι το 2007
 • Πάνω από 15.000 τόνοι τηλεοράσεων μεταφέρθηκαν στην Αφρική το 2005
 • 1.000 τηλεοράσεις κάθε μέρα υποδέχονται η Νιγηρία, η Γκάνα και η Αίγυπτος
 • Από 28 ως 64 ευρώ κοστίζει η αποσυναρμολόγηση μίας συσκευής στην Αφρική
 • 350 ευρώ στοιχίζει η επεξεργασία της εντός των ευρωπαϊκών συνόρων
 • Ανακυκλώσιμα αξίας 22 εκ. δολαρίων σε 152 χώρες εξήγαγαν οι ΗΠΑ το 2007