Κ.Δούκας: Ποιός ἦταν ὁ Ὃμηρος 9ον-Λέξεις καί φράσεις πού ἀποκαλύπτουν την ταυτότητά του

Λέξεις καί φράσεις τοῦ Ὁμήρου πού ἀποκλείουν τήν τυφλότητα.ΤΙ ΣΗΜΑΙΝΟΥΝ ΟΙ ΦΡΑΣΕΙΣ «κλαγγηδόν προκαθιζόντων» ΚΑΙ «ὀξύ δέρκεσθαι».Ο ΤΡΟΠΟΣ ΘΑΝΑΤΟΥ ΤΩΝ ΗΡΩΩΝ ΘΥΜΙΖΟΥΝ ΙΑΤΡΟΔΙΚΑΣΤΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ

Γράφει ο Κώστας Δούκας*        

Ὁ τρόπος μέ τόν ὁποῖο περιγράφει ὁ Ὃμηρος τούς θανάτους τῶν ἡρώων στό τρωικό πεδίο ἐπιβεβαιώνει δύο πράγματα:

Πρῶτον, ἀποκλείεται ἡ τυφλότητα τοῦ ποιητοῦ καί δεύτερον, μόνο ἓνας αὐτόπτης μάρτυς τῶν ὁμηρικῶν μαχῶν θά μποροῦσε νά περιγράψει μέ τόσες λεπτομέρειες τούς θανάτους.

Ὁ Ὃμηρος φέρεται νά γνωρίζει ποιά πλήγματα εἶναι θανατηφόρα καί ποιά ὂχι. Ποιά συγκεκριμένα ὂργανα καί ὀστά τοῦ ἀνθρωπίνου σώματος πλήττει ὁ ἂσπλαχνος χαλκός. Πότε προκαλεῖται ἐσωτερική αἱμορραγία καί πῶς ρέει στό ἒδαφος ὁ νωτιαῖος μυελός ὃταν ἀποκοπεῖ ἡ κεφαλή. Πότε, μέ ποιά πλήγματα καί σέ ποιό σημεῖο ἀκριβῶς πετάγονται τά μάτια ἀπό τίς κόγχες καί πέφτουν στήν γῆ, πρίν πέσει ὁ θανάσιμα πληγωμένος ἣρωας, καί πῶς σχίζονται οἱ σάρκες «μέ θλῶν καί νῦσσον ὂργανο», ὃπως θά ἒλεγε ἓνας σύγχρονος ἰατροδικαστής.

Μέ ἂλλα λόγια ὁ Ὃμηρος δέν περιγράφει ἁπλῶς θανάτους, ἀλλά κυριολεκτικά συντάσσει ἰατροδικαστική ἒκθεση. Τό γεγονός αὐτό, σέ συνδυασμό μέ τήν περιγραφομένη λεπτομερῶς καί  ἀλάνθαστα ἀλληλουχία τῶν σκηνῶν τῶν μαχῶν,τήν ἐπώνυμη ἀναφορά θυτῶν καί θυμάτων μέ πολλές λεπτομέρειες τοῦ γενεολογικοῦ τους δένδρου, πείθουν ἀκόμη καί τόν πιό ἀδαή ὃτι ὁ Ὃμηρος ἦταν παρών καί ἒβλεπε τά συμβαίνοντα, τά ὁποῖα καί κατέγραφε, καθώς ἦταν πραγματικά γεγονότα. Ὁ « ἰατροδικαστής»  Ὃμηρος θἀ μποροῦσε νά εἶχε ἀπαλείψει τέτοιες ἀνατριχιαστικές λεπτομέρεις θανάτων τῶν ἡρώων, χωρίς τό ἒπος τῆς Ἰλιάδος νά χάσει τήν ὡραιότητά του. Ὃμως ὁ ποιητής ἐπιμένει στίς περιγραφές αὐτές, πού μόνο ἓνας αὐτόπτης μάρτυς, δηλαδή ὁ ἲδιος ὁ ποιητής, ἓνας ὃμηρος δηλαδή ὃπως ἐτυμολογίσαμε στό προηγούμενο ἂρθρο, θά μποροῦσε νά ἀναφέρει. Καί φυσικά, νά μήν εἶναι…ἓνας τυφλός, ὃπως θέλουν νά παρουσιάζουν τόν Ὃμηρο.

Κραυγαλαῖα παραδείγματα

Καί ἰδοῦ μερικά κραυγαλαῖα παραδείγματα:

• Ὁ Ἀντίλοχος τρυπᾶ στόν κρόταφο τόν Τρώα Μύδωνα καί τοῦ προκαλεῖ ἀκαριαῖο θάνατο. Ὁ Μύδων πέφτει ἀπό τό ἃρμα καί σφηνώνεται κατακέφαλος μέ τά πόδια ψηλά, διότι, ὃπως λέει ὁ Ὃμηρος, ἒτυχε σέ βαθειά ἂμμο. Στήν θέση αὐτή στάθηκε ὂρθιος ἀπό τήν ἀνάποδη γιά πολύ, ὣσπου οἱ ἳπποι τόν ἒρριξαν στίς σκόνες.
• Ἂλλο περιστατικό: Ἀκόντιο τοῦ Αἲαντος τρυπᾶ τόν Ἀνθεμίωνα  στόν δεξιό μαστό (ὂχι στόν ἀριστερό) καί ἡ θανατηφόρα αἰχμή διέτρησε τόν δεξιό πνεύμονα καί βγῆκε πίσω στό ὦμο. Ὁ θάνατος ὑπῆρξε ἀκαριαῖος (Ἰλ. Δ 480).
• Ὁ Ἀχαιός Διώρης Ἀμαρυγκεΐδης (θά μποροῦσε νά εἶναι καί σημερινό ὂνομα) χτυπήθηκε μέ ἀπελέκητο λίθο στήν δεξιά κνήμη. Ὁ λίθος τοῦ συνέτριψε τούς δύο τένοντες (ἢξερε ἀκριβῶς ὁ Ὃμηρος πόσοι τένοντες βρίσκοντας ἐκεῖ), ὁ Διώρης πέφτει ὓπτιος στίς σκόνες ἁπλώνοντας τά χέρια του πρός τούς συντρόφους του ένῶ ξεψυχοῦσε. Ὁ Τρώας Πείροος πού τόν τσάκισε μέ τήν πέτρα, ὁρμᾶ εὐθύς ἀμέσως μέ δόρυ καί τόν πλήττει στόν ἀφαλό. Καί χύθηκαν κατά γῆς τά ἒντερα, καί σκότος κάλυψε τά μάτια του (Ἰλ. Δ 525).
• Ἂλλο: « Ὁ Μηριόνης κτυπᾶ τόν Ἀδάμα μπήγοντάς του τό δόρυ ἀνάμεσα στόν ἀφαλό καί τά αἰδοῖα, ὃπου ὁ πόνος εἶναι φοβερότατος. Ἐκεῖ τό δόρυ ἒμπηξε, κι αὐτός ἀκολουθῶντας το σάν  βῶδι σπάραζε, πού πάνω στά ὂρη οἱ βουκόλοι, ἀφοῦ τό δέσουν μέ σχοινιά, τό σέρνουν μέ τήν βία. Ἒτσι ἐκεῖνος σπάραζε γιά λίγο ἀπό τό χτύπημα, ὂχι γιά πολύ, ὣσπου ἦλθε κοντά του ὁ Μηριόνης κι ἀπέσπασε τό ἀκόντιο ἀπό τήν κοιλιά. Σκότος τά μάτια του κάλυψε». (Ἰλ. Ν 567).

Ἀπό τέτοιες περιγραφές εἶναι γεμάτη ἡ Ἰλιάδα. Ὃποιος τίς διαβάσει, πείθεται ἀπόλυτα ὃτι ὁ Ὃμηρος ἦταν παρών στό πεδίο τῆς μάχης, ἒβλεπε καί κατέγραφε τά γεγονότα. Δέν ἢξερε βέβαια ὃτι τόν 21^ο αἰῶνα μ.Χ. θά βρίσκοντας ἀπειράριθμοι «σοφολογιότατοι» πού θά χαρακτήριζαν μυθεύματα τά συμβάντα στήν μακρυνή ἐκείνη ἐποχή.

Ἂλλη μοναδική περιγραφή θανάτου:

Ὁ Πείσανδρος ὁρμᾶ στόν Μενέλαο καί, μόλις τόν πλησίασε ὁ Ἀτρείδης, λάθεψε καί ἒστριψε τό δόρυ του ἀλλοῦ. Βρίσκει τότε ὁ Πείσανδρος τήν εὐκαιρία καί πλήττει μέ ἀκόντιο τήν ἀσπίδα τοῦ Μενελάου, χωρίς ὃμως νά κατορθώσει νά τήν διατρήσει. Ἦταν τόσο γερή, ὣστε ἒσπασε τό κοτσάνι τοῦ δόρατος. Αὐτός χάρηκε νομίζοντας πρός στιγμήν ὃτι θά νικοῦσε. Ἀλλά ὁ Μενέλαος σύρει τό ξίφος του καί σαλτάρει στόν Πείσανδρο, ὁ ὁποῖος ὃμως εἶχε κρυμμένη κάτω ἀπό τήν ἀσπίδα του ἀξίνα μέ λάϊνο στειλιάρι μακρύ. Μ᾽αὐτή χτυπᾶ τόν Μενέλαο στήν περικεφαλαία, ἀλλά ὁ Ἀτρείδης τοῦ τρυπᾶ τό μέτωπο πάνω ἀπό τήν μύτη. Κροτάλισαν τά ὀστά τοῦ Πεισάνδρου καί ἒπεσαν τά μάτια του ματωμένα μέσα στίς σκόνες, ἒγειρε κι αὐτός κι ἒπεσε νεκρός, καί ὁ Μενέλαος πατᾶ στό στῆθος του καί τοῦ ἁρπάζει τά ματωμένα ὃπλα (Ἰλ. Ν 617).

Εἶναι ἡ πρώτη καί μοναδική φορά πού ἀναφέρεται στό ἒπος ὃτι πρῶτα πετάγονται καί πέφτουν στό χῶμα τά μάτια καί ἀκολουθεῖ ἡ πτώση τοῦ νεκροῦ ἣρωα.

Ἡ Ἰλιάς βρίθει ἀπό τέτοιες φοβερές περιγραφές θανάτων ἡρώων, κάτι πού ὁδηγεῖ τόν ἀναγνώστη στό συμπέρασμα ὃτι ὁ Ὃμηρος ἦταν παρών στά Τρωικά καί ἀνοιχτομάτης, περιγράφοντας μέ τόσες λεπτομέρειες τούς θανάτους τῶν ἡρώων.

Θά ἀναφερθῶ σέ ἓνα ἀκόμη συγκλονιστικό στοιχεῖο ἀπό τά ἑκατοντάδες πού ὑπάρχουν στά ἒπη, τό ὁποῖο ἐπιβεβαιώνει τήν ὀξυδέρκεια (ὀξύ δέρκεσθαι = βλέπω καλά, Ἰλ. Ρ 673) τοῦ Ὁμήρου. Στήν ραψωδία Β 459-465 τῆς Ἰλιάδος ἀναφέρεται ἡ ἒκφραση κλαγγηδόν προκαθιζόντων = θορυβοδῶς κάθονται τό ἓνα μπροστά στό ἂλλο. Περιγράφεται ἡ σκηνή πού οἱ Ἀχαιοί μπαίνουν στό πεδίο τῆς μάχης βγαίνοντας ἀπό τίς σκηνές καί τά καράβια:

                     Καί σάν όρνίθια πετεινά σμήνη πολλά ἐτοῦτοι

                     χῆνες ἢ μακρολαίμηδες κύκνοι ἢ γερανοί,

                     συχνοπετοῦν κι ἀγάλονται μέ τό φτερούγισμά τους

                     καί προκαθίζουν μέ κλαγγή, ταράζουν τό λειβάδι

                     ἒτσι κι αὐτοί ἒθνη πολλά, ἀπό σκηνές καί νῆες

                     μεσ᾽  στό πεδίο χύνονταν τοῦ Σκάμανδρου, καί κάτω

                     ἡ γῆ κροτοῦσε τρομερά ἀπ᾽ ἀνδρῶν πόδια καί ἳππων.

( Ἒμμετρη μετάφραση Κ. Δούκας ἐκδόσεις ΑΙΓΗΪΣ)

Ἀπό τήν ἒκφραση κλαγγηδόν προκαθιζόντων προκύπτει ὃτι ὁ Ὃμηρος ὂχι ἁπλῶς ἒβλεπε, ἀλλά ἒβλεπε σάν φωτογραφικός φακός. Τά ὑδρόβια πουλιά ὃταν πέφτουν ἀπό τόν ἀέρα στούς ὑδροβιότοπους, δημιουργοῦν θόρυβο μέ τίς φωνές καί τά πλατσουρίσματα (κλαγγηδόν) καί προσυδατώνονται σέ σειρές καθίζοντας τό ἓνα μπροστά στό ἂλλο. Αὐτό τό θέαμα γιά νά τό δοῦμε ἐμεῖς οἱ ἀνοιχτομάτες ἢ πρέπει νά σταθοῦμε σέ ἓνα ὑδροβιότοπο μέ τίς ὧρες καί νά παρακολουθήσουμε τήν συμπεριφορά τῶν πτηνῶν, ἢ πρέπει νά δοῦμε τήν ὁμηρική παρατήρηση σέ στιγμιότυπα τηλεοπτικῆς κάμερας, ὃπως δείχνουμε στό φωτογραφικό ἐνσταντανέ πού δημοσιεύεται, παρμένο ἀπό εἰδική ἐγκυκλοπαίδεια.

Τελικό συμπέρασμα μέ τήν δημοσίευση ἑνός συγκλονιστικοῦ στιγμιότυπου πού μᾶς ἀφηγεῖται ὁ Ὃμηρος στό Φ 203 κ.ἑ.)

Ὁ Ὃμηρος διακρίνει ἀκόμη καί τό λίπος (δημόν) πού περιβάλει τά νεφρά τοῦ ξεκοιλιασμένου νεκροῦ ἣρωα. Καί τό συγκλονιστικότερο. Βλέπει ἀκόμη και τά χέλια καί τά ἂλλα ψάρια τοῦ ποταμοῦ πού προσεγγίζουν στήν ὂχθη ὃπου κεῖται ὁ νεκρός καί…τοῦ τρῶνε τό λίπος αὐτό. Καί ἦταν τυφλός; Διαβάστε τήν Ἰλιάδα ἣρεμα καί σέ βάθος χρόνου μέ τίς ἐπισημάνσεις πού σᾶς παραθέτω. Θά μείνετε κατάπληκτοι.

Ὁ Ὃμηρος ἒβλεπε ὃπως ὁ φακός τηλεοπτικῆς κάμερας. Ἰδοῦ ἡ ἒννοια τοῦ κλαγγηδόν προκαθιζόντων. Στήν ἂνω φωτογραφία τά ὑδρόβια πτηνά ἓτοιμα νά προσυδατωθοῦν. Στήν μέση, τό ἓνα πουλί κάθεται μπροστά στό ἂλλο. Προκαθίζει. Στήν κάτω φωτογραφία, προκαλοῦν κλαγγή, θόρυβο (κλαγγηδόν) καθώς πέφτουν στό νερό. Τέτοιες είκόνες μᾶς περιγράφει ὁ Ὃμηρος.

Tέλος 9^ου Μέρους/Το άρθρο συνεχίζεται.Δείτε τα προηγούμενα σχετικά άρθρα εδώ 

*Ο Κώστας Δούκας είναι δημοσιογράφος  (μέλος της ΕΣΗΕΑ) ειδικευμένος στο ναυτιλιακό ρεπορτάζ, ερευνητής και συγγραφέας (μέλος της Εταιρίας Ελλήνων Λογοτεχνών). Ασχολείται επί 40ετία με την ομηρική γραμματεία. Έχει μεταφράσει την Ιλιάδα και την Οδύσσεια σε πεζό λόγο και, τελευταία, σε έμμετρο μετά σχολίων, με την διάσωση του 80% των λέξεων του Ομήρου. Όλα τα άρθρα του ιδίου εδώ.