Μέ τό ἂρθρο αὐτό ὁλοκληρώνουμε τό πρῶτο μέρος τῆς ἀποδεικτικῆς ἀκολουθίας ἀπό τό πλῆθος τῶν ἀποδείξεων τῆς Ὀδυσσείας τοῦ Ὁμήρου, πού ἀποκαλύπτουν τήν ἀληθινή Ἰθάκη, ὃπως ἐπιβεβαίωσε καί μέ τό ἀνασκαπτικό του ἒργο στίς ἀρχές τοῦ 20ου αἰῶνα καί νωρίτερα ὁ Γερμανός ἀρχαιολόγος καί ἀρχιτέκτων Γουλιέλμος Ντέρπφελντ.
Γράφει ο Κώστας Δούκας*
Μετά τίς θερινές διακοπές, ἡ ἀρθρογραφία πάνω στά ὁμηρικά ἒπη καί τίς μεγάλες ἀλήθειες πού κρύβουν, θά συνεχισθοῦν μέ περισσότερες ἀκόμη ἀποδείξεις καί σχολιασμούς, ἑστιάζοντας στήν συνέχεια στά ἱστορικά ἐκεῖνα στοιχεῖα, πού ἀποκαλύπτουν ποιός πραγματικά ἦταν ὁ Ὃμηρος, γιά τήν καταγωγή τοῦ ὁποίου ἐρίζουν ἑπτά πόλεις τῆς ἀρχαιότητος, Κύμη, Χίος, Κολοφών, Ἰθάκη, Πύλος, Ἂργος, Ἀθήνα.
Στό ἂρθρο αὐτό θά ἐπικεντρώσουμε τό ἐνδιαφέρον σέ μία δορυφορική φωτογραφία τῆς ΝΑΣΑ, ἀπό τήν ὁποία γίνεται ἀντιληπτή ἀκόμη καί ἀπό τόν πλέον ἀδαῆ ἡ ἀκρίβεια τῶν περιγραφῶν τοῦ Ὁμήρου στήν τοπική γεωγραφία, πού ὃπως φαίνεται γνώριζε πολύ καλά καί δέν τήν φαντάστηκε, ὃπως ἰσχυρίζονται κάποιοι γιά εὐνοήτους λόγους. Οἱ ἀφηγήσεις πού διαδραματίζονται σέ συγκεκριμένους γεωγραφικούς χώρους εἶναι τόσες πολλές καί συμπίπτουν μέ τόση ἀκρίβεια στήν σημερινή γεωγραφία καί τοπογραφία, ὣστε νά μή μένει καμμία ἀμφιβολία στόν μελετητή γιά τό ποιό νησί τοῦ Ἰονίου πελάγους περιγράφει ὁ Ὃμηρος ὡς Ἰθάκη. Οἱ φίλοι ἀναγνῶστες τοῦ ἂρθρου τούτου πρέπει νά παρακολουθήσουν τήν ἀλληλουχία τῶν περιγραφομένων σκηνῶν πού περιγράφει ὁ Ὃμηρος, πού συνοδεύονται καί ἀπό τήν περιγραφή τῆς τοπικῆς γεωγραφίας. Γι᾽ αὐτό θά χρειασθεῖ νά ἐπιστρέψουν ἀρκετές φορές στήν δορυφορική φωτογραφία γιά νά ἀντιληφθοῦν τήν ἀκρίβεια τῶν περιγραφῶν τοῦ Ὁμήρου. Εκτός ἂν ἐκτυπώσουν τήν εἰκόνα πρός διευκόλυνσή τους.
ΤΟ ΤΑΞΙΔΙ ΤΟΥ ΤΗΛΕΜΑΧΟΥ ΑΠΟ ΠΥΛΟ ΠΡΟΣ ΙΘΑΚΗ
Ὁ Τηλέμαχος λοιπόν, ἀφοῦ ἐπισκέφθηκε τόν Νέστορα καί τόν Μενέλαο στήν Πελοπόννησο γιά νά μάθει νέα τοῦ πατέρα του, ἂν ζεῖ ἢ πέθανε, ἀποπλέει μέ τιμές καί δῶρα ἀπό τήν Πύλο μέ προορισμό τήν Ἰθάκη, ἀγνοῶντας φυσικά τήν δολοφονική ἐνέδρα πού τοῦ εἶχαν στήσει οἱ μνηστῆρες στήν νῆσο Ἀστερίδα. Ἀκολουθεῖ δηλαδή πορεία ἐκ Νότου πρός Βορρᾶ. Οἱ ἀρχαῖοι κατά κανόνα δέν ἀπομακρύνονταν ἀπό τίς ἀκτές γιά λόγους ἀσφαλείας, δηλαδή κυρίως ἀκτοπλοοῦσαν. Τό πλοῖο τοῦ Τηλεμάχου ἀποπλέει ἀπό τήν Πύλο καί, ἀκολουθῶντας τά παράλια τῆς Δυτικῆς Πελοποννήσου, παραπλέει τό ἀκρωτήριο Χελωνάτας. Ἐκεῖ ἐγκαταλείπει τήν ἀκτοπλοΐα γιά νά κατευθυνθεῖ στίς Ἐχινάδες νήσους, στίς ἐκβολές τοῦ Ἀχελώου.
ΤΙ ΔΕΙΧΝΕΙ Ο ΔΟΡΥΦΟΡΟΣ
Στήν δορυφορική φωτογραφία βλέπουμε δεξιά τήν Ἀκαρνανική χερσόνησο, τήν Λευκάδα μέ τίς δύο θάλασσες (ἀμφίαλον, διθάλασση, διπέλαγη τήν ἀποκαλεῖ ὁ Ὃμηρος), μία ἐσωτερική κλειστή καί τήν δεύτερη ἀνοικτή πού ὁδηγεῖ στήν Ἰταλία. Ἡ σημερινή Ἰθάκη δέν εἶναι ἀμφίαλος, ἀλλά νῆσος ἐν ἀμφιρρήτῃ, ἢτοι νῆσος περιβρεχομένη. Ἒχει ἐπίσης χαραχθεῖ ἡ πιθανή πορεία τοῦ Τηλεμάχου πρός Ἰθάκη. Διακρίνεται ἡ πολυνησία τῆς Λευκάδος (ἀμφί δέ νῆσοι πολλαί ναιετάουσι μάλα σχεδόν ἀλλήλοισι Ὀδ. ι 23). Στό κάτω μέρος τῆς φωτογραφίας δεξιά διακρίνεται ἡ βόρεια ἂκρα τῆς Ἰθάκης, ἀριστερά ἡ βόρεια ἂκρα τῆς Κεφαλληνίας καί, μεταξύ Λευκάδος καί Ἰθάκης, ἡ νῆσος Ἀστερίς, τό σημερινό Ἀρκούδι, τό ὁποῖο βρίσκεται στήν μέση τῆς θάλασσας στόν πορθμό Σάμης ἀποκρήμνου καί Ἰθάκης (δηλ. Ἰθάκης καί Λευκάδος) καί ἀκόμη βρίσκεται μέσσῃ ἁλί μεσσηγύς (στήν μέση τῆς θαλάσσης, στήν μέση ἀκριβῶς τῶν δύο αὐτῶν νήσων. Παρακολουθῆστε στήν φωτογραφίας τοῦ δορυφόρου τήν ἀκρίβεια τῆς ὁμηρικῆς περιγραφῆς. Τό Ἀρκούδι ἀπέχει τό ἲδιο ἀκριβῶς τόσο ἀπό τήν Λευκάδα ὃσο καί ἀπό τήν Ἰθάκη. Ἒτσι τό...φαντάστηκε ὁ Ὃμηρος! Ἐπί πλέον τό Ἀρκούδι, ὃπως γράψαμε καί σέ προηγούμενο ἂρθρο μας γιά τήν ᾽Αστερίδα, διαθέτει, ὃπως ὑποδεικνύει ὁ ποιητής, στό Ν.Α. τμῆμα του, διπλό λιμάνι (ἀμφιδύμους λιμένας ἐνί ναύλοχοι αὐτῇ, Ὀδ. δ 844). Ἑπομένως ἡ θέση τῆς ᾽Αστερίδος τοποθετεῖται ὑπό τοῦ Ὁμήρου στά νότια τῆς Λευκάδος-Ιθάκης καί κανείς δέν μπορεῖ αὐθαιρέτως νά τῆς ἀλλάξει θέση. Ἡ Ἀστερίς πρέπει νά βρίσκεται νοτίως τῆς Ίθάκης γιά νά ἰσχύει ὁ ὁμηρικός στίχος πρίν Τηλέμαχος πατρίδα γαίαν ἱκέσθαι (πρίν ὁ Τηλέμαχος φθάσει στήν πατρίδα του, ᾽Οδ. ο 29-30). Ἑπομένως οὒτε κατά διάνοια δέν μπορεῖ νά ἐκληφθεῖ ὡς Ἀστερίς ὁ βράχος Δασκαλειό, διότι δέν βρίσκεται στόν πορθμό μεταξύ Λευκάδος καί Ἰθάκης, ἀλλά μεταξύ βορείας ἂκρας Ἰθάκης καί βορείας ἂκρας Κεφαλληνίας, κοντά στό Φισκάρδο. Ἐπί πλέον δέν βρίσκεται μεσσηγύς, ἀλλά ἀπέχει 3.500 μ. ἀπό τήν Ἰθάκη καί 500 μ. ἀπό τήν Κεφαλληνία. Ἦταν δυνατόν νά στηθεῖ δολοφονική ἐνέδρα τοῦ βασιλόπουλου μπροστά στά μάτια τῶν Ἰθακησίων; Καί ἦταν δυνατόν νά εἶχαν ἑτοιμάσει οἱ μνηστῆρες πλοῖο ἀνοικτῆς θαλάσσης μέ 20 κωπηλάτες γιά νά παραφυλάξουν τόν Τηλέμαχο σέ μία Ἀστερίδα σέ τόσο μικρή ἀπόσταση ἀπό τήν Ἰθάκη; Καί τό ἐπίσης σημαντικό: Ὁ βράχος Δασκαλειό δέν ἀπεικονίζεται στήν φωτογραφία τοῦ δορυφόρου σ᾽ αὐτή τήν κλίμακα τουλάχιστον. Ποῦ εἶναι οἱ βουνοκορφές τῆς νήσου πού ἀναφέρει ὁ ποιητής, ὃπου οἱ μνηστῆρες καιροφυλακτοῦσαν καί τίς νύχτες περιπολοῦσαν μάλιστα νοτιώτερα γιά νά μή τούς ξεφύγει ὁ Τηλέμαχος, πού τελικά τούς ξέφυγε;
ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ Η ΠΡΩΤΗ ΑΚΤΗ ΤΗΣ ΙΘΑΚΗΣ
Ὃμως ἒχομε ἀφήσει τόν Τηλέμαχο στίς Ἐχινάδες νήσους, στίς ἐκβολές τοῦ Ἀχελώου, ἐκεῖ ὃπου βρισκόταν τό βασίλειο τοῦ Μέγητος. Ἀπό ἐκεῖ θέλει νά κατευθυνθεῖ πρός τήν Ἰθάκη. Ἀλλά ποιά Ἰθάκη; Ἡ θεά Ἀθηνᾶ τόν προειδοποιεῖ μέ μία ναυτική ὁδηγία, ὃπως ἀναφέραμε καί σέ προηγούμενο σημείωμα, πού λύνει ὃλα τά προβλήματα καί τίς παρερμηνίες. Στήν ραψωδία Ὀδ. ο 33 τοῦ λέει τά ἐξῆς σημαντικά (ἒμμετρη μετάφραση τοῦ ὑπογράφοντος, ἐκδόσεις ΑΙΓΗΪΣ):
Ὃμως μακριά ἀπ᾽ τἀ νησιά κράτα τ ᾽ὡραῖο πλοῖο.
Νά πλέης μέσα στήν νυχτιά κι οὒριο θά σοῦ πέμψει
πίσω ὁ θεός πού σέ φυλάγει κι ἐσένα προστατεύει.
Σάν ὃμως φθάσης στήν ἀκτή τήν πρώτη τῆς Ἰθάκης,
στεῖλε στήν πόλη τό σκαρί καί τούς συντρόφους ὃλους
καί πρῶτα στόν χοιροβοσκό νά πᾶς ἐσύ ἀμέσως.
Σ᾽ αὐτούς τούς στίχους βρίσκεται ἡ ἀπόλυτη διαβεβαίωση τῶν τοπογραφικῶν γνώσεων τοῦ Ὁμήρου γιά τό βασίλειο τοῦ Ὀδυσσέα, τήν Ἰθάκη. Πρῶτον, τοῦ συνιστᾶ νά κρατᾶ μακριά τό πλοῖο του ἀπό τά νησιά.
Ποιά νησιά; Τό ἒχει πεῖ κατ᾽ ἐπανάληψη στήν Ὀδύσσεια. Τά νησιά τοῦ βασιλείου τοῦ Ὀδυσσέα εἶναι: Δουλίχιόν τε Σάμη τέ και ὑλήεσσα Ζάκυνθος.
Γιατί νά κρατιέται μακριά ἀπό τά νησιά; Διότι ἁπλούστατα δέν πηγαίνει ἐκεῖ. Πηγαίνει στήν Λευκάδα-Ἰθάκη πού εἶναι βορειότερα καί ὂχι στήν μέση τοῦ νοτίου Ἰονίου πελάγους. Ὁ Ὃμηρος ἒχει κάνει πολλές φορές διαχωρισμό μεταξύ Ἰθάκης καί τῶν ἂλλων νήσων. Στήν ραψωδία Φ 346-347 τοῦ Ὁμήρου ἀναφέρεται:
οὐδ᾽ ὃσοι κραναήν Ἰθάκην κάτα κυρανεύουσιν
οὐδ᾽ ὃσοι νήσισοι πρός Ἡλιδος ἱπποβότοιο
(οὒτε ὃσοι διαφεντεύουν τήν πετρώδική Ἰθάκη
οὐδ᾽ ὃσοι στά νησιά πρός Ἣλιδα ἱπποτρόφα).
Καί πάλι στήν ραψωδία Ὀδ.245-247 ἀναφέρει:
Ὃσοι γάρ νήσισοιν ἐπικρατέουσιν ἂριστοι
Δουλιχίῳ τε Σάμῃ τε καί ὑλήεντι Ζακύνθω,
ἠδ᾽ ὃσοι κραναήν Ἰθάκην κάτα κυρανεύουσιν
(Γιατί ὃσοι ἐπικρατοῦν ἂριστοι στά νησιά
τήν Σάμη καί τό Δουλιχιό καί τήν δασώδη Ζάκυνθο
καί ὃσοι τήν πετρώδικη Ἰθάκη κυβερνοῦν)
Ἐδῶ λοιπόν βρίσκεται ἡ ἀπάντηση στό γιατί πρέπει νά κρατήσει ὁ Τηλέμαχος τό καράβι του μακριά ἀπό τά νησιά, καί ποιά εἶναι τά νησιά αὐτά.Ἀλλά ἀκόμη καί σήμερα ὃποιος θέλει νά ἐπισκεφθεῖ ἀτμοπλοϊκῶς τήν Ζάκυνθο, τήν Κεφαλληνία καί τήν Ἰθάκη, ἀποπλέει ἀπό τήν Κυλλήνη καί τήν Πάτρα, ἐνῶ ὂσοι ταξιδεύουν στήν Λευκάδα πηγαίνουν ὁδικῶς ἀπό τήν Ἀκαρνανία, ὣστε νά ἐπαληθεύεται ὁ Ὁμηρικός στίχος οὐ μέν γάρ τί σέ πεζόν οΐομαι ἐνθάδ᾽ ἱκέσθαι (δέν πιστεύω νά ἒφθασες ἐδῶ πεζός Ὀδ. α 171, ξ 188, π 59 καί 224).
Λέει ὃμως καί κάτι ἂλλο σημαντικό ἡ Ἀθηνᾶ στόν Τηλέμαχο μέ τήν ὁδηγία της στό ο 33:
«Μόλις φθάσης στήν πρώτη ἀκτή τῆς Ἰθάκης, νά στείλεις τό καράβι μέ τούς συντρόφους στήν πόλη καί σύ πρώτιστα νά πᾶς νά συναντήσεις τόν χοιροβοσκό».
Ἡ ἒκφραση πρώτη ἀκτή εἶναι σαφής. Ἡ πρώτη ἀκτή τῆς Ἰθάκης γιά τόν ἐρχόμενο ἐκ Νότου βρίσκεται γεωγραφικά στό νοτιώτερο τμῆμα τῆς νήσου, καί λέγεται Ἀντρί, ὃπου τό ὂρος Μεροβίγλι. Κατά κανένα τρόπο δέν μπορεῖ νά εἶναι πρώτη ἀκτή τό βόρειο τμῆμα τῆς νήσου μέ τόν βράχο Δασκαλειό. Ὁ καθένας τό καταλαβαίνει αὐτό. Ἒτσι οἱ Ἰθακιστές προτιμοῦν νά λένε ἀορίστως: Μόλις φθάσεις στίς ἀκτές τῆς Ἰθάκης. Ὃμως ἂλλο εἶναι ἡ πρώτη ἀκτή πού λέει ὁ Ὃμηρος καί ἂλλο οἱ ἀκτές τῆς Ἰθάκης, ἀορίστως. Συμβουλευτῆτε τήν δορυφορική φωτογραφία, ὃπου ἒχει ἀπεικονιστεῖ ἡ πορεία τοῦ Τηλεμάχου ἀπό τίς Ἐχινάδες πρὀς τήν Λευκάδα-Ἰθάκη. Ἀφοῦ γλυτώνει ταξειδεύοντας νύχτα τήν δολοφονική ἐνέδρα τῶν μνηστήρων, κατευθύνεται στήν πρώτην ἀκτήν Ἰθάκης, πού λέγεται Σκύδι. Ἀπό τό σημεῖο αὐτό καί σέ ἀπόσταση σέ εὐθεῖα γραμμή 1000 μ. βρίσκεται ἡ χοιροσπηλιά τοῦ Εὐμαίου. Οἱ σύντροφοί του μέ τό πλοῖο συνεχίζουν τό ταξίδι τους ἐν μέσω τῆς πολυνησίας (Μεγανήσι, Σκορπιός, Σκορπίδι, Σπάρτη, Μαδουρή, Χελώνι κλπ.) καί φθάνουν στήν πόλη τῆς Ἰθάκης. Στό Στενό Νυδρίου, ὃπου ὁ Ντέρπφελντ ἀπεκάλυψε τούς 33 κυκλικούς βασιλικούς κτερισμένους τύμβους καί, τό σπουδαιότερο, τά θεμέλια ἀσυνήθως μεγάλου κτίσματος, μία πλευρά τοῦ ὁποίου ξεπερνοῦσε τά 40 μέτρα, μεγάλο μέρος τοῦ ὁποίου εἶχε κατακλυσθεῖ ἀπό τά ὑπόγεια ὓδατα, πού πιθανολογεῖ στό βιβλίο του Alt Ithaka μέ μεγάλη βεβαιότητα ὃτι πρόκειται γιά τό ἀνάκτορο τοῦ Ὀδυσσέα.
Η ΕΚΠΛΗΞΗ ΤΟΥ ΑΜΦΙΝΟΜΟΥ
Μία τελευταία ἠχηρή ἀπόδειξη τῆς ἀληθινῆς Ἰθάκης εἶναι αὐτό πού ἀποκαλῶ ἒκπληξη καί ἀνησυχία τοῦ ἐπί κεφαλῆς τῶν μνηστήρων Ἀμφινόμου, ὁ ὁποῖος εἶδε τό πλοῖο τοῦ Τηλεμάχου νά καταπλέει πρῶτο στό λιμάνι τῆς Ἰθάκης. Ἀνήσυχος, δίνει ἀμέσως έντολή νά ἐπανδρωθεῖ κατάλληλα ἓνα πλοῖο καί νά πάει νά εἰδοποιήσει τούς μνηστῆρες, πού νομίζει ὃτι καιροφυλακτοῦν ἀκόμη στήν Ἀστερίδα. Δέν πρόλαβε ὃμως νά τελειώσει τόν λόγο του -ἒτσι ἀκριβῶς λέει ὁ Ὃμηρος-καί βλέπει νά εἰσπλέει δεύτερο τό πλοῖο τῶν μνηστήρων. Καί χαμογελῶντας λέει: Ἀφῆστε, δέν χρειάζεται γιατί νά, αὐτοί βρίσκονται ἢδη μέσα.
Αὐτή ὃμως ἡ ἒκπληξη τοῦ Ἀμφινόμου μπορεῖ νά ἐπαληθευτεῖ μόνο στήν Λευκάδα. Δῆτε καί πάλι στήν φωτογραφία τοῦ δορυφόρου τόν λιμένα τοῦ Βλυχοῦ στό Νυδρί. Ὁ ἐρχόμενος μέ πλοῖο ἐκ νότου πρέπει νά παρακάμψει τήν ἂκρα τῆς Ἁγίας Κυριακῆς (τό ἱερό τῶν Νυμφῶν, γιατί ἐκεῖ βρέθηκαν πολλά ἀγάλματα νυμφῶν) γιά νά φανεῖ ἀπό τό ἀνάκτορο στό Νυδρί. Πρῶτο λοιπόν καταπλέει τό πλοῖο τοῦ Τηλεμάχου, πού ξέφυγε ἀπό τήν ἐνέδρα. Αὐτό προκαλεῖ τήν δικαιολογημένη ἀνησυχία τοῦ Ἀμφινόμου. Ἰδοῦ ὃμως, μετ᾽ὀλίγον καταπλέει δεύτερο τό πλοῖο τῶν μνηστήρων, καθώς δέν εἶχε μέχρι τότε παρακάμψει τήν ἂκρα τῆς Ἁγίας Κυριακῆς. Αὐτό τό φαινόμενο μόνο στήν Λευκάδα μπορεῖ νά συμβεῖ. Στήν Ἰθάκη, ἐκεῖ ὃπου τοποθετοῦν τά συμβάντα αὐτά (στό λιμάνι Βαθύ) ὁ θεατής ἀπό τό ἀνάκτορο θά ἒβλεπε τά δύο πλοῖα, τό ἓνα πίσω ἀπό τό ἂλλο, νά καταπλέουν στό λιμάνι, πού εἶναι ἀνοικτό χωρίς κανένα φυσικό ἐμπόδιο, ὁπότε ὁ Ἀμφίνομος δέν θά εἶχε ἐκπλαγεῖ.
Διερωτῶμαι, τί ἂλλα πιό πειστικά θά μποροῦσε νά μᾶς ἀφηγηθεῖ ὁ Ὃμηρος γιά τήν πατρίδα τοῦ Ὀδυσσέα. Μετά τίς θερινές διακοπές θά συνεχίσουμε τήν συναρπαστική ἀνάλυση τῶν ἐπῶν γιά νά ἀποκαλύψουμε καί ἂλλα ἐντυπωσιακά γεγονότα πού περιγράφονται στήν Ἰλιάδα καί τήν Ὀδύσσεια τοῦ Ὁμήρου.
Δείτε όλα τα προηγούμενα άρθρα εδώ
*Ο Κώστας Δούκας είναι δημοσιογράφος (μέλος της ΕΣΗΕΑ) ειδικευμένος στο ναυτιλιακό ρεπορτάζ, ερευνητής και συγγραφέας (μέλος της Εταιρίας Ελλήνων Λογοτεχνών). Ασχολείται επί 40ετία με την ομηρική γραμματεία. Έχει μεταφράσει την Ιλιάδα και την Οδύσσεια σε πεζό λόγο και, τελευταία, σε έμμετρο μετά σχολίων, με την διάσωση του 80% των λέξεων του Ομήρου. Όλα τα άρθρα του ιδίου εδώ.
