Μέ ποιούς πολέμησε ὁ Ὀδυσσέας στόν Τρωικό πόλεμο και πῶς ἒχασε τό ὂνομά της ἡ Ἰθάκη; Ερωτήματα με τα οποία καταπιάνεται στο νέο του άρθρο ο Κώστας Δούκας σε σχέση με τον Ὀδυσσέα και την Ἰθάκη. Μάλιστα ὁ ίδιος προτρέπει τούς αναγνώστες του να κρατούν αρχείο τῶν άρθρων του για τα Ὁμηρικά Ἐπη, “διότι κανείς δεν θα σας τα πει ποτέ”!
ΑΛΛΕΠΑΛΛΗΛΕΣ ΑΛΛΑΓΕΣ ΟΝΟΜΑΤΩΝ ΤΩΝ ΙΟΝΙΩΝ ΝΗΣΩΝ
ΣΤΙΣ ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΕΠΟΧΕΣ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΟΤΗΤΟΣ
ΚΑΙ ΟΙ ΝΕΩΤΕΡΕΣ ΠΡΟΣΘΗΚΕΣ-ΝΟΘΕΥΣΕΙΣ ΣΤΑ ΠΑΝΑΡΧΑΙΑ
ΚΕΙΜΕΝΑ ΤΗΣ ΙΛΙΑΔΟΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΟΔΥΣΣΕΙΑΣ, ΕΧΟΥΝ ΕΠΙΦΕΡΕΙ
ΣΥΓΧΥΣΗ ΚΑΙ ΠΑΡΑΝΟΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΟΜΗΡΙΚΩΝ ΕΠΩΝ.
Γράφει ο Κώστας Δούκας*
«Ἀσφαλῶς μέ τούς Ἰθακησίους» θά ἀπαντοῦσε κάποιος πού δέν θά εἶχε ἐντρυφήσει στά Ὁμηρικά ἒπη. Καί ὃμως, ἡ Ἰλιάς μᾶς πληροφορεῖ ὃτι συμπολεμιστές του ἦσαν οἱ…Κεφαλλῆνες! Εἶναι δυνατόν ὁ βασιλιᾶς τῆς Ἰθάκης νά ἒχει στρατολογήσει Κεφαλλῆνες στόν πρῶτο παγκόσμιο πόλεμο τῆς ἀνθρωπότητος;
Ἀς δοῦμε τί λέει ἀκριβῶς ὁ Ὃμηρος στήν ραψωδία Β 631-637, γνωστή καί ὡς ὁ Κατάλογος τῶν Πλοίων:
Αὐτάρ Ὀδυσεύς ἦγε Κεφαλλήνας μεγαθύμους
οἱ ῥ Ἰθάκην εἶχον καί Νήριτον εἰνοσίφυλλον
καί Κροκύλει᾽ ἐνέμοντο καί Αἰγίλιπα τρηχείαν
οἳ τε Ζἀκυνθον ἒχον ἠδ᾽ οἳ Σάμον ἀμφενέμοντο·
τῶν μέν Ὀδυσεύς ἦρχε Διί μῆτιν ἀτάλαντος·
τῷ δ᾽ ἂμα νῆες ἓποντο δυώδεκα μιλτοπάρῃοι.
Καί ἡ ἒμμετρη μετάφραση τοῦ γράφοντος μέ διάσωση πάντα τῶν περισσοτέρων λέξεων τοῦ Ὁμήρου (ἐκδ. Αἰγηΐς):
Ὁ Ὀδυσσεύς πάλι ταγός ἦταν στούς Κεφαλλῆνες,
Ἰθάκη εἶχαν καί Νήριτον, αὐτό πού σειεῖ τά φύλλα
καί νέμονταν Κροκύλια κι Αἰγίλιπα τραχειά
κι εἶχαν ἀντίπερα τήν στεριά καί τήν ἀκτήν ἐνέμονταν.
Σ᾽ αὐτούς ταγὀς ὁ ᾽Ὀδυσσεύς, στήν σκέψη σάν τόν Δία·
δώδεκα νῆες κοκκινωπές τοῦτον ἀκολουθοῦσαν.
Πολλά ἐρωτήματα προκύπτουν ἀπό τούς στίχους αὐτούς, πού πρέπει νά ἀπαντηθοῦν ἱστορικά μέ βάση τήν βαθειά μελέτη τῶν Ὁμηρικῶν Ἐπῶν καί τῆς ἱστορίας, ὃπως κάνουν τά ἂρθρα αὐτά πού δέν θά τά βρῆτε πουθενά. Καί καλό θά ἦταν νά τά σώζετε στό ἀρχεῖο σας, γιατί κανείς ἂλλος δέν θά σᾶς τά πεῖ, ποτέ.
Τό πρῶτο βασικό ἐρώτημα πού προκύπτει εἶναι γιατί ὁ Ὀδυσσέας, ἐνῶ ἦταν βασιλιᾶς τῶν Ἰθακησίων, εἶχε στρατολογήσει Κεφαλλῆνες. Βεβαίως θά εἶχε στρατολογήσει καί Ἰθακησίους, ἀλλά οἱ περισσότεροι ἦσαν Κεφαλλῆνες, διότι αὐτοί ἦσαν ὑποτεταγμένος λαός στόν Λαέρτη, ὃπως ἦσαν οἱ Μυρμιδόνες στόν Πηλέα. Καί μ᾽ αὐτούς πολέμησε ὁ Ἀχιλλέας στήν Τροία. Τό ὃτι ὁ Ὀδυσσέας εἶχε στρατολογήσει καί Ἰθακησίους, προκύπτει ἀπό τήν ὁμολογία τοῦ Ἰθακησίου γέροντος Αἰγυπτίου στήν Ὀδύσσεια, (β 15) σύμφωνα μέ τήν ὁποία ἀπό τούς τέσσερις γιούς πού εἶχε, οἱ δύο εἶχαν ἀσχοληθεῖ μέ τά πατρικά ἒργα καί ὁ τρίτος, ὁ Εὐρύνομος, εἶχε γίνει μνηστῆρας τῆς Πηνελόπης μεταξύ τῶν 108, ἐνῶ ὁ τέταρτος πού λεγόταν Ἂντιφος, εἶχε ἀκολουθήσει τὀν Ὀδυσσέα στήν Τροία καί εἶχε τήν ἀτυχία νά φαγωθεῖ τελευταῖος στό ἂντρο τοῦ Κύκλωπα Πολυφήμου, λίγο πρίν τυφλωθεῖ ἀπό τόν Ὀδυσσέα καί τούς συντρόφους του.
Ὃπως ἀναφέρεται στήν ραψωδία Β τῆς Ίλιάδος, τά πλοῖα τῶν Ἀχαιῶν ἒφεραν τό καθένα 120 ὁπλίτες (καί κωπηλάτες ταυτόχρονα). Συνολικά πῆραν μέρος στήν Τρωική ἐκστρατεία 132.000 ὁπλίτες (βλέπε τοῦ ἰδίου «11.000 χρόνια θαλασσοκρατία τῶν Ἑλλήνων» ἐκδ. Ἐλεύθερη Σκέψις). Μέ σημερινά δημογραφικά κριτήρια καί συσχετισμούς, ὁ ἀριθμός αὐτῶν θά ἀντιστοιχοῦσε σέ στρατό πού θά ὑπερέβαινε τό 1.000.000 ἀνδρῶν.
Ὁ Ὀδυσσέας λοιπόν συμπολέμησε, κατά τά δεδομένα τοῦ ἒπους, μέ 12 κοκκινόχρωα πλοῖα, στά ὁποῖα ἐπέβαιναν 1440 ἂνδρες, οἱ περισσότεροι τῶν ὁποίων ἦσαν Κεφαλλῆνες. Ὁ γέρο Λαέρτης ἀποκαλύπτει στό ω 376 τῆς Ὀδύσσειας ὃτι οἱ Κεφαλλῆνες ἦσαν ὑποτεταγμένος λαός σ᾽ αὐτόν, διότι ἀναφωνεῖ:
Ἀς ἢτανε, πατέρα Ζεῦ καί Ἀθηνᾶ κι Ἀπόλλων,
ὃπως τήν Νήρικο εἶχα πάρει, πόλη καλοχτισμένη
στήν ἠπειρωτική ἀκτή, ἀνάσσοντας στούς Κεφαλλῆνες.
Ίδοῦ λοιπόν γιατί ὁ Ὀδυσσέας ἦγε Κεφαλλήνας μεγαθύμους. Τό φαιδρόν τῆς ὑποθέσεως εἶναι ὃτι ἐξ ἀφορμῆς τῶν στίχων αὐτῶν, οἱ σημερινοί Κεφαλλῆνες ἰσχυρίζονται καί αὐτοί ὃτι ἡ Ἰθάκη εἶναι…ἡ Κεφαλληνία! Ἐνῶ ὃπως ἒχομε καταδείξει μέ τά ἂρθρα μας, εἶναι τό Δουλίχιον. Καί ἀναπτύσσουν μία θεωρία ἡ ὁποία εἶναι λιγότερο πιστευτή ἀπό ὃλες τίς ἂλλες πού δέν δικαιολογεῖται ἀπό τά δεδομένα τοῦ ἒπους.
Δεύτερο ἐρώτημα πού προκύπτει ἀπό τήν περικοπή τῆς Ἰλιάδος εἶναι ὃτι στό βασίλειο τοῦ Ὀδυσσέως προστίθενται δύο ἀκόμη νῆσοι, ἡ Αἰγἰλιψ καί ἡ Κροκύλεια, ἐνῶ τό Δουλίχιον ἐκλείπει παντελῶς, παρά τό γεγονός ὃτι ἦταν ἡ μεγαλυτέρα νῆσος τοῦ βασιλείου τοῦ Ὀδυσσέως, πού ἦταν πολύπειρος καί ποιῆεν (εἶχε πολλά σιτηρά), καί ἀπό ὃπου κατήγοντο οἱ μισοί ἀπό τούς 108 μνηστῆρες. Γιατί ἂραγε παρασιωπήθηκε τό ὂνομα ἀπό τούς στίχους;
Δέν παρασιωπήθηκε. Ἁπλῶς εἶχαν παρέλθει ἑκατοντάδες χρόνια ἀπό τήν ἐποχή συγγραφῆς τῶν παλαιοτέρων ἐπῶν καί τά πράγματα εἶχαν ἀλλάξει. Το ὂνομα Δουλίχιον εἶχε «πετάξει» πρός τίς Ἐχινάδες νήσους, τίς σημερινές ᾽Οξειές, ὃπου τό βρῆκε στήν ἐποχή τοῦ Χριστοῦ ὁ πολύ νεώτερος ἱστορικά γεωγράφος Στράβων. Ἀλλά στίς Ἐχινάδες νήσους βρισκόταν τό ἀνάκτορο τοῦ Μέγητος (ὃπως καλή ὣρα σήμερα μία νῆσος ἀνήκει στόν σεΐχη τοῦ Κατάρ). Οἱ μελετητές τῶν ἐπῶν δέν μπορούσαν νά μή σημειώσουν τήν μεγάλη αὐτή σύγχυση. Δέν εἶναι δυνατόν ὁ Ὀδυσσέας νά μετέχει στήν Τρωϊκή ἐκστρατεία μέ μόλις 12 πλοῖα καί ὁ Μέγης μέ…40. Τό κράτος τοῦ Ὀδυσσέως εἶναι ἀδύνατον νά βρισκόταν στό μέσον μεταξύ τῶν νήσων Δουλιχίου-Κεφαλληνίας καί Ἐχινάδων στίς ἐκβολές τοῦ Ἀχελώου, πού ἀποτελοῦσαν, ὃπως εἲπαμε, τό βασίλειο τοῦ Μέγητος.
Η ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΕΞΗΓΗΣΗ
Ἡ σύγχυση διαλύεται ἂν σκεφτοῦμε ὃτι σέ νεωτέρους χρόνους τῶν ἐξιστορουμένων ὑπό τοῦ Ὁμήρου συνέβη ἡ μετανάστευση τῶν Δωριέων, γνωστή ὡς Κάθοδος τῶν Δωριέων. Κι αὐτό συνέβη τό 1100 π.Χ. Οἱ Δωριεῖς, κινούμενοι πρός τόν Νότο, ἐξετόπισαν τούς Κεφαλλῆνες ἀπό τήν ἀκτήν ἠπείροιο, τήν ἠπειρωτική ἀκτή, πού κατά τόν Λαέρτη ἦταν ὑπήκοός του λαός. Στήν συνέχεια κατάλαβαν εὒκολα τήν νῆσο Ἰθάκη (Λευκάδα), μή ἒχοντες πλοῖα, καί ἐξετόπισαν τούς Ἀχαιούς. Αὐτοί πάλι ἐκτοπιζόμενοι ἀναγκάστηκαν νά βροῦν νέα πατρίδα ἐπί τῆς ὁμηρικῆς νήσου Σάμης, τήν σημερινή Ἰθάκη (Θιάκι), οἱ κάτοικοι τῆς ὁποίας μετανάστευσαν μέ τήν σειρά τους στό Δουλίχιον (Κεφαλληνία). Οἰ δύο νῆσοι ἒλαβαν ἐξ αὐτοῦ δύο ὀνόματα. Ἡ Σάμη ἀπεκλήθη Ἰθάκη (καί ἒτσι ἒμεινε στήν ἱστορία μέχρι σήμερα) καί τό Δουλίχιον, Κεφαλληνία ὑπό τῶν Κεφαλλήνων. Ἡ Ὁμηρική νῆσος Ἰθάκη ἒχασε τότε τό ὂνομά της καί ἀπεκλήθη Νήριτος ἀπό τό ὂρος Νήριτον, ὃπως ἀναφέρεται στόν Κατάλογο τῶν Πλοίων τῆς ραψωδίας Β τῆς Ἰλιάδος, ἢ Νηρῖτις κατά τόν Πλήνιον.
Ἀλλά καί αὐτό τό ὂνομα χάθηκε, ὃταν οἱ Κορίνθοι, διανοίξαντες διώρυγα τόν 7ον π.Χ. αἰῶνα μεταξύ στεριᾶς καί τενάγους στά βόρεια τῆς Λευκάδος, πού συντηρεῖται μέχρι τῶν ἡμερῶν μας (Κορίνθιοι, Ρωμαῖοι, Βυζαντινοί, Ἑνετοί, Ἂγγλοι, Ἓλληνες καί τίς οἶδε ποιοί αὒριο) τήν ὀνόμασαν τότε σέ Λευκάδα ἀπό τήν Λευκάδα πέτρην (Ὀδ. ω 11). Συγχρόνως οἱ Κορίνθιοι ἳδρυσαν ἒναντι τῆς πόλεως καί ἐπί τῆς Ἀκαρνανικῆς χερσονήσου ὀχυρό, στό ὁποῖο ἒδωσαν τό ὂνομα Νήρικος, ὃπως λεγόταν ἡ παλαιά πρωτεύουσα τῆς χερσονήσου.
Μετά τήν Ἑνετοκρατία δόθηκε στήν νῆσο τό ὂνομα Ἁγία Μαύρα (Santa Maura) καί σήμερα ἀποκαλεῖται καί πάλι Λευκάδα.
Εἶναι λοιπόν προφανές ὃτι τό ἀναφερόμενο ὂνομα Νήριτος στήν ραψωδία Β τῆς Ἰλιάδος δέν εἶναι ἂλλο ἀπό τήν Ἰθάκη τοῦ Ὁμήρου, καί ἡ ἀναφερομένη Ἰθάκη δέν εἶναι ἂλλη ἀπό τήν σημερινή Ἰθάκη (Θιάκι) πού εἶχε μετονομαστεῖ κατά τήν ἱστορική ἀνάλυση πού παραθέσαμε ἀνωτέρω.
Καί εἶναι ἀκόμη προφανέστερο ὃτι ἡ περικοπή τῆς Ἰλιάδος Β 631 εἶναι προσθήκη μεταγενεστέρα, ὃταν τά πράγματα εἶχαν ἀλλάξει, τά δέ ἀναφερόμενα νησιά Κροκύλεια καί Αἰγίλιψ πιθανῶς νά εἶναι τά σημερινά νησιά Κάλαμος καί Μεγανήσι.
Συγκεφαλαιώνοντας νά ὑπενθυμίσουμε ὃτι ἡ πατρίδα τοῦ Ὀδυσσέως διετήρησε τό ὂνομά της μέχρι τό τέλος τῆς Ἀχαϊκῆς περιόδου. Τό ὂρος της λεγόταν Νήριτον (Όδ. ι 21-26). Στήν ἀπέναντι Ἀκαρνανική ἀκτή κατοικούσαν οἱ Κεφαλλῆνες, νοτίως τῆς Ἰθάκης (Λευκάδος) ἦταν τό ζεῦγος τῶν νήσων Δουλιχίου καί Σάμης (σήμερα Ἰθάκης καί Κεφαλληνίας), νοτιώτερα δέ ἡ Ζἀκυνθος, ἡ ὁποία οὐδέποτε στήν ἱστορία ἐθίγει κατά τό παρελθόν, διότι οἱ Δωριεῖς δέν εἶχαν πλοῖα νά τήν καταλάβουν. Καί εὐτυχῶς, διότι στήν γενικότερη σύγχυση πού ἐπικρατεῖ λόγω μή σωστῆς μελέτης τῶν Ὁμηρικῶν ἐπῶν, θά μποροῦσε καί ἡ Ζάκυνθος ἀκόμη νά…διεκδικήσει τόν ἐπίζηλο τίτλο τῆς πατρίδος τοῦ Ὀδυσσέως. Ἀλλά τό ὂνομά της παρέμεινα ἀμετάβλητο στούς αἰῶνες.
Ὃμως τήν πιό ἀποστομωτική ἀπάντηση ἒδωσε ὁ Γουλιέλμος Ντέρπφελντ στούς Ίθακησίους πού τόν ἐχθρεύονταν γιά τό ἀνασκαπτικό του ἒργο στήν Λευκάδα, λέγοντάς του φορτικά καί ἐπίμονα ὃτι αὐτοί εἶναι οἰ πραγματικοί Ἰθακήσιοι. Καί ὁ Ντέρπφελντ τούς ἀπάντησε ἀφολπιστικά: Βεβαίως καί εἶστε ἐσεῖς οἱ πραγματικοί Ἰθακήσιοι. Ἀλλά βρισκόσαστε σέ λάθος νησί…
*Ο Κώστας Δούκας είναι δημοσιογράφος (μέλος της ΕΣΗΕΑ) ειδικευμένος στο ναυτιλιακό ρεπορτάζ, ερευνητής και συγγραφέας (μέλος της Εταιρίας Ελλήνων Λογοτεχνών). Ασχολείται επί 40ετία με την ομηρική γραμματεία. Έχει μεταφράσει την Ιλιάδα και την Οδύσσεια σε πεζό λόγο και, τελευταία, σε έμμετρο μετά σχολίων, με την διάσωση του 80% των λέξεων του Ομήρου. Όλα τα άρθρα του ιδίου εδώ.
