Μαγιάτικο στεφάνι: Ένα έθιμο με ιστορία… από την αρχαιότητα στις μέρες μας

Γιατί άραγε το μαγιάτικο στεφάνι έχει επικρατήσει την ημέρα της Πρωτομαγιάς; Και πόσο πίσω θα πρέπει να αναζητήσουμε τις ρίζες του;

Τα έθιμα και οι δράσεις που συνοδεύουν τη μέρα της Πρωτομαγιάς ξεκινούν από τα βάθη της ανθρώπινης παράδοσης και περνούν από γενιά σε γενιά.

Γνωστός στους διάφορους πολιτισμούς με διαφορετικά ονόματα, ο Μάιος ονομάστηκε έτσι από τη ρωμαϊκή θεότητα Maja (Μάγια) της οποίας το όνομα προήλθε με τη σειρά του από την ελληνική λέξη Μαία, τροφός και μητέρα. Η Μάγια ταυτίστηκε και με την Ατλαντίδα νύμφη Μαία, μητέρα του Ερμή στον οποίο και αφιερώθηκε ο μήνας. Πρωτομαγιά & πρωτομαγιάτικο στεφάνι από την αρχαιότητα Σύμφωνα με τον τρόπο διαίρεσης του χρόνου των αρχαίων Ελλήνων, ο Μάιος αντιστοιχούσε σε μέρος του Μουνιχιώνα και του Θαργηλιώνα που σημαίνει το μήνα που ο ήλιος καίει, θερμαίνει τη γη. Ήδη από τους Ρωμαίους, η αρχή του μήνα σηματοδοτούνταν από τον εορτασμό της Αγαθής Θεάς ενώ σε όλη τη διάρκειά του τελούνταν γιορτές συνδεδεμένες με την ευφορία των αγρών.

Η φυσιογνωμία του Μαΐου στη λαϊκή αντίληψη είναι δίσημη: συνυπάρχει σ` αυτήν το καλό και το κακό, η αναγέννηση και ο θάνατος. Όλες αυτές οι ιδιότητες συγκλίνουν και συγκεντρώνονται στην πρώτη του μέρα, την Πρωτομαγιά.

Ο εθιμικός εορτασμός της ως της τελικής νίκης του Καλοκαιριού κατά του Χειμώνα και της κατίσχυσης της ζωής επί του θανάτου έχει μακρότατη παράδοση με ρίζες που ανάγονται σε προχριστιανικές αγροτικές λατρευτικές τελετές που αποσκοπούσαν στη γονιμότητα των αγρών και, κατ επέκταση, και των ζώων και των ανθρώπων.

Οι αρχαίοι Έλληνες, ως φλογεροί φυσιολάτρες, γιόρταζαν το άνοιγμα των λουλουδιών και το φτάσιμο της Άνοιξης. Aπό τα αρχαιότερα χρόνια του πολιτισμού τους, που έφθασε στην Ελλάδα από τη Θράκη το ρόδο, μαζί με τις Ορφικές διδασκαλίες, το άνθος αυτό έγινε σύμβολο και υμνήθηκε ως η νύμφη των ανθέων.

Η γιορτή, όμως, της Άνοιξης, η αρχαία Πρωτομαγιά, πήρε σιγά-σιγά κι επίσημη μορφή. Από τις παλαιότερες γιορτές, δημιουργήθηκαν τα Ανθεστήρια, η γιορτή των λουλουδιών. Αυτή ήταν η πρώτη επίσημη γιορτή ανθέων των Ελλήνων. Ιδρύθηκε πρώτα στην Αθήνα, όπου με μεγαλοπρέπεια βάδιζαν προς τα ιερά πομπές με κανηφόρες, που έφερναν άνθη.

Έπειτα τα Ανθεστήρια διαδόθηκαν και σε άλλες πόλεις της Ελλάδος και πήραν πανελλήνια μορφή.

Στα Ανθεστήρια της Ελλάδας «ανασταινόταν» ο… σκοτωμένος Ευάνθης θεός, επίθετο του Διόνυσου, που από το χυμένο αίμα του φύτρωσε, σύμφωνα με το μύθο, η άμπελος. Δρώμενο της Πρωτομαγιάς στην Ελλάδα κατά τα νεότερα χρόνια ήταν η ανάσταση του Μαγιόπουλου.

Παράλληλα, ο Μάιος ως 5ος μήνας του χρόνου  – στην Ελλάδα, τη Ρώμη και μέχρι το Βυζάντιο- ήταν αφιερωμένος στον ετήσιο εορτασμό της θεάς της γονιμότητας και της γεωργίας, Δήμητρας. Έτσι, στα Θαργήλια – τη γιορτή για τον Θαργηλίωνα, τον αντίστοιχο μήνα του Μαΐου- γιορτάζονταν η επιστροφή της Περσεφόνης από τον Άδη, με τους ανθρώπους επίσης να κρατούν κλαδιά με καρπούς, που θεωρούνται ρίζα του σημερινού εθίμου.

Και κάπως έτσι ξεκίνησε να φτιάχνεται κάθε χρόνο το μαγιάτικο στεφάνι.

Το αξιοσημείωτο  είναι ότι αυτό το παγανιστικό έθιμο κατάφερε-όπως και αρκετά άλλα- να επιβιώσει στα βάθη του χρόνου- και να ενσωματωθεί σταδιακά μέσα στον χριστιανικό πληθυσμό του ελλαδικού κόσμου, εντάσσοντας το ως αναπόσπαστο κομμάτι έκφρασης.

Σύμφωνα με τη Λαογραφική έρευνα, το μαγιάτικο στεφάνι φτιάχνεται με βέργα από ευλύγιστο και ανθεκτικό ξύλο κληματαριάς ή σύρμα γύρω από το οποίο στηρίζονται τα λουλούδια.

Στα νησιά της Μεσογείου την Πρωτομαγιά, φτιάχνουν ένα στεφάνι με λουλούδια συνήθως αγριολούλουδα, μαργαρίτες και πιο σπάνια παπαρούνες. Το λουλούδινο στεφάνι κρεμιέται έξω από τα σπίτια. Επιπλέον, κάθε περιοχή εξέλιξε με τον δικό της τρόπο το έθιμο, καθώς οι κάτοικοι έβαζαν μία δική τους «πινελιά». Όπως για παράδειγμα στη Μικρά Ασία, όπου πέρα από τα λουλούδια στο στεφάνι έβαζαν και ένα σκόρδο για το «κακό μάτι», ένα αγκάθι για τον εχθρό και ένα στάχυ για την καλή σοδειά. Ή στα Δωδεκάνησα, όπου η παράδοση θέλει να μαζεύουν ένα λουλούδι που λέγεται «ανοιχτομάτης» και θεωρείται πως φέρνει καλοτυχία και υγεία.

Όλα τα σπίτια, έκτος από εκείνα που έχουν πένθος, φτιάχνουν στεφάνι για προστασία, υγεία, ευτυχία, για το μάτι, με τον ανάλογο συνδυασμό λουλουδιών. Το στεφάνι θα παραμείνει στο σπίτι μέχρι τα μέσα του καλοκαιριού και στη χριστιανική γιορτή του Αη Γιάννη του Κλείδωνα θα πρέπει να καεί στη φωτιά.  Το έθιμο θέλει οι άνθρωποι να ανάβουν φωτιές σε δρόμους και πλατείες και να πηδούν πάνω από τη φωτιά τρεις φορές, τρέχοντας. Όσο πιο ψηλές είναι οι φωτιές και όσο οι άνθρωποι πηδούν με επιτυχία πάνω από αυτές, τόση είναι και η δύναμη και η καλή τύχη που εξασφαλίζουν για το μέλλον τους.

Αν και σύμφωνα με το έθιμο η ημέρα αποτελεί ευκαιρία για να βρεθεί κανείς στην εξοχή και να μαζέψει τις… πρώτες ύλες για την κατασκευή ενός στεφανιού, οι περισσότεροι πλέον προτιμούν τις έτοιμες λύσεις.

Για όποιον θέλει να τηρήσει την παράδοση κατά γράμμα, τα απαραίτητα υλικά είναι πολύ απλά. Λουλούδια, κλαδιά που θα αποτελέσουν τη βάση και σπάγκο ή σύρμα για να διακοσμηθεί το στεφάνι και πάνω από όλα καλή διάθεση και φαντασία.