Δραματικές διαστάσεις για το περιβάλλον της Αφρικής λαμβάνει η τάση συλλογής και αποστολής ρούχων “από δεύτερο χέρι” , σε χώρες της Αφρικής και στο πλαίσιο αυτό η αφρικανική κολεκτίβα NEST παρουσιάζει την εγκατάσταση μεταχειρισμένων ρούχων “Return to Sender” στο Κέντρο Πολιτισμού Σταύρος Νιάρχος.
Σύνταξη:ecozen.gr
Η εγκατάσταση μεταχειρισμένων ρούχων “Return to Sender” περιλαμβάνει συνολικά 150 δεμάτια με σχολαστικά συσκευασμένα και πιεσμένα ρούχα που ο τελικός προορισμός τους είναι η ανακύκλωση. Κάθε ένα δεμάτι ζυγίζει 270 κιλά. Σχηματίζουν κάτι σαν σπίτι, έναν οίκο βάρους 40 τόνων και ύψους 4.60 μέτρων. Ένα σχόλιο της υποκρισίας της φιλανθρωπίας που χαρακτηρίζει τον σύγχρονο άνθρωπο -ξεφορτώνεται παλιά ρούχα, φθαρμένα και τα στέλνει σε χώρες της Αφρικής. Μόνο που είναι τόσο παλιά, τόσο κατεστραμμένα, τόσο βρώμικα που τελικά καταλήγουν σε ειδικές χωματερές. Και έτσι οι χώρες της Αφρικής επιβαρύνονται με επιπλέον κόστος για να τα καταστρέψουν!
Το Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος (ΚΠΙΣΝ) και το Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης (ΕΜΣΤ) συμπράττουν παρουσιάζοντας αυτή την ενδιαφέρουσα υπαίθρια κατασκευή, σε επιμέλεια της Κατερίνας Γρέγου, η οποία δημιουργήθηκε ειδικά για την έκθεση σύγχρονης τέχνης Documenta 15 το 2022 και είναι η πρώτη φορά που παρουσιάζεται μετά το Κασσέλ.
Η κολεκτίβα NEST, με έδρα το Ναϊρόμπι της Κένυας, ιδρύθηκε το 2012 και το έργο των μελών της περιλαμβάνει δράσεις κινηματογράφου, μουσικής, μόδας, εικαστικές τέχνες και λογοτεχνία. Η βασική θεματική της κολεκτίβας είναι η διερεύνηση της ταυτότητας. Τι σημαίνει να είσαι μαύρος, queer και να ζεις στην Αφρική;
Με αφετηρία τη σύγχρονη αστική αφρικανική εμπειρία, διερευνούν το ιστορικό, αποικιακό και μετα-αποικιακό παρελθόν των αφρικανικών κοινοτήτων και τα πιθανά τους μέλλοντα. Ωστόσο, λαμβάνει ταυτόχρονα υπόψη της πως τα σύγχρονα ζωτικά προβλήματα (όπως το περιβαλλοντικό) διασυνδέονται και μας αφορούν όλους.
ΣΩΡΟΙ ΑΠΟ ΜΕΤΑΧΕΙΡΙΣΜΕΝΑ ΡΟΥΧΑ ΣΤΡΙΜΩΓΜΕΝΑ ΣΤΟ ΕΡΓΟ “RETURN TO SENDER”
Περπατώντας στην Εσπλανάδα ανακαλύπτει κανείς ένα πολύχρωμο “περίπτερο” φτιαγμένο από μεγάλα δεμάτια ρούχων. Κάθε δεμάτι (bale) – ‘mitumba’ στα σουαχίλι – είναι η ελάχιστη μονάδα μέσα στην οποία αποθηκεύονται τα ρούχα και τα υλικά κλωστοϋφαντουργίας που προορίζονται για ανακύκλωση.
Η εγκατάσταση μεταχειρισμένων ρούχων “Return to Sender” – όπως εξηγεί ο Sunny Dolat, καλλιτέχνης, ακτιβιστής και μέλος της κολεκτίβας NEST, έχει τρία θεματικά επίπεδα. Αποτελείται αρχικά από την κεντρική κατασκευή βάρους 40 τόνων (με διαστάσεις 8.80μ. x 7.70μ. και ύψος 4.60μ.) φτιαγμένη από 120 δεμάτια, βάρους 270 κιλών το κάθε ένα. Μέσα στην κατασκευή προβάλλεται 15λεπτο βίντεο όπου ακούμε πρόσωπα να μιλούν για την περίπλοκη κατάσταση γύρω από τα μεταχειρισμένα ρούχα και υφάσματα στην Κένυα και, γενικότερα, στην Αφρική. Και τέλος το έργο ολοκληρώνεται με το εξωτερικό ηχοτοπίο, στο οποίο ακούγονται ηχογραφημένες φωνές εμπόρων, που διαφημίζουν την πραμάτεια τους στην πιο γνωστή αγορά μεταχειρισμένων ρούχων του Ναϊρόμπι – μια αγορά στην οποία μπορεί κανείς να αγοράσει ένα τζιν με λιγότερο από ένα ευρώ.
Σε επίπεδο κόνσεπτ τα δεμάτια αυτά με μεταχειρισμένα ρούχα, παραπέμπουν σε όλα τα ενδύματα από “δεύτερο χέρι” που καταλήγουν στην Αφρική από τις εύπορες χώρες της Δύσης. Και εδώ τίθενται πολλά ζητήματα με κυρίαρχο το περιβαλλοντικό, καθώς η πλειονότητα των ρούχων αυτών – μετά την άνθιση του fast fashion – είναι χαμηλής ποιότητας και καταλήγει σε χωματερές.
Η εγκατάσταση μεταχειρισμένων ρούχων “Return to Sender” , έχει δημιουργηθεί εκ του μηδενός με ενδύματα που έχουν συλλεχθεί από τη Θεσσαλονίκη, όπου υπάρχουν εταιρείες που ασχολούνται με τον τομέα της διακίνησης των ρούχων προς ανακύκλωση.
“Μας ενδιαφέρει” λέει ο Sunny Dolat “να μπορούμε να προμηθευτούμε τα ρούχα από την τοπική κοινότητα κάθε φορά ώστε οι άνθρωποι να δουν τα δικά τους απόβλητα – αν και βλέπουν ένα απειροελάχιστο μέρος από όσα πετάγονται”. Τα συγκεκριμένα ρούχα δεν έχουν προορισμό της Αφρική, είναι υλικά που διακινούνται μέσα στην αλυσίδα της ελληνικής βιομηχανίας και εκεί θα επιστρέψουν μετά από έξι μήνες όταν ολοκληρωθεί η παρουσίαση του έργου της NEST.
“ΤΑ ΡΟΥΧΑ ΤΟΥ ΝΕΚΡΟΥ ΛΕΥΚΟΥ”
Μιλώντας για τη διακίνηση μεταχειρισμένων ρούχων προς τον παγκόσμιο Νότο ο Dolat ήταν καταπέλτης: “Το 2020 όταν λάβαμε μία πρόσκληση από την Documenta να παρουσιάσουμε τη δουλειά μας θεωρήσαμε ότι είναι μία καλή ευκαιρία θα θίξουμε το θέμα των μεταχειρισμένων ρούχων, το οποίο ενώ εμείς στις χώρες του παγκόσμιου Νότου γνωρίζουμε πολύ καλά, η κοινή γνώμη στις χώρες του Βορρά δεν έχει συνειδητοποιήσει.
Στην Γκάνα τα μεταχειρισμένα ρούχα λέγονται “τα ρούχα του νεκρού λευκού” γιατί υπάρχει η ιδέα ότι τα ρούχα αυτά προέρχονται από νεκρούς Δυτικούς. Στην Κένυα στις αρχές του ‘80 το όνομα των ρούχων ήταν “ο μακαρίτης George”. Ποιος ήταν ο Γιώργος, δεν ήξερε κανείς, αλλά ήταν πεθαμένος!
Τα μεταχειρισμένα ρούχα άρχισαν να φτάνουν στην αφρικανική ήπειρο από τη δεκαετία του ‘80 και η εισαγωγή τους σχετίζεται απόλυτα με την κατάρρευση της τοπικής κλωστοϋφαντουργίας και του τομέα δευτερογενούς παραγωγής. Το ‘80 η Κένυα είχε μία αξιόλογη παραγωγή βαμβακιού η οποία μέχρι το 1995 σχεδόν εξαφανίστηκε.
Το 2016 η Κοινότητα των Κρατών της Ανατολικής Αφρικής (East African Community – EAC) – το οικονομικό μπλοκ των χωρών Κένυα, Τανζανία, Μπουρούντι, Ουγκάντα, Ρουάντα – πέρασαν ένα νομοσχέδιο απαγόρευσης των μεταχειρισμένων ρούχων, το οποίο θα υλοποιούνταν σε φάσεις (μέχρι το 2020) ώστε οι χώρες να αναπτύξουν τις πολιτικές και τις επιχειρήσεις για να να ανταποκριθούν στην εσωτερική ζήτηση. Και εκεί αρχίσαμε να καταλαβαίνουμε πόσο πολύτιμο είναι για τα συμφέροντα του Βορρά το κίνημα των μεταχειρισμένων ρούχων στον παγκόσμιο Νότο. Η αμερικανική κυβέρνηση απείλησε τον EAC ότι αν απαγορεύσει τις εισαγωγές μεταχειρισμένων ρούχων θα επανεξετάσει την εμπορική συμφωνία που λέγεται AGOA – Africa Growth and Opportunity Act, στο πλαίσιο της οποίας η Αμερική προσφέρει σε μικρομεσαίες αφρικανικές επιχειρήσεις διευκολύνσεις στις εξαγωγές – κάτι σαν τα duty free. Επειδή τα κέρδη των τοπικών επιχειρήσεων από το AGOA είναι σημαντικά, οι χώρες της EAC υπαναχώρησαν από τη συμφωνία, εκτός από τη Ρουάντα, που εξαιρέθηκε τελικά από τη AGOA.”
ΠΟΙΟΣ ΒΓΑΖΕΙ ΧΡΗΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΑ ΜΕΤΑΧΕΙΡΙΣΜΕΝΑ ΡΟΥΧΑ ΠΟΥ ΦΤΑΝΟΥΝ ΣΤΙΣ ΧΩΡΕΣ ΤΗΣ ΑΦΡΙΚΗΣ
Ο Sunny Dolat συνεχίζει μιλώντας για τη διαδρομή που ακολουθούν τα μεταχειρισμένα ρούχα: “Το κυρίαρχο αφήγημα που χρησιμοποιείται κατά κόρον είναι ότι καλύπτεται μία ανάγκη. Υπάρχουν οι κάδοι δωρεάς και σου λένε βάλε μέσα τα παλιά σου ρούχα ή όσα θέλεις να δωρίσεις σε κάποιον που τα έχει ανάγκη. Και εσύ με τη συνειδησή σου υποθέτεις ότι αυτά πάνε σε κάποιον που τα χρειάζεται και κάνεις κάτι καλό, δωρεάν.
Αν όμως σκεφτείς ότι υπάρχει ένα ολόκληρο lobby στις ΗΠΑ που εκμεταλλεύεται τα μεταχειρισμένα καταλαβαίνεις ότι διακινούνται μεγάλα χρηματικά ποσά για κάτι που δίνεις τσάμπα. Όλα αυτα τα γκρουπ και οι κυβερνήσεις έχουν πολύ επιτυχημένα αποκρύψει το πόσο προσοδοφόρο είναι το κίνημα των μεταχειρισμένων ρούχων.”
Το κυρίαρχο αφήγημα είναι ότι καλύπτεται μία ανάγκη. Σου λένε δώσε τα παλιά σου ρούχα σε κάποιον που τα έχει ανάγκη. Κάνεις κάτι καλό, δωρεάν. Υπάρχει όμως ένα ολόκληρο lobby στις ΗΠΑ που εκμεταλλεύεται τα μεταχειρισμένα και διακινεί μεγάλα χρηματικά ποσά.
Από στατιστικά στοιχεία που κατάφερε να συγκεντρώσει η κολεκτίβα υπολογίζεται ότι ενώ το 2000 μπορούσαν να πουλήσουν το 80% ή το 90% των ρούχων γιατί η ποιότητα ήταν καλή, με την άνοδο της “γρήγορης μόδας” σήμερα μέχρι και 60% από το κάθε δεμάτι που φτάνει στην Κένυα πετιέται στις χωματερές. “Γιατί λοιπόν η Κένυα να πρέπει να διαχειριστεί τα απόβλητα του Βορρά σαν να είναι δικά της; Οι χωματερές μας έχουν γεμίσει εδώ και δέκα χρόνια και ακόμα εισάγονται τόνοι χρησιμοποιημένων ρούχων. Ποιοι έχουν την ευθύνη στην αλυσίδα διανομής; Ποια η ευθύνη του κράτους και πώς συμμετέχουν σε όλο αυτό τα διεθνή brands ρούχων που συμβάλλουν στο πρόβλημα πουλώντας είδη “γρήγορης μόδας”; ” λέει ο Dolat.
Και συνεχίζει: “Όταν θελήσαμε να αγοράσουμε πλήθος ρούχων στην Κένυα και να τα μεταφέρουμε στο Κασσέλ για το έργο μας στην Documenta ανακαλύψαμε ότι αυτό δεν είναι δυνατό λόγω της ευρωπαϊκής νομοθεσίας που τα αναγνωρίζει ως απορρίμματα και απαγορεύει την επανεισαγωγή τους στην ΕΕ. Ακόμα και στο μέρος στο οποίο θα στήναμε το έργο στο Κασσέλ δεν μας άφησαν να τοποθετήσουμε τα ρούχα κάτω για να μην πειραχτεί το γκαζόν. Ενώ στη δική μας χώρα δεν πειράζει τα ρούχα να είναι βουνά στις χωματερές…
Δεν είναι ξεκάθαρο ποιος είναι αυτός που βγάζει τα περισσότερα χρήματα γιατί είναι αδιαφανής η πορεία που ακολουθούν τα ρούχα όταν φεύγουν από τους κάδους που τα τοποθετείτε ως προσφορά για τους φτωχούς. Κάθε δεμάτι όταν φτάνει στο λιμάνι στην Κένυα μπορεί να κοστίζει μέχρι και 250 ευρώ και μετά το ξαναπουλάνε για να βγάλουν επιπλέον κέρδος. Η αλυσίδα ξεκινάει από εκείνον που πρώτος συγκεντρώνει τα δωρεάν ρούχα και ορίζει ότι ‘αυτό θα κοστίσει τόσο””.
Το έργο των NEST θα επικαιροποιηθεί σε δεύτερο χρόνο με προσλαμβάνουσες από την ελληνική πραγματικότητα, ενώ τα μέλη της κολεκτίβας θα υλοποιήσουν και κάτι καινούργιο που θα παρουσιαστεί αργότερα στο ΕΜΣΤ. Η εγκατάσταση θα ταξιδέψει στη Βρετανία τον επόμενο Οκτώβριο, άρα το ταξίδι για τα “μεταχειρισμένα” δεμάτια των NEST μόλις ξεκίνησε.
Return to Sender
The NEST Collective
Μια συμπαραγωγή του ΚΠΙΣΝ με το ΕΜΣΤ σε επιμέλεια Κατερίνας Γρέγου
Εσπλανάδα, ΚΠΙΣΝ
Φωτογραφίες: Νίκος Καρανικόλας
26 Απριλίου – 30 Σεπτεμβρίου 2023
Ελεύθερη πρόσβαση
Ώρες κατά τις οποίες το εσωτερικό του έργου είναι επισκέψιμο για το κοινό:
27/04-31/05: Δευτέρα έως Παρασκευή 11.30-21.00 και Σάββατο & Κυριακή 10.00-21.00
01/06-19/09: Καθημερινά 10.00-21.00
20-30/09: Δευτέρα έως Παρασκευή 11.30-21.00 και Σάββατο & Κυριακή 10.00-21.00
Η παρουσίαση του έργου των NEST και η συνεργασία του ΚΠΙΣΝ με το ΕΜΣΤ από πλευράς ΕΜΣΤ πραγματοποιείται στο πλαίσιο του προγράμματος ΕΜΣΤ Extra Muros (εκτός των τειχών).
με Αριθμό Μητρώου 12691
