Του ΚΩΣΤΑ ΔΟΥΚΑ*
Στήν δική μας παναρχαία καί τέλεια γλῶσσα,ὃλες οἱ λέξεις εἶναι ὁμηρικές. Τήν χρησιμοποιοῦν σέ ἀφθονία ὃλοι οἱ Εὐρωπαϊκοί λαοί, μέ προεξάρχουσες τίς ὀνομασίες ὃλων τῶν ἐπιστημῶν, ὃπως:
- Oceanography, ecology, meteorology, glossology, astronomy, biology, biotechnology, philosophy, physiology, cosmology, geology, nanotechnology κλπ.
Τα ὁμηρικά ἒπη ἒχουν γραφεῖ ἀπό τόν ποιητή μέ τήν χρησιμοποίηση 10.000 λέξεων περίπου, σύμφωνα μέ τά ὁμηρικά λεξικά τοῦ Κρουσίου καί τοῦ Πανταζίδη. Αὐτό βέβαια δέν σημαίνει ὃτι ὁ Ὃμηρος γνώριζε μόνο αὐτές τίς λέξεις. Ἀσφαλῶς γνώριζε κι ἂλλες πού δέν χρησιμοποίησε.
Ἀπό αὐτές τίς 10.000 λέξεις, οἱ σύγχρονοι ῟Ελληνες γνωρίζουν (καί χρησιμοποιοῦν) τίς 8.000. Αὐτό προκύπτει ἀπό τίς μεταφράσεις μου σέ πεζό καί ἒμμετρο λόγο τῆς Ἰλιάδος καί τῆς Όδυσσείας, ὃπουδιατηροῦνταιἀμετάφραστες τό 80% καί πλέον τῶν λέξεων τοῦ Ὁμήρου, διότι ὃλοι τίς καταλαβαίνουμε.
Ὃλες οἱ μέχρι σήμερα παλαιότερες μεταφράσεις τῶν ἐπῶν εἶναι γραμμένες σέ μία ἂλλη ἐποχή σέ ἀκραία δημοτική, παρά τήν λογοτεχνική τους ἀξία, σέ γλῶσσα πού δύσκολα κατανοεῖ ἡ σύγχρονη κονωνία τῶν Ἑλλήνων, πού ὁμιλεῖ τήν κοινή καθομιλουμένη, ἀνάμικτη μέ πάμπολλες λέξες καί ἐκφράσεις τῆς καθαρεύουσας ἀλλά καί τῆς ἀρχαίας ἑλληνικῆς. Κι αὐτό εἶναι φυσιολογικό, διότι ἡ ἀρχαία καί σύγχρονη γλῶσσα εἶναι μία καί ἐνιαία.
Ὁ ἂκρατος δημοτικισμός καί ἡ χρησιμοποίηση ντοπιολαλιῶν δέν ἓλκει πιά τούς Ἓλληνες, πού θέλουν τίς ἀποδόσεις τῆς Ἰλιάδος καί τῆς Ὀδυσσείας στήν σύγχρονη καθομιλουμένη, ἡ ὁποία βρίσκεται πολύ κοντά στήν ἀρχαία γλῶσσα.
Στό μεταξύ οἱ Ἓλληνες, ὃπως ὃλοι οἱ Εὐρωπαῖοι καί ὃλος ὁ δυτικός καί ὑπερατλαντικός κόσμος, βομβαρδίζονται καθημερνά ἀπό τήν ἀγγλική γλῶσσα τοῦ διαδικτύου μέ λέξεις πού προκύπτουν ἀπό τό διαδίκτυο καί τήν τεχνολογία, πολλές ἀπό τίς ὁποῖες εἶναι ἐκ παλιννοστήσεως ἑλληνικές, ὃπως: technology, nanotechnology, geology κλπ.
Αὐτή ἡ πραγματικότητα ἐξασθενεῖ περισσότερο τό ἐνδιαφέρον τῶν νεωτέρων γενεῶν γιά τίς λογοτεχνικές μεταφράσεις παλαιοτέρων λογίων, οἱ ὁποῖοι στήν ἐποχή τους χρησιμοποιοῦσαν λέξεις τῆς ἀκραίας δημοτικῆς γιά νά ἀποδώσουν τά ὁμηρικά νοήματα, πού ἐκφράζονται μέ λέξεις, τίς ὁποῖες γνωρίζουν κατά 80% καί ἂνω ὃλοι οἱ γραμματισμένοι καί σπουδάζοντες Ἓλληνες.
Ἒτσι ἒγινε ἀπό τόν προπερασμένο καί τόν περασμένο αἰῶνα μία συνειδητή στρέβλωση τῆς ὁμηρικῆςλεκτικῆςἐκφράσεως, ἒτσι ὣστε νά μή φαίνεται ἡ βαθειάἐπιρροή τῆς ὁμηρικῆς γλώσσας στίς εὐρωπαϊκές διαλέκτους, ἐνῶ στούς Ἓλληνες περνοῦσε ἡ στρεβλή ἐντύπωση πώς ἂλλη γλῶσσα μιλοῦσαν οἱ Ἓλληνες στήν ἐποχή τοῦ Ὁμήρου καί ἂλλη οἱ σημερινοί.
Οι μεταφράσεις Καζαντζάκη και Κακριδή
Πρωταγωνιστής τῆς γλωσσικῆς αὐτῆς στρεβλώσεως εἶναι ὁ διακεκριμένος καί λαοφιλής Νίκος Καζαντζάκης, οἱ μεταφράσεις τοῦ ὁποίου, σέ συνεργασία μέ τόν άκραῖο δημοτικιστή Κακριδή, ἒκαναν τήν Ἰλιάδα καί τήν Ὀδύσσεια κυριολεκτικά ἀγνώριστες, καθώς ἒγινε χρήση ἢ καί κατάχρηση ἀκόμη τῆς κρητικῆς ντοπιολαλιᾶς, καί μάλιστα δέ διδακτικές μεταφράσεις, σέ βαθμό πού νά καταστήσουν ἀναγκαία τήν παράθεση γλωσσαρίου τῆς σημασίας τῶν λέξεων τοῦ Καζαντζάκη, γιά λέξεις τοῦ Ὁμήρου πού ὃλοι οἱ Ἓλληνες κατανοοῦν.
Καί ἰδοῦ μερικά κραυγαλαία παραδείγματα:
Ποιός ξέρει τί σημαίνει καθανείς; Ὁ Ὃμηρος λέει ἓκαστος.
Ποιός δέν γνωρίζει τήν λέξη νόθος; Ὁ Καζαντζάκης μᾶς πληροφορεῖ ὃτι αὐτός εἶναι ὁ κλεφτογέννητος. Γιατί ὁ κήρυκας πρέπει νά μεταφρασθεῖὡς κράχτης, ὁ κασσίτερος ὡς καλάϊ (τουρκιστί), ἡ ἒριδα ὡς μάλωμα, ὁ μετανάστης ὡς ξωμερίτης, ὁ ἂριστος ὡς πρῶτος, τό ὃποτε τοῦ Ὁμήρου ὡς σύντας,ὁ φίλος ὡς ἀκράνης.
Ἡ ἀσπίδα κατά τόν Καζαντζάκη λἐγεται σκουτάρι,
ὁ δημοβόρος βασιλεύς λέγεται λαοφάγος,
ἡ φυή (ἀπό τό φύω, μεγαλοφυής, ἰδιοφυήςκλπ) γίνεται ἐλικιά,
ὁ λαός, ἀσκέρι,
οἱ κέντορες ἳππων γίνονται ἀλογοφτερνιστίδες,
ἡ θύελλα,ἀνεμορούφουλας,
ὁ νεφεληγερέτης Ζεύς (νεφέλη+ἐγείρω) μεταφράζεται ὡς ἀνεμοστιβάχτης,
ὁ θηρευτήρ ὡς ἀγριμολόγος,
ὁ νήπιος γίνεται τρισανέμυαλος,
ὁ Ὠρίων γίνεται…ἀλετροπόδι.
ἡ Μεγάλη Ἂρκτος μεταφράζεται ὡς ἑπταπάρθενος χορός,
οἱ χείμαρροι ποταμοί γίνονται ξεροπόταμα,
ὁ ποιμήν, τσοπάνης,
οἱ ἳπποι, φαριά,
ὁ δόμος, λέξη διεθνής, γίνεται ὀντάς (ἐπί τό τουρκικότερο),
ἡ ὀμίχλη, ἀντάρα,
ἡ καλλιπάρος κόρη (καλή+παρειά) γίνεται πανέμνοστος κλπ.κλπ.
Ἀλλά οὐδέν κακόν ἀμιγές καλοῦ. Ἲσως ἡ μετάφραση Καζαντζάκη νά διευκολύνει τούς σημερινούς τηλεθεατές δημοφιλοῦς σειράς νά καταλάβουν τό γλωσσολόγιο τῆς καπετάνισσας Καλλιόπης, ὃπως κατέω, ψόματα, κοπέλι, γιάντε, ἐπαέ, καλιά, μαντιλίδες. νά σᾶς παρακατσέβη καί ἂλλες λέξεις τῆς κρητικῆςντοπιολαλιᾶς.
ΥΓ:Λέγαμε σέ προηγούμενο ἂρθρο γιατί οἱ Γάλλοι καί οἱ Γερμανοί δέν μποροῦν νά προφέρουν τό «ρό», τό ὁποῖο λένε «γό». Κι αὐτό, ὃπως ἐξηγήσαμε, ὀφείλεται σέ γενετική ἀδυναμία τῶν λαῶναὐτῶν. Ἰδοῦ ὃμως, λίγες ἡμέρεςἀργότερα, εἲχαμε μία ἂλληἒκπληξη.
Μετά τό «ζαμέ κορωπί», ἀποθαυμάσαμε τά ἐπαναστατικά γαλλικά τοῦ γενικοῦ γραμματέα τοῦ ΚΚΕ κ. Κουτσούμπα, ὁ ὁποῖος πῆγε μέ ἀγωνιστικό κίνητρο στήν Γαλλία καί μίλησε πρός τούς ἀγωνιζομένους Γάλλους, συμπαριστάμενος στίς δυναμικές ἀντιδράσεις τους γιά νά μήναὐξηθεῖ τό ὃριοἡλικίας συνταξιοδότησης. Σέ ὃλες τίς ὁμιλίες του ὃμως κατέβαλε μεγάλες προσπάθειες νά πεῖ τό «ρό», «γό».
Ἡ γλῶσσα τοῦ Ἓλληνα δέν εἶναι φτιαγμένη γιά νά μιλᾶ τά γαλλικά μέ τήν «γαλλική ἀξάν», κι οὒτε εἶναι ἀναγκαῖο αὐτό.
Καί ὁ μέν κ. Κουτσούμπας σχολιάσθηκε θετικά ἀπό τά ἑλληνικά ΜΜΕ γιά τά «ὡραῖα» γαλλικά του, ἀλλά ὀ ἲδιος προφανῶς κατέβαλε μεγάλη προσπάθεια γιά νά προφέρει κάθε φορά τό «ρό», «γό», πού βρισκόταν σέ λέξη παρά λέξη τῶν ὁμιλιῶν -χαιρετισμῶν του πρός τούς ἐξεγερμένους Γάλλους, πού ἀπειλοῦν μέ…νέα Βαστίλη γιά τό συνταξιοδοτικό.
*Ο Κώστας Δούκας είναι δημοσιογράφος (μέλος της ΕΣΗΕΑ), ερευνητής και συγγραφέας (μέλος της Εταιρίας Ελλήνων Λογοτεχνών). Ασχολείται επί 40ετία με την ομηρική γραμματεία. Έχει μεταφράσει την Ιλιάδα και την Οδύσσεια σε πεζό λόγο και, τελευταία, σε έμμετρο μετά σχολίων, με την διάσωση του 80% των λέξεων του Ομήρου.
