Μαύρη Πανώλη: Έλυσαν το μυστήριο της μεγαλύτερης πανδημίας του Μεσαίωνα

Ένα μυστήριο 684 ετών βρίσκει τη λύση του καθώς οι ερευνητές πιστεύουν ότι εντόπισαν τελικά την προέλευση του Μαύρου Θανάτου, της βουβωνικής πανώλης  που για 400 χρόνια επικράτησε σε Ευρώπη και Ασία σκοτώνοντας το 60% του ευρωπαϊκού πληθυσμού μέσα σε επτά χρόνια.

Η πανούκλα εξακολουθεί να προκαλεί ανησυχία και σήμερα, κυρίως στις αγροτικές περιοχές. Μπορεί βέβαια να αντιμετωπιστεί με αντιβιοτικά και η βελτίωση της υγιεινής έχει μειώσει σημαντικά τη μετάδοση.

Παρόλα αυτά, ορισμένες χώρες έχουν αντιμετωπίσει μεγάλες επιδημίες. Η Μαδαγασκάρη το 2017 ανέφερε περισσότερα από 2.400 κρούσματα πνευμονικής πανώλης, η οποία μπορεί να εξαπλωθεί μέσω του αέρα.

Η εξάπλωση των ζώων που προκάλεσε τον Μαύρο Θάνατο έχει κάποια ομοιότητα με τις ασθένειες που βρίσκονται σήμερα στα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων.
Οι ερευνητές, με επικεφαλής τη δρα Μαρία Σπύρου, μεταδιδακτορική ερευνήτρια του γερμανικού Πανεπιστημίου του Τίμπινγκεν και του Τμήματος Αρχαιογενετικής του Ινστιτούτου Μαξ Πλανκ για την Επιστήμη της Ανθρώπινης Ιστορίας στην Ιένα, που έκαναν τη σχετική δημοσίευση στο περιοδικό “Nature”, προσδιόρισαν την περιοχή Τιαν Σαν της Λίμνης Ισίκ-Κουλ του σημερινού Κιργιστάν ως το πιθανότερο επίκεντρο της πανούκλας, η οποία μετά εξαπλώθηκε προς τα δυτικά μέσω κυρίως των εμπορικών οδών.

«Βρήκαμε το πηγαίο στέλεχος του Μαύρου Θανάτου και ακόμη γνωρίζουμε την ακριβή χρονολογία του (1338)», δήλωσε η Σπύρου, η οποία έχει εξειδικευθεί στην ιστορία και εξέλιξη των λοιμωδών νόσων, ιδίως της πανώλης. “Παρά τον κίνδυνο περιβαλλοντικής μόλυνσης (των δειγμάτων DNA) και την ανυπαρξία εγγυήσεων ότι τα βακτήρια θα είχαν μπορέσει να διατηρηθούν, καταφέραμε να αλληλουχίσουμε αρχαίο DNA από επτά άτομα από δύο νεκροταφεία και βρήκαμε το DNA του βακτηρίου της πανώλης σε τρία από αυτά”, πρόσθεσε.

Το big bang της Πανούκλας

Η δεύτερη πανδημία πανώλης, η οποία ξεκίνησε τον 14ο αιώνα και σάρωσε την Ευρώπη, την Ασία και αλλού, σκότωσε εκατομμύρια ανθρώπους, αναστάτωσε τις κοινωνίες και σταμάτησε ακόμη και πολέμους. Για δεκαετίες, οι ερευνητές έψαχναν στοιχεία και συζητούσαν για το πού ξεκίνησε η πανδημία, με πολλές θεωρίες, αλλά ελάχιστα ασφαλή στοιχεία.

Τώρα, μια νέα ανάλυση αρχαίου DNA που προέρχεται από ένα νεκροταφείο στο σημερινό Κιργιστάν χρονολογεί την έκρηξη της πανούκλας στο έτος 1338.
Οι ερευνητές ανακάλυψαν στοιχεία DNA των βακτηρίων που προκαλούν την πανούκλα μέσα σε δόντια που είχαν αφαιρεθεί από τα πτώματα πολλών ανθρώπων που είχαν ταφεί εκεί. Το DNA είναι στενά συνδεδεμένο με το στέλεχος που προκάλεσε τον Μαύρο Θάνατο λιγότερο από μια δεκαετία αργότερα και επίσης με την πλειονότητα των στελεχών πανώλης που κυκλοφορούν σήμερα.

“Αυτό που βρήκαμε σε αυτό το νεκροταφείο. . . ήταν ο πρόγονος τεσσάρων από πέντε από αυτές τις γενεαλογικές γραμμές – οπότε είναι πραγματικά σαν το big bang της πανούκλας”, δήλωσε σε συνέντευξη Τύπου ο Johannes Krause. “Έτσι, έχουμε ουσιαστικά εντοπίσει αυτή την προέλευση στο χώρο και στο χρόνο, κάτι που είναι πραγματικά αξιοσημείωτο”.

Οι χώροι ταφής στο σημερινό Κιργιζιστάν, όπου οι ανασκαφές ξεκίνησαν το 1885, έχουν κεντρίσει την περιέργεια των ερευνητών εδώ και χρόνια. Οι τοποθεσίες, δύο χριστιανικά νεκροταφεία, περιείχαν 467 επιτύμβιες στήλες που κάλυπταν σχεδόν 900 χρόνια, σύμφωνα με τον Philip Slavin, συγγραφέα της μελέτης και αναπληρωτή καθηγητή ιστορίας στο Πανεπιστήμιο του Stirling στο Ηνωμένο Βασίλειο.

Περίπου 118 από αυτούς τους τάφους ήταν από το 1338 και το 1339, συμπεριλαμβανομένων ορισμένων με επιγραφές που έγραφαν “πανούκλα”, αλλά δεν έχει αποσαφηνιστεί τι ακριβώς σήμαινε αυτό.

Η έρευνα

Η ερευνητική ομάδα εξήγαγε επτά δόντια από επτά άτομα που είχαν ταφεί στα νεκροταφεία κατά τα έτη 1338 και 1339.

Ο πολφός των αρχαίων δοντιών είναι γεμάτος με αποξηραμένα αιμοφόρα αγγεία και είναι πολύ πιθανό να περιέχει ενδείξεις παθογόνων παραγόντων που μεταδίδονται με το αίμα, όπως τα βακτήρια που προκάλεσαν τον Μαύρο Θάνατο.
Οι ερευνητές αλληλούχισαν όλο το αρχαίο, αποικοδομημένο DNA που βρέθηκε μέσα στα δόντια και συνέθεσαν τις διαφορετικές αλυσίδες, οι οποίες παρείχαν αποδείξεις για την παρουσία των βακτηρίων.

Οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι το στέλεχος που εντοπίστηκε στα νεκροταφεία ήταν πρόγονος των γονιδιωμάτων των θυμάτων του Μαύρου Θανάτου περίπου οκτώ χρόνια αργότερα.

Ανακάλυψαν επίσης ότι οι μαρμότες που ζουν σήμερα στην οροσειρά Tian Shan κοντά στον τόπο ταφής φέρουν ένα στενά συνδεδεμένο στέλεχος του βακτηρίου.

Οι ερευνητές πιστεύουν ότι το στέλεχος του Μαύρου Θανάτου εμφανίστηκε εκεί, πιθανώς από τις μαρμότες, και στη συνέχεια εξαπλώθηκε γρήγορα στην κοινότητα όπου βρίσκονταν οι τόποι ταφής. Η κοινότητα – η οποία βρίσκεται κοντά στη λίμνη Issyk-Kul στο σημερινό Κιργιζιστάν – είχε περίπου 1. 000 άτομα που ζούσαν εκεί πριν από το ξέσπασμα της ασθένειας, σύμφωνα με τον Slavin.

Ήταν ένας εμπορικός σταθμός κατά μήκος του Δρόμου του Μεταξιού, με ανθρώπους πολλών εθνοτήτων και καταβολών. Το εμπόριο και τα ταξίδια πιθανότατα έστειλαν την πανούκλα σε άλλες περιοχές.

Η κα Σπύρου δήλωσε ότι ο προσδιορισμός της προέλευσης του Μαύρου Θανάτου δίνει στους ερευνητές μια βάση για να κατανοήσουν ποιοι παράγοντες οδήγησαν στην πανδημία.

Η έρευνα κατέστη δυνατή, εν μέρει, χάρη στις τεχνολογικές εξελίξεις στη γενετική αλληλουχία, η οποία έχει γίνει πιο ισχυρή και φθηνότερη. Οι μελλοντικές εργασίες θα μπορούσαν να ανοίξουν πόρτες για την κατανόηση άλλων ιστορικών επιδημιών.

Η έρευνα αναδεικνύει επίσης τις ταχείες βελτιώσεις στην αλληλουχία του DNA, οι οποίες θα μπορούσαν να βοηθήσουν τους επιστήμονες να μελετήσουν τα πρότυπα άλλων ιστορικών ασθενειών – και να προετοιμαστούν για μελλοντικές επιδημίες.

“Πρόκειται για απτές αποδείξεις ότι οι άνθρωποι αυτοί, για τους οποίους υπήρχαν προηγουμένως υποψίες ότι πέθαναν από την πανούκλα, είναι γνωστό ότι πέθαναν σίγουρα κατά τα πρώτα στάδια του Μαύρου Θανάτου”, δήλωσε η Sharon DeWitte, βιοαρχαιολόγος και καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο της Νότιας Καρολίνας, η οποία μελετά τον Μαύρο Θάνατο εδώ και δύο δεκαετίες, αλλά δεν συμμετείχε στην έρευνα αυτή. “Είμαι πεπεισμένη από τα ευρήματα”.
“Η πανδημία διήρκεσε τουλάχιστον πάνω από 400 χρόνια”, δήλωσε η DeWitte.

Για αιώνες, οι πόλεις συνέχισαν να αντιμετωπίζουν τις επιδημίες. Οι ερευνητές διαφωνούν σχετικά με την ημερομηνία λήξης της πανδημίας. Ορισμένοι θεωρούν ότι η Μεγάλη Πανούκλα του Λονδίνου το 1665 αποτέλεσε το τέλος της περιόδου, αλλά η ασθένεια έπληξε πολλές άλλες πόλεις αργότερα.

“Το να είμαστε σε θέση να αναλύσουμε ολόκληρο το γονιδίωμα του στελέχους που υπήρχε πριν από 700 χρόνια – είναι εξαιρετικό”, δήλωσε η DeWitte. 

Ο Krause δήλωσε ότι η έρευνα για τον Μαύρο Θάνατο – και η παγκόσμια εμπειρία της πανδημίας του κοροναϊού – απαιτεί να δοθεί μεγαλύτερη έμφαση στην κατανόηση των ασθενειών που φιλοξενούν τα ζώα και οι οποίες θα μπορούσαν να μεταδοθούν στον άνθρωπο.

ΠΗΓΗ: https://www.nbcnews.com/