Έρευνα: Ο μηχανισμός των Αντικυθήρων αποκαλύπτει τα μυστικά του με τη βοήθεια του Παρμενίδη

Της Αγγελικής Γυπάκη 

Ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων είναι ένα περίτεχνο μηχάνημα -ηλικίας περίπου 2000 ετών – που θεωρείται το αρχαιότερο μηχανικό Σύμπαν και ο πρώτος αναλογικός υπολογιστής που κατασκεύασαν οι αρχαίοι Έλληνες.

Για τους λόγους αυτούς συνεχίζει να προκαλεί το έντονο  ενδιαφέρον σπουδαίων Ελλήνων και ξένων επιστημόνων μεταξύ των οποίων και του Καθηγητή Φυσικής του Διαστήματος του Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Ξενοφώντα Μουσά, o οποίος σε συνέντευξη του στο ecozen.gr τον περιγράφει ως «έναν μηχανισμό εκπληκτικής ευφυΐας, που μπορούσε να περιγράψει το τότε γνωστό ουράνιο στερέωμα. Έδινε τη θέση του ηλίου και της σελήνης καθώς και τις φάσεις της». 

Η αποκάλυψη

Σήμερα, ερευνητές του Πανεπιστημιακού Κολλεγίου του Λονδίνου (UCL) -μεταξύ των οποίων και δύο Έλληνες- ανακοίνωσαν  στο επιστημονικό περιοδικό Scientific Reports ότι έκαναν ένα σημαντικό βήμα προς την επίλυση του αινίγματος που περιβάλλει τον αρχαίο ελληνικό αστρονομικό υπολογιστή. Και για να το πετύχουν αυτό, αξιοποίησαν την αρχαία ελληνική  μαθηματική μέθοδο του Παρμενίδη!  

Η ανακάλυψη φέρνει την ερευνητική ομάδα ένα βήμα πιο κοντά στην πλήρη κατανόηση των δυνατοτήτων του μηχανισμού των Αντικυθήρων και της ακρίβειας με την οποία ήταν σε θέση να προβλέψει αστρονομικά φαινόμενα.

Όπως επισημαίνουν τα μέλη της διεπιστημονικής ερευνητικής ομάδας «UCL Antikythera Research Team», με επικεφαλής τον καθ. Τόνι Φριθ, το αποτέλεσμα της νέας έρευνας «ρίχνει φως» στον τρόπο λειτουργίας των γραναζιών στο μπροστινό μέρος του μηχανισμού.

Και προσθέτουν: «…η εργασία από την πολυεπιστημονική ερευνητική ομάδα του UCL Αντικυθήρων αποκαλύπτει μια νέα απεικόνιση της αρχαίας ελληνικής τάξης του σύμπαντος (cosmos), μέσα σε ένα πολύπλοκο σύστημα οδοντωτών τροχών στο μπροστινό μέρος του μηχανισμού».

Ο επικεφαλής καθηγητής της ομάδας Tony Freeth (UCL Μηχανολόγος Μηχανικός) εξήγησε: “το δικό μας είναι το πρώτο μοντέλο που συμμορφώνεται με όλα τα φυσικά στοιχεία και ταιριάζει με τις περιγραφές στις επιστημονικές επιγραφές που είναι χαραγμένες στον ίδιο τον μηχανισμό.”

“Ο ήλιος, η σελήνη και οι πλανήτες εμφανίζονται σε μια εντυπωσιακή περιοδεία της αρχαίας ελληνικής λαμπρότητας.”

Ο μηχανισμός

«Ο μηχανισμός των Αντικυθήρων έχει προκαλέσει τόσο γοητεία όσο και έντονη διαμάχη από την ανακάλυψή του σε ένα ναυάγιο της Ρωμαϊκής εποχής το 1901 από Έλληνες σφουγγαράδες κοντά στο μικρό μεσογειακό νησί των Αντικυθήρων.

Η αστρονομική αριθμομηχανή είναι μία χάλκινη συσκευή που αποτελείται από ένα πολύπλοκο συνδυασμό των 30 χάλκινων γραναζιών που βρέθηκαν και χρησιμοποιούνταν για την πρόβλεψη των αστρονομικών φαινομενων: εκλείψεις, φάσεις της Σελήνης, θέσεις των πλανητών όπως και τις ημερομηνίες των Ολυμπιακών Αγώνων.

Οι προσπάθειες προηγούμενων ετών

Ενώ έχει σημειωθεί μεγάλη πρόοδος τον περασμένο αιώνα για να κατανοήσουμε πώς λειτούργησε, οι μελέτες το 2005, χρησιμοποιώντας ακτίνες Χ 3D και απεικόνιση επιφάνειας,  επέτρεψαν στους ερευνητές να δείξουν πώς ο μηχανισμός προέβλεψε τις εκλείψεις και υπολόγισε τη μεταβλητή κίνηση της Σελήνης.

Ωστόσο, μέχρι τώρα, δεν ήταν πλήρης η κατανόηση του συστήματος οδοντωτών τροχών στο μπροστινό μέρος της συσκευής παρά τις συστηματικές προσπάθειες των ερευνητών. Μόνο περίπου το ένα τρίτο του μηχανισμού έχει επιβιώσει και χωρίζεται σε 82 θραύσματα – αποθαρρύνοντας την ομάδα UCL.

Το μεγαλύτερο θραύσμα, γνωστό ως θραύσμα Α, εμφανίζει χαρακτηριστικά ρουλεμάν, πυλώνες και μπλοκ. Ένα άλλο, γνωστό ως θραύσμα D, διαθέτει έναν ανεξήγητο δίσκο, γρανάζι 63 δοντιών και πλάκα.

Προηγούμενη έρευνα είχε χρησιμοποιήσει δεδομένα ακτίνων Χ από το 2005 για να αποκαλύψει χιλιάδες χαρακτήρες κειμένου κρυμμένους μέσα στα θραύσματα, μη αναγνωσμένους για σχεδόν 2.000 χρόνια. Οι επιγραφές στο πίσω κάλυμμα περιλαμβάνουν μια περιγραφή της απεικόνισης του κόσμου, με τους πλανήτες να κινούνται σε δακτυλίους και να υποδεικνύονται με χάντρες δείκτη. Ήταν αυτή η οθόνη που η ομάδα εργάστηκε για να ανακατασκευάσει.

Ο ρόλος του Παρμενίδη στη λύση του μυστηρίου

Δύο κρίσιμοι αριθμοί στις ακτίνες Χ του μπροστινού καλύμματος, 462 ετών και 442 ετών, αντιπροσωπεύουν με ακρίβεια τους κύκλους της Αφροδίτης και του Κρόνου αντίστοιχα. 

Βλέποντας από τη γη, οι πλανήτες έχουν μυστηριώδεις κύκλους, όπου μερικές φορές αντιστρέφουν τις κινήσεις τους ενάντια στα αστέρια. Για να προβλέψουμε τις θέσεις τους, είναι απαραίτητο να παρακολουθήσουμε αυτούς τους μεταβλητούς κύκλους σε εκπληκτικά μεγάλες χρονικές περιόδους».

“Η κλασική αστρονομία της πρώτης χιλιετίας π.χ., προέρχεται από τη Βαβυλώνα, αλλά τίποτα σε αυτήν δεν αποκάλυπτε το πώς οι αρχαίοι Έλληνες, βρήκαν τον εξαιρετικά ακριβή κύκλο 462 ετών για την Αφροδίτη και τον κύκλο 442 ετών για τον Κρόνο”, εξήγησε ο Υποψήφιος Διδάκτορας και μέλος της Ερευνητικής Ομάδας των Αντικυθήρων Άρης Δακανάλης.

Χρησιμοποιώντας μια αρχαία ελληνική μαθηματική μέθοδο που περιγράφεται από τον φιλόσοφο Παρμενίδη, η ομάδα UCL όχι μόνο εξήγησε πώς προέκυψαν οι κύκλοι για την Αφροδίτη και τον Κρόνο, αλλά κατάφερε επίσης να ανακτήσει τους κύκλους όλων των άλλων πλανητών, όπου λείπουν τα στοιχεία.

Η μέθοδος

Ο υποψήφιος διδάκτορας και μέλος της ομάδας David Higgon εξήγησε: “μετά από σημαντική προσπάθεια, καταφέραμε να ταιριάξουμε τα στοιχεία στα θραύσματα Α και Δ, σε ένα μηχανισμό για την Αφροδίτη, η οποία διαμορφώνει ακριβώς τη σχέση 462 ετών πλανητικής περιόδου, με …το γρανάζι 63 δοντιών να διαδραματίζει κρίσιμο ρόλο.”

Ο καθηγητής Freeth πρόσθεσε: “η ομάδα δημιούργησε τότε,  για όλους τους πλανήτες, καινοτόμους μηχανισμούς που υπολόγιζαν τους νέους προηγμένους αστρονομικούς κύκλους και ελαχιστοποιούσαν τον αριθμό των γραναζιών σε όλο το σύστημα, έτσι ώστε να ταιριάζουν στους στενούς διαθέσιμους χώρους.”

“Είναι μια βασική θεωρητική πρόοδος για το πώς κατασκευάστηκε ο κόσμος στον μηχανισμό”, πρόσθεσε ο συν-συγγραφέας, Δρ Adam Wojcik (UCL Μηχανολογία). “Τώρα πρέπει να αποδείξουμε τη σκοπιμότητά του, κάνοντας το με αρχαίες τεχνικές. Μια ιδιαίτερη πρόκληση θα είναι το σύστημα των ένθετων σωλήνων που έφεραν τα αστρονομικά  δεδομένα.”

INFO:

• Η συσκευή φυλάσσεται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο στην Αθήνα.
• Η ερευνητική ομάδα του UCL Αντικυθήρων υποστηρίζεται από το Ίδρυμα Α.Γ. Λεβέντη, Charles Frodsham & Co. Και την Worshipful Company of Clockmakers. 
• Η ομάδα διευθύνεται από τον Δρ Adam Wojcik και αποτελείται από τον καθηγητή Tony Freeth, τον καθηγητή Lindsay MacDonald (UCL CEGE), τη Δρ Μυρτώ Γεωργακοπούλου (UCL Qatar) και τους υποψήφιους διδάκτορες David Higgon και τον Άρη Δακανάλη (και οι δύο UCL Μηχανολόγοι Μηχανικοί).
• Η διεύθυνση  της δημοσίευσης είναι: https://www.nature.com/articles/s41598-021-84310-w
• Το video της έρευνας:  https://vimeo.com/518734183