Ξενοφών Μουσάς: Ο θαυμαστός κόσμος του Μηχανισμού των Αντικυθήρων

 Η πρόβλεψη του καιρού και οι προγονικές κατασκευές

Τι είναι αυτό που καθιστά τον Μηχανισμό των Αντικυθήρων μοναδικό αρχαίο μηχανισμό και έκανε τον διακεκριμένο Έλληνα αστρονόμο και καθηγητή Φυσικής του Διαστήματος κ. Ξενοφώντα Μουσά να τον θαυμάζει από τα παιδικά του χρόνια, να τον οδηγήσει στη Φυσική και την Αστρονομία και να αφιερωθεί στην εξιχνίαση  των θαυμάσιων μυστικών του;

Είναι πράγματι ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων, το αρχαιότερο μηχανικό Σύμπαν και ο πρώτος αναλογικός υπολογιστής; Ποια είναι η ιστορία και η προϊστορία του μηχανισμού και ποια η χρησιμότητα του σήμερα?

Απαντήσεις σε αυτά και άλλα ενδιαφέροντα  ερωτήματα, επιχειρεί να δώσει η συζήτηση/συνέντευξη που ακολουθεί, με τον σπουδαίο  Έλληνα Φυσικό και Αστρονόμο και από τους πρωταγωνιστές της μελέτης του Μηχανισμού των Αντικυθήρων κ.  Ξενοφώντα Μουσά. Καθηγητής Φυσικής του Διαστήματος, ο κ Μουσάς έχει το χάρισμα του δασκάλου, που μπορεί  να απλουστεύει και να μεταδίδει στον συνομιλητή του ακόμη και τις πλέον δύσκολες έννοιες.

Ο Μηχανισμός και η ιστορία του

Κύριε καθηγητά αφιερωθήκατε τόσα χρόνια στην μελέτη του μηχανισμού, την οποία συνεχίζετε. Μπορείτε να μας τον περιγράψετε, όπως συνηθίζετε, με απλά λόγια- για να γίνει κατανοητός από τους αναγνώστες μας;

Πρόκειται για έναν μηχανισμό εκπληκτικής ευφυΐας που μπορούσε να περιγράψει το τότε γνωστό  ουράνιο στερέωμα. Έδινε τη θέση του ήλιου και της σελήνης καθώς και τις φάσεις της. Είναι ένα περίτεχνο μηχάνημα.

• Μοιάζει με  ένα ρολόι που έχει δύο όψεις αρκετά γρανάζια (περισσότερα από 30 στον αριθμό, ίσως και 70) που περιστρέφονται γύρω από 10 άξονες και  επτά καντράν και με έναν ή περισσότερους δείκτες για το καθένα. Πλέον με τη βοήθεια του υπερσύγχρονου  τομογράφου που φτιάχτηκε αποκλειστικά για την μελέτη του μηχανισμού, έχουν διαβαστεί αρκετές από τις επιγραφές που υπήρχαν στις πλάκες και στους περιστρεφόμενους δίσκους, με αστρονομικούς όρους, και έχουν αποδοθεί σε ένα είδος “εγχειριδίου χρήσης” του οργάνου.
•  Στην μια όψη έχει δύο δείκτες: Ο ένας δείχνει την κίνηση του  Ήλιου. Ως «Χρυσούν σφαιρίον» αναφέρεται στο ενσωματωμένο  εγχειρίδιο  του μηχανισμού. Μόνο που εδώ έχεις χάλκινες σελίδες με οδηγίες χρήσης και δεν πατάς F1 για να βγουν  οι οδηγίες όπως γίνεται σε έναν σύγχρονο υπολογιστή. Ο άλλος δείκτης έχει ένα «Αργυρούν σφαιρίον» δείχνει την κίνηση και τις φάσεις της Σελήνης. Οι οδηγίες χρήσεως είναι γραμμένες με ύψος γραμμάτων 2 με 2,2 χιλιοστά και πάχος που δεν ξεπερνά το 1/10 του χιλιοστού.
• Από την άλλη όψη έχει αρκετούς δείκτες σε κυκλικές και σπειροειδείς κλίμακες. Η μια έχει μια περιοδικότητα 19 ετών και  άλλη κυκλική με διάρκεια 76 έτη που έχει να κάνει με τις προβλέψεις των φάσεων της σελήνης. Πρόκειται ουσιαστικά για το ημερολόγιο που χρησιμοποιούμε και σήμερα για τον υπολογισμό του  Πάσχα. Δημιουργήθηκαν  από τον αστρονόμο Μέτωνα στην Αθήνα, την εποχή Σωκράτη, ο οποίος είχε ένα αστεροσκοπείο στην Πνύκα, ένα στον Κολωνό και ένα στον Λυκαβηττό. Εκείνη την εποχή είχαν ανάλογες κινητές γιορτές οι Έλληνες εξαρτημένες από τις φάσεις της σελήνης, όπως το Πάσχα σήμερα, και ένα ημερολόγιο 365 ετών με δίσεκτα έτη επίσης.
• Άλλη μια σπείρα έχει να κάνει με την πρόβλεψη των εκλείψεων και   μια ακόμη κυκλική κλίμακα, πολύ σπουδαία, που προσδιορίζει ποια ημέρα ακριβώς θα γίνουν οι  Ολυμπιάδες ανά 4ετια, τα Πύθια, τα Ίσθμια, τα Νέμεα,  τα Νάα στην Δωδώνη, τα Άλεια στην Ρόδο.
• Περιλαμβάνει επίσης έναν χάρτη του ουρανού με τα ζώδια. Στην πραγματικότητα είχε και άλλα τμήματα που δεν ξέρουμε που μπαίνουν, ίσως ακόμη και μια ουράνια σφαίρα.

Πότε εκτιμάτε ότι κατασκευάστηκε  και ποια η προέλευσή του;

Με νεώτερες μελέτες η κατασκευή του προσδιορίζεται στην Ελληνιστική περίοδο μεταξύ  150 και 100 π.Χ. αρκετά πριν από την χρονολογία του ναυαγίου, το οποίο ενδέχεται να συνέβη ανάμεσα στο 87 π.Χ. και 63 π.Χ. λίγα μέτρα από την βόρεια ακτή  των Αντικυθήρων. Αποδιδόταν παλαιότερα στην Ποσειδώνια σχολή.

Ο Ποσειδώνιος ο Ρόδιος ή ο Απαμεύς ήταν Έλληνας πολυμαθής Στωικός φιλόσοφος, αστρονόμος, γεωγράφος, σημαντικός πολιτικός, ιστορικός και δάσκαλος που γεννήθηκε στην Απάμεια της Συρίας,  αλλά έζησε πολλά χρόνια στην Ρόδο αφού ολοκλήρωσε τις σπουδές του κοντά στους Στωικούς στην Αθήνα. Έκανε πολλά ταξίδια και τον θεωρούσαν τον πολυμαθέστερο άνθρωπο του κόσμου στην εποχή του.

Η μελέτη μας ωστόσο αποδεικνύει ότι ο μηχανισμός φτιάχτηκε πολλά χρόνια πριν τον Ποσειδώνιο. Την εποχή που φτιάχτηκε ο μηχανισμός ζει ο θεωρούμενος σημαντικότερος Έλληνας αστρονόμος ο Ίππαρχος, από την Νίκαια της Βηθυνίας που ξέρουμε ότι είχε κατασκευάσει πάρα πολλά πρωτότυπα αστρονομικά όργανα και είχε κάνει πάμπολλες σημαντικότατες προόδους στην αστρονομία.

Για ποιο σκοπό κατασκευάστηκε, τι εξυπηρετούσε;

Είναι ένα υπερμηχάνημα, αστρολάβος, αστρονομικό ρολόι, πλανητάριο και  όλα μαζί , που επιτρέπει να υπολογίζεις τις γεωγραφικές συντεταγμένες. Απορούσα πώς είναι δυνατόν να φτιάξουν οι Έλληνες ένα μηχάνημα, που να προβλέπουν  όλα τα αστρονομικά φαινόμενα που ήξεραν τότε, να τα κατανοήσουν και να τα προβλέψουν και μάλιστα αρκετά καλά.

Ήδη όμως, οι προϊστορικοί άνθρωποι στην Ελλάδα και αλλού, αντιλαμβάνονται ότι υπάρχουν νόμοι της Φύσης που διέπουν όλα τα φυσικά φαινόμενα. Και από αυτά, από τις φάσεις της Σελήνης  για παράδειγμα εξαρτάται πότε θα πάνε για ψάρεμα ή κυνήγι ώστε να τραφούν ή αργότερα πώς θα ταξιδέψουν με την βοήθεια των άστρων.

Έτσι ξεκινάει όλη η περιπέτεια του ανθρώπου και έτσι μπαίνουν τα θεμέλια της Φυσικής και Αστρονομίας με συνέπεια να έχουμε τα σημερινά θαύματα της επιστήμης και της τεχνολογίας που χρησιμοποιούν.

Ο ήλιος επηρεάζει το κλίμα, τις εναλλαγές των εποχών, αλλά και σε κάποιο βαθμό κάποιων περιόδων μικρών παγετώνων . Η πρόβλεψη των φάσεων της Σελήνης επηρεάζει το κυνήγι, το ψάρεμα, αλλά  και την γονιμότητα αφού επηρεάζει τον έμμηνο κύκλο των γυναικών. Οι εποχές του έτους εξαρτώνται από την θέση του ήλιου στην διάρκεια του έτους και ρυθμίζουν την σπορά και την παραγωγή των φυτών.

Οι άνθρωποι και ειδικότερα οι Έλληνες κατανοούν όλα αυτά, αντιλαμβάνονται ότι υπάρχει αιτιοκρατία νόμοι της φύσης που εκφράζονται μα μαθηματικά και βαθμιαία προβλέπουν όλο και καλύτερα τα φυσικά φαινόμενα. Φτιάχνουν τα αρχαιότερα ορθογώνια κτήρια στο Σέσκλο για παράδειγμα το 6000 π.Χ. για να ρυθμίζουν το έτος και την σπορά στην Θεσσαλία.

Εκείνη την εποχή  γνώριζαν πέντε ακόμη πλανήτες εκτός από την Γη: Τον Ερμή, την Αφροδίτη, τον Άρη , τον Δία και τον Κρόνο. Στο εγχειρίδιο χρήσης του μηχανισμού περιγράφονται οι νόμοι της φυσικής που αφορούν στην κίνηση των πλανητών με όλες τις λεπτομερείς και ακριβέστατους αριθμούς, σε τρεις διαστάσεις.

Ασφαλώς είχε γρανάζια και δείκτες για όλους τους πλανήτες, έχουμε μόνο δυο γρανάζια του Δία στα οποία διαβάζουμε τα ακριβή μαθηματικά της κίνησης του Δία αρκετά ρεαλιστικά και μάλιστα έχουμε και ένα ελατήριο που κινεί τον πλανήτη αυτό για μερικά έτη. Δυστυχώς δεν έχουμε όλα τα γρανάζια των πλανητών  πλην του Δία και μόλις το 1/5 του εγχειριδίου χρήσης από το οποίο διαβάσαμε πολλά χάριν του ειδικού τομογράφου (12 τόνων!) και του συστήματος ψηφιακής απεικόνισης της HP που μας παραχωρήθηκε το 2005.

Παρατηρούσαν λοιπόν τη φύση αντιλήφθηκαν τις κανονικότητες και τις συμμετρίες, έβγαλαν του κανόνες, τους νόμους της φύσης και έτσι ξεκινάει η επανάσταση του ανθρώπου για την κατανόηση και την αξιοποίησή της  φύσης για την επιβίωσή του.

Η Προϊστορία του μηχανισμού

 Πώς όμως οι αρχαίοι Έλληνες έφτασαν μέχρι τον μηχανισμό των Αντικυθήρων. Τι προηγήθηκε;

Σεληνιακά ημερολόγια είχαμε πιθανότατα ήδη από το 6000 π.Χ. Αυτό αποδεικνύει η μελέτη μου του προσανατολισμού των αρχαιότερων ορθογώνιων κτηρίων που ανακαλύφθηκαν στο Σέσκλο της Θεσσαλίας  κοντά στο ομώνυμο χωριό της Μαγνησίας, ονομαζόμενα Μεγαροειδή. Αυτά είναι προσανατολισμένα σε Ανατολή και Δύση με μικρή απόκλιση 7 μοιρών, που είναι η μέγιστη απόκλιση της ανατολής της σελήνης, η ακραία θέση της, πριν ή μετά  την Ισημερία.

Μελετούσαν λοιπόν τη θέση του ήλιου και της σελήνης χρησιμοποιώντας ως αστρονομικά όργανα τα κτήρια και ήξεραν πότε είναι η Φθινοπωρινή Ισημερία ώστε ένα  περίπου μήνα μετά, όπως συνέβαινε και στην Αίγυπτο αργότερα, να σπείρουν γιατί εκείνη την περίοδο αρχίζουν οι βροχές.

Υπήρχαν ανάλογα κτήρια λίγο νεότερα (5000 π.Χ.) και  στο Δημίνη, επίσης στη Θεσσαλία λίγα χιλιόμετρα από το Σέσκλο. Την εποχή που τα έφτιαξαν ήξεραν ήδη καλή αστρονομία από την ανάγκη της σποράς και της ναυσιπλοΐας και ανάπτυξαν ημερολόγια που έπρεπε να βασίζονται τόσο στον Ήλιο όσο και στην Σελήνη.

Χαρακτηριστικό είναι ότι στην Κνωσό της Κρήτης, ένας διάδρομος στο παλάτι δείχνει ότι πρέπει να είχαν το ηλιακό ημερολόγιο με δίσεκτα έτη. Ήταν ένας κατηφορικός διάδρομος και οδηγούσε σε έναν τυφλό τοίχο, όπου προβαλλόταν το είδωλο του ηλίου που ανακλάται σε μια λεκάνη που είχαν σκάψει στο τέλος του διαδρόμου και την γέμιζαν με νερό. Παρακολουθούσαν την τροχιά του ήλιου από την ανάκλαση του ειδώλου του Ηλίου στον τοίχο.

Η ισημερία είναι η ημέρα που ο ήλιος ρίχνει ακτίνες κάθετα στον άξονα της Γης και όχι απαραίτητα όταν  είναι ίση η διάρκεια της ημέρας με τη νύχτα. Κατά την ισημερία το είδωλο του Ήλιου σχηματίζει ευθύγραμμη τροχιά τον τοίχο του διαδρόμου, ενώ είναι καμπύλη όλες τις άλλες ημέρες του έτους. Και μάλιστα η τροχιά έρχεται στην ίδια ευθεία γραμμή κάθε  τέσσερα έτη, επιτρέποντας έτσι να καταλάβουν ότι πρέπει να προσθέτουμε μια ημέρα κάθε τέσσερα έτη.

Εκείνη την ημέρα της ισημερίας η ανάκλαση του ήλιου στο νερό έδινε στον τοίχο ευθεία γραμμή, όλες οι άλλες καμπύλες. Αυτή την τεχνική χρησιμοποίησαν ο Κοπέρνικος και άλλοι, πριν ανακαλυφθούν τα τηλεσκόπια.

• Γεωγραφικό πλάτος στον Βορρά

 ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ ΙΣΗΣ ΜΕΡΑΣ ΚΑΙ ΝΥΚΤΑΣ

• 60° ΒΟΡΕΙΑ ΜΑΡΤΙΟΥ 18 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 25
• 55° ΒΟΡΕΙΑ ΜΑΡΤΙΟΥ 17 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 25
• 50° ΒΟΡΕΙΑ ΜΑΡΤΙΟΥ 17 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 25
• 45° ΒΟΡΕΙΑ ΜΑΡΤΙΟΥ 17 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 25
• 40° ΒΟΡΕΙΑ ΜΑΡΤΙΟΥ 17 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 26
• 35° ΒΟΡΕΙΑ ΜΑΡΤΙΟΥ 16 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 26
• 30° ΒΟΡΕΙΑ ΜΑΡΤΙΟΥ 16 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 27
• 25° ΒΟΡΕΙΑ ΜΑΡΤΙΟΥ 15 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 27
• 20° ΒΟΡΕΙΑ ΜΑΡΤΙΟΥ 14 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 28
• 15° ΒΟΡΕΙΑ ΜΑΡΤΙΟΥ 12 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 30
• 10° ΒΟΡΕΙΑ ΜΑΡΤΙΟΥ 8 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 4
• 5° ΒΟΡΕΙΑ ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 24 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 17

• Στον Ισημερινό η ημέρα είναι πάντοτε μεγαλύτερη λόγω της διάθλασης και σκεδασμού του φωτός στην ατμόσφαιρα.
• Γεωγραφικό πλάτος στο Νότο

ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ ΙΣΗΣ ΜΕΡΑΣ ΚΑΙ ΝΥΚΤΑΣ

• 5° ΝΟΤΙΑ ΑΠΡΙΛΙΟΥ 14 ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ 29
• 10° ΝΟΤΙΑ ΑΠΡΙΛΙΟΥ 1 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 10
• 15° ΝΟΤΙΑ ΜΑΡΤΙΟΥ 28 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 14
• 20° ΝΟΤΙΑ ΜΑΡΤΙΟΥ 26 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 16
• 25° ΝΟΤΙΑ ΜΑΡΤΙΟΥ 25 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 17
• 30° ΝΟΤΙΑ ΜΑΡΤΙΟΥ 24 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 18
• 35° ΝΟΤΙΑ ΜΑΡΤΙΟΥ 24 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 19
• 40° ΝΟΤΙΑ ΜΑΡΤΙΟΥ 23 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 19
• 45° ΝΟΤΙΑ ΜΑΡΤΙΟΥ 23 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 19
• 50° ΝΟΤΙΑ ΜΑΡΤΙΟΥ 23 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 20
• 55° ΝΟΤΙΑ ΜΑΡΤΙΟΥ 23 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 20
• 60° ΝΟΤΙΑ ΜΑΡΤΙΟΥ 22 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 20

Μας περιγράφετε δηλαδή ότι ο προσανατολισμός των κτηρίων ήταν από τότε μελετημένος ανάλογα με τη θέση του ήλιου και της σελήνης…

Ακριβώς. Αναλόγως αστρονομικά είναι προσανατολισμένα  τα ελληνικά και ρωμαϊκά θέατρα σε όλη τη Μεσόγειο, όπως και οι δρόμοι πολλών Ελληνικών και άλλων πόλεων από την αρχαιότητα. Οι δρόμοι είναι προσανατολισμένοι και τα θέατρα είναι χτισμένα ανάλογα με το πότε ανατέλλει ή και δύει ο Ήλιος (και η Σελήνη για τα θέατρα) κατά τις Ισημερίες και τα Ηλιοστάσια. Αναρωτηθήκατε ποτέ γιατί το Θέατρο του Πειραιά είναι «στραβά» χτισμένο σε σχέση με την Β’ Μεραρχίας  που περνάει δίπλα του και η οποία βλέπει την ανατολή (η δύση) του ηλίου κατά την μικρότερη (ή μεγαλύτερη) ημέρα του έτους, τα ηλιοστάσια. Από τις εκσκαφές για την κατασκευή του Τραμ αποκαλύφθηκε ότι όλα τα σπίτια του Πειραιά επίσης ήταν έτσι προσανατολισμένα, ακολουθώντας κανόνα που χρησιμοποιεί ο Ιπποκράτης.

Επίσης όλη η αρχαία  Μεσσήνη είναι ανάλογα χτισμένη ώστε ο Ήλιος ανατέλλει την ημέρα της σποράς των σιτηρών.  Και τι σημαίνει θέατρον; Τρον σημαίνει όργανο. Ήταν λοιπόν τα κτήρια όργανα μέτρησης της αλλαγής των εποχών και ρύθμισης του έτους.

Το ίδιο συμβαίνει και στην Επίδαυρο που μετράει την ανατολή του ήλιου και της σελήνης. Θα δείτε ότι έχει μια εσοχή στο πάνω διάζωμα που είναι προσανατολισμένη ώστε να προσδιορίζει την ακρότατη θέση  ανατολής της Σελήνης. Δεν είναι τυχαίο αυτό. Η  γνώση λοιπόν  του ουρανού όπως και σήμερα επιτρέπει να προβλέπουμε τον καιρό. Ξέρουν πότε πρέπει να φυτέψουν.

Μαζί έρχονται και τα μαθηματικά. Είδαν πότε ο ήλιος ανατέλλει από τον Χ λόφο ώστε να σπείρουν γιατί τότε περίπου έρχονται και οι βροχές. Έφτιαξαν δηλαδή την  Γεωμετρία  και αρχίζουν να μετρούν τις μέρες. Έτσι όταν οι άνθρωποι στο Σέσκλο αρχίζουν να σπέρνουν τα σιτηρά φτιάχνουν ένα σύστημα προϊστορικό που εξελίσσεται σε ημερολόγιο.

Τα Ημερολόγια του Μηχανισμού

Πόσα και ποια ημερολόγια υπολογίζει ο μηχανισμός ;

• Το ηλιακό ημερολόγιο σαν αυτό που έχουμε σήμερα, που μετέπειτα ονομάστηκε Ιουλιανό (οι αστρονόμοι το χρησιμοποιούν και σήμερα) και προσθέτουμε μία ημέρα κάθε 4 έτη.
• Την 8ετηρίδα που ισούται με 99 μήνες/ φορές περιφοράς της σελήνης γύρω από τη γη  και με τις  5 περιόδους της κίνησης της Αφροδίτης γύρω από τον Ήλιο. Τα 8 χρόνια μας δίνουν δύο Ολυμπιάδες μία κάθε 49 μήνες και μία κάθε 50 μήνες .
• Το Ελληνικό ημερολόγιο των 19 ετών του Μέτωνος που είναι ίσα με 235 σεληνιακούς μήνες. Είναι αυτό που χρησιμοποιούμε σήμερα για τον υπολογισμό του  Πάσχα αλλά και αυτό που χρησιμοποιούν οι Κινέζοι. Το είχαν ήδη στην προϊστορική Ελλάδα υπολογίζοντας τις φάσεις της σελήνης.
• Η μία σπειροεισής κλίμακα είχε 5 περιελίξεις με 235 υποδιαιρέσεις, που αντιστοιχούν στους 235 μήνες της περιόδου του Μέτωνα, ο οποίος είχε υπολογίσει ότι στο χρονικό αυτό διάστημα η Σελήνη επανέρχεται στον ίδιο σημείο του ουρανού με την ίδια φάση. Ο Μέτων το οργάνωσε σε 6 μήνες 29 ημερών  και άλλους 6 των 30 ημερών. Βλέπουν όμως ότι οι 354 ημέρες δεν φτάνουν για να ξαναβγεί ο ήλιος από το ίδιο σημείο και έτσι προσθέτουν άλλες 11 ημέρες.
• Το επίσης Ελληνικό ημερολόγιο του Καλλίππου  σε ξεχωριστό πίνακα από αυτό του Μέτωνα,  με διάρκεια 76 ετών – περίπου 4 φορές ο Μετωνικός κύκλος, με μία λιγότερη ηλιακή ημέρα στον πλήρη κύκλο.
• Η  περίοδος του Σάρου που προβλέπει ότι οι εκλείψεις  της σελήνης επαναλαμβάνονται κάθε 223 σεληνιακούς μήνες ή κάθε 18 χρόνια 11 μήνες και 8 ώρες
• Η περίοδος του Εξελιγμού διάρκειας 54 ετών συν ένα μήνα που είναι 3 φορές ο κύκλος του Σάρου και δημιουργήθηκε για να αποτυπωθούν οι ακριβείς επαναλήψεις των σεληνιακών εκλείψεων αφού στον κύκλο του Σάρου ήταν μετατοπισμένες κατά 8 ώρες.

Ποια θεωρείτε ότι είναι τα πιο αξιοθαύμαστα  στοιχεία που συνθέτουν τον μηχανισμό;

Όπως είπαμε  οι Έλληνες της Νεολιθικής εποχής, παρατηρώντας τη φύση και καταγράφοντας τα φαινόμενα -επειδή διαπιστώνουν ότι οι φάσεις της σελήνης επηρεάζουν το κυνήγι και το ψάρεμα – φτιάχνουν ημερολόγιο 29.5 ημερών ( 54 ημερών στο δίμηνο για να φτιάξουν γρανάζια με ακέραιο αριθμό δοντιών). Οι απόγονοι τους φτιάχνουν  γρανάζια που μπορούν κάνουν μαθηματικές πράξεις (πολλαπλασιασμούς και διαιρέσεις) και με σύνθετα κλάσματα βρίσκουν όλα ή σχεδόν όλα όσα χρειάζονται  για να αποδώσουν με θαυμαστή ακρίβεια τα τότε γνωστά αστρονομικά ημερολόγια τα οποία μάλιστα συνδέονται με τους τόπους καταγραφής των αστρονομικών φαινομένων, με μια χειροκίνητη ρύθμιση του μηχανισμού.

Αξιοσημείωτο είναι ότι με τον ίδιο τρόπο βρίσκει τις θέσεις της σελήνης ακριβώς και των πλανητών. Τα γρανάζια είναι προγραμματισμένα έτσι ώστε να  μας βρίσκει τις θέσεις αυτές. Ένας δακτύλιος είναι διηρημένος σε 365 ημέρες κι κάθε 4 χρόνια προσθέτει άλλη μια ημέρα.

Επίσης περιλαμβάνει:

• ένα πλήρες πλανητάριο που έδειχνε τις κινήσεις των ουράνιων σωμάτων αλλά δυστυχώς δεν έχουμε τα καντράν   και
• σύστημα πρόγνωσης εκλείψεων μέσω της σύμπλευσης συστήματος τροχών που προβλέπουν τις εκλείψεις. Πρόκειται για ένα διαφορικό σύστημα.
• Έχει χαραγμένα, με εξαιρετική τέχνη τα αρχαία ονόματα των μηνών

Ποια θεωρείτε ότι είναι σήμερα η χρησιμότητα του μηχανισμού;

Έχει τη δυνατότητα να εκπροσωπεί επάξια τον Ελληνικό πολιτισμό. Λέω ότι είναι η επιτομή της Ελληνικής φιλοσοφίας και πιο συγκεκριμένα των Πυθαγόρειων φιλοσόφων καθώς ο Πυθαγόρας άνοιξε το δρόμο στην φιλοσοφία που  στηρίζεται στην αιτιοκρατία και βασίζεται στους νόμους της Φυσικής ( πού θα είναι η Σελήνη πότε θα γίνει η έκλειψη ). Χρησιμοποιεί τριγωνομετρικές σειρές (Fourier) για να βρει την ακριβή θέση της σελήνης. Τα ημίτονα και τα συνημίτονα είναι ο λόγος δύο πλευρών ενός ορθογωνίου τριγώνου. Τα ίδια μαθηματικά  χρησιμοποιούμε σήμερα στα σύγχρονα τηλέφωνα για μετατρέψουμε τα ηχητικά σε bits και bytes για να φτάσει η φωνή στο αυτί μας. Απλώς αντί για bits and bites ( σ.σ. τεχνική πτυχή των υπολογιστών) έχει «δοντάκια» σε γρανάζια.

Επίσης ο μηχανισμός σήμερα, είναι το καλύτερο εκπαιδευτικό εργαλείο.  Έχω κάνει  παρουσιάσεις  στην ΝΑΣΑ και την  UNESCO, σε τουλάχιστον 50 αρχαιολογικά  μουσεία ανά τον κόσμο  άλλα περίπου 20 ξένα πανεπιστήμια, στην Βιβλιοθήκη και στο Αβερώφειο γυμνάσιο της Αλεξάνδρειας και την Αμπέτειο σχολή του Καΐρου  και σε πάνω από 100 σχολεία στην Ελλάδα. Όταν το 2009 κάναμε την έκθεση στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Ουψάλας παρά την αρχική αρνητική θεώρηση της διευθύντριάς του, διπλασιάστηκε ο αριθμός των επισκεπτών του και παρέμεινε στη συνέχεια στον ίδιο αριθμό, όπως μου έγραψε η ίδια. Το 2017 συμμετείχαμε στο Φεστιβάλ Επιστημών στην Μόσχα όπου είχαμε και το πρώτο περίπτερο από 3700 συνολικά της έκθεσης. Την έκθεση επισκέφτηκε η υπουργός Παιδείας  και ένα μήνα μετά έβαλε τα νέα ελληνικά στα ρώσικα σχολεία.

Είστε ικανοποιημένος από την μέχρι σήμερα πρόοδο της έρευνας;

Χαίρομαι που οι αρχαιολόγοι ξεκίνησαν  και πάλι την έρευνα στον βυθό του ναυαγίου αυτή τη φορά υπό το Ίδρυμα Λασκαρίδη. H επιστημονική ομάδα του Προγράμματος έρευνας για τον Μηχανισμό των Αντικυθήρων, είχε επιχορήγηση από Αγγλική ιδιωτική Leverhulme και στην συνέχεια  με την αρωγή του Ιδρύματος Ι.Φ. Κωστόπουλου, ενώ το Ίδρυμα Αλέξανδρου Ωνάση συνέδραμε την έκθεσή μας στην NASA. Πάντως βρέθηκαν και άλλα αντικείμενα που πιθανώς  ανήκουν στο μηχανισμό και αυτό είναι άκρως ενθαρρυντικό.

***

Βιογραφικό Ξενοφών Μουσάς

Ο αστρονόμος Ξενοφών Μουσάς είναι ένας από τους πρωταγωνιστές της μελέτης του Μηχανισμού των Αντικυθήρων. Καθηγητής Φυσικής Διαστήματος του Πανεπιστημίου Αθηνών και χαρισματικός ομιλητής. Εργάστηκε χρόνια στο Imperial College London και το Πανεπιστήμιο Μεξικού. Βραβεύθηκε από την American Geophysical Union το 2000 και την NASA το 2009. Επίτιμος διδάκτωρ Ακαδημίας Εκπαίδευσης Ουκρανίας, 2017.

Συγγραφέας τριών βιβλίων, 120 επιστημονικών άρθρων και 150 στην Εγκυκλοπαίδεια Εκδοτικής Αθηνών. Επέβλεψε 36 διδακτορικά. Ερευνητικά εργάζεται για τον Μηχανισμό των Αντικυθήρων, αρχαίους φακούς και κάτοπτρα, Ιστορία επιστημών, Διαστημική και Ηλιακή φυσική, Διδακτική.

Συμμετέχει σε πειράματα σε διαστημόπλοια της NASA και του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διαστήματος. Έκανε εκατοντάδες εκθέσεις για τον Μηχανισμό των Αντικυθήρων, Πανεπιστήμια Χάρβαρντ, Ταφτς, Λομονόσωβ, Ρέντιν, Ντρέξελ, Λονδίνου, Μπέρμινχαμ, NASA, UNESCO και πολλά Ελληνικά σχολεία και μουσεία, 500 ομιλίες σε όλο τον Κόσμο και την Ελλάδα.

***

Πηγές: Wikipedia, Μουσείο Γεωαστροφυσικής Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών, Ο μηχανισμός των Αντικυθήρων: “Πίναξ” το πρώτο μηχανικό σύμπαν, Youtube