Ήταν ένας γάιδαρος…

Είναι ξακουστό για την υπομονή και έχει υπάρξει “ήρωας” σε πολλά παιδικά παραμύθια… Ο λόγος για το συμπαθέστατο γαϊδουράκι, το οποίο αποτελεί είδος υπό εξαφάνιση. Ο αρκαδικός όνος αναφέρεται στον Όμηρο και τον Ξενοφώντα, ωστόσο, αποτελεί ζητούμενο και σοβαρό ενδεχόμενο την προσεχή δεκαετία να υπάρχει μόνο σε φωτογραφίες.

Ο γάιδαρος αποτελεί ένα κομμάτι της εικόνας που έχουμε για το χωριό, αποτέλεσε το αποκούμπι των μικροκαλλιεργητών αλλά και κάθε οικογένειας της υπαίθρου σε δύσκολες εποχές. Είναι το κατεξοχήν ζώο φόρτου αλλά και το “μεταφορικό μέσο” των φτωχότερων συνήθως χωριανών και μετέπειτα των “κουρασμένων” τουριστών, στη Σαντορίνη και αλλού.

Σήμερα, ο όνος, γομάρι ή απλά ο κοινός γάιδαρος (equus asinus) κινδυνεύει να καταστεί είδος υπό εξαφάνιση και δίνει την δική του μάχη επιβίωσης καθώς “αντικαταστάθηκε” από αγροτικά αυτοκίνητα και τρακτέρ.

Σύμφωνα με πρόσφατα στοιχεία, το συγκεκριμένο είδος παρουσιάζει σημαντική συρρίκνωση στον πληθυσμό του, καθώς από τα 508.000 ζώα που υπήρχαν στην Ελλάδα το 1950, το 1995 μειώθηκαν σε 95.000, ενώ σήμερα υπάρχουν λιγότερα από 16.000.

Tο συμπαθητικό τετράποδο, αποτελεί ένα από τα ερευνητικά ενδιαφέροντα των μελών του Εργαστηρίου Ζωοτεχνίας της Κτηνιατρικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Η διάσωση και διατήρηση των εγχώριων όνων καθώς και η αναγνώριση και καταγραφή των καθαρόαιμων φυλών αποτελεί στοίχημα για τους ερευνητές.

Τα τελευταία χρόνια αρκετοί είναι οι κτηνοτρόφοι που διατηρούν εκτροφές και καταφύγια με σημαντικό αριθμό γαϊδάρων, κυρίως στη Θεσσαλία και την Μακεδονία, ωστόσο, το συγκεκριμένο ζωικό είδος έχει μελετηθεί ελάχιστα στη χώρα μας κι ένα από τα ερωτήματα που προκύπτουν είναι αν υπάρχει ακόμα καθαρόαιμος εκπρόσωπος του αρκαδικού όνου.

Παρότι γίνεται σταθερή αναφορά στον ταπεινό, χαζό και καρτερικό γάιδαρο ουδείς έχει ασχοληθεί σε ερευνητικό επίπεδο μαζί του, κάτι που επιχειρεί για πρώτη φορά αντικείμενο του εργαστηρίου Ζωοτεχνίας της Κτηνιατρικής Σχολής του ΑΠΘ.

Μύθοι και παραδόσεις

Ο κυρ Μέντιος των παιδικών μας χρόνων έχει αποτελέσει σύμβολο σταθερότητας αλλά και συντροφιάς σε μύθους και παραδόσεις από τον Όμηρο. Είναι καταγεγραμμένη, επίσης, η συμβολή του σε εκστρατείες και πολέμους, ενώ πολλές είναι οι αναφορές που γίνονται στα ταπεινά γαϊδουράκια σε θρησκευτικά κείμενα και θρησκευτικούς συμβολισμούς στον Χριστιανισμό, τον Ιουδαϊσμό και το Ισλάμ.

Ας μην ξεχνάμε ότι ο Ιησούς έφτασε στα Ιεροσόλυμα πάνω σε έναν γάιδαρο, ενώ και η Παναγία με τον Ιωσήφ έψαχναν ασφαλές καταφύγιο ταξιδεύοντας με ένα γαϊδούρι. Άλλωστε, τα ζώα αυτά εκτέλεσαν το θέλημα του Θεού, μεταφέροντας τον Αβραάμ στο ταξίδι για τη θυσία του Ισαάκ, αλλά και τον Μωυσή στην Αίγυπτο. Οι συμβολισμοί αυτοί οδήγησαν τον Νέλσον Μαντέλα να μπει στο Σοβέτο σε ένα κάρο που έσερναν γάιδαροι. Πολιτικά… κόμματα γαϊδάρων συγκροτήθηκαν στο Κουρδιστάν, αλλά και στο Παρίσι του 1890 με υποψήφιο έναν συμπαθή όνο. Ακόμη και οι Αμερικανοί Δημοκρατικοί έχουν ως σήμα τους το γαϊδουράκι.

Ο όνος ή απλώς γάιδαρος συναντάται σε πολλές περιπτώσεις της ελληνικής ιστορίας. Κεφαλή γαιδάρου είχε ο Τυφώνας, τρομερό τέρας της μυθολογίας, ενώ ο Βάκχος και ο Ήφαιστος απεικονίζονται συχνά να ιππεύουν γαϊδούρια.

Η “παρακμή” του γαϊδάρου αρχίζει στη κλασική Αθήνα, ενώ στο Βυζάντιο και στο μεσαίωνα χρησιμοποιείται για τη διαπόμπευση παρανομούντων, οι οποίοι υποχρεώνονται να ιππεύουν ανάποδα κρατώντας την ουρά του. Γάιδαροι είναι οι ήρωες πολλών μύθων και παροιμιών και κόντρα σε όλα όσα τούς έχουν φορτώσει στη ράχη τους, συνεχίζουν τη μακρά ιστορία τους με τη μνημειώδη υπομονή τους.

Πηγή εσόδων

Αυτό, όμως, που εμείς παραμελούμε φαίνεται ότι αναγνωρίζεται στο εξωτερικό και είναι χαρακτηριστική η ιστορία ζεύγους από το Βέλγιο που μετά την πρώτη τους “γνωριμία” με τον αρκαδικό όνο ανέπτυξαν φάρμα εκτροφής. Μάλιστα, το γάλα της γαϊδούρας πωλείται προς 100 ευρώ/ λίτρο, σε εταιρείες καλλυντικών στην Ευρώπη.Τα τελευταία χρόνια, άλλωστε, δημιουργήθηκαν σε διάφορες ευρωπαϊκές χώρες (Βέλγιο, Γαλλία, Ιταλία, Γιουγκοσλαβία) εκτροφές όνων, όπου το παραγόμενο γάλα χρησιμοποιείται κυρίως για την παραγωγή καλλυντικών αλλά και για ανθρώπινη κατανάλωση. Οι ιδιαίτερα υψηλές τιμές πώλησης του παραγόμενου γάλατος στις εκτροφές των παραπάνω χωρών είναι ενδεικτικό των δυνατοτήτων της συγκεκριμένης δραστηριότητας. Στην Ελλάδα εκτρέφονται περίπου 14.570 γαϊδούρια. Στη Θεσσαλία εκτρέφονται 801 γαϊδούρια, σύμφωνα με στοιχεία που υπάρχουν για τους νομούς Τρικάλων, Καρδίτσας και Μαγνησίας.

Το γάλα του γαϊδάρου αποτελεί πρόσφατα αντικείμενο ερευνητικής δραστηριότητας λόγω της ιδιαίτερης χημικής του σύνθεσης και των ευεργετικών επιδράσεων σε διάφορες παθήσεις.

Η αξία του συγκεκριμένου γάλακτος είναι γνωστή για χιλιάδες χρόνια καθώς χρησιμοποιούνταν ως τροφή, φάρμακο και καλλυντικό. Το περιβόητο μπάνιο της Κλεοπάτρας γινόταν με γάλα γαϊδάρας και μέλι, ενώ ο Ιπποκράτης συνταγογραφούσε το γαϊδουρινό γάλα για διάφορες παθήσεις όπως αρθριτιδα, δηλητηριάσεις, πληγές και νευρικές διαταραχές.