ΟΜΗΡΟΣ, Ο ΟΞΥΔΕΡΚΗΣ…ΤΥΦΛΟΣ! Ὁ ἂνθρωπος πού ἒβλεπε τήν παπαρούνα μέ γερμένο κεφάλι ἀπό τήν δροσοσταλίδα. ΕΤΣΙ ΕΓΕΙΡΕ ΚΑΙ ΤΟ ΚΕΦΑΛΙ ΤΟΥ ΑΠΟΚΕΦΑΛΙΣΘΕΝΤΟΣ ΗΡΩΟΣ
Γράφει ο Κώστας Δούκας*
Μέ τό ἂρθρο αὐτό θά ἢθελα νά θέσω ὁριστικό τέλος στήν ἀντίληψη ὃτι ὁ Ὃμηρος ἦταν δῆθεν τυφλός καί ὃτι σέ ὃλες τίς συγκλονιστικές ἀφηγήσεις του, περιγραφές, παρομοιώσεις, προσωποποιήσεις, συγκρίσεις κλπ. θά ἒπρεπε νά εἶχε κάποιον πού νά τόν συμβουλεύει, νά τοῦ ὑπενθυμίζει καί νά τοῦ περιγράφει ὃλη τήν ὣρα τίς σκηνές πολέμου πού μᾶς ἀφηγεῖται, τούς ἀνατριχιαστικούς θανάτους τῶν ἡρώων μέ κάθε λεπτομέρεια, χωρίς αὐτό νά εἶναι ἀναγκαῖο, τά συμβαίνοντα μετωρολογικά φαινόμενα, τά χρώματα τῶν ἀντικειμένων κλπ. Κι αὐτός θά ἒπρεπε νά περιγράφει τά συμβαίνοντα μέ…ποιητικό τρόπο.
Ὃταν ὁ Ὃμηρος λέει τανύφυλλος ἐλαίη, δηλαδή ὃτι τά φύλλα τῆς ἐλιᾶς εἶναι στενόμακρα, ἢ ὃτι τό λάδι εἶναι ὑγρό (ἒλαιον ὑγρόν), ἐνῶ τό μέλι εἶναι ρευστό (μέλι ρευστόν), ἢ ὃτι ἡ μητέρα διώχνει μέ ἀνεπαίσθητη κίνηση τοῦ χεριοῦ της τήν μύγα ἀπό τό κεφάλι τοῦ μωροῦ της γιά νά μᾶς περιγράψει πῶς ἡ Ἀθηνᾶ μέ μιά τέτοια ἀνεπαίσθητη κίνηση ἀλλάζει ἐλαφρά τήν τροχιά τοῦ βέλους πού θά σκότωνε τόν Μενέλαο (Ἰλ. Δ 130), ἢ ἀκόμη μᾶς πληροφορεῖ σάν καλός μετεωρολόγος ὃτι οἱ Ἀχαιοί ἒμεναν ἀκίνητοι καί ἂτρεμοι στό πεδίο τῆς μάχης περιμένοντας τόν ἐχθρό, ὃπως τό νέφος στήν κορυφή ὂρους πού μένει ἀκίνητο σέ κορυφή ὂρους ἐπειδή σταμάτησαν νά φυσοῦν οἱ ἂνεμοι (Ἰλ. Ε 521), ὃλα αὐτά καί πολλά ἂλλα θά πρέπει, κατά τούς ὑποστηρικτές τῆς τυφλότητος, νά εἶναι ἀποκυήματα τῆς ποιητικῆς του φαντασίας, ἢ ὃτι κάποιος τέλος πάντων θά ἒπρεπε νά τοῦ καθυπαγορεύει τί ἀκριβῶς συμβαίνει σέ κάθε περίπτωση.
Κάποιος ἒπρεπε νά πληροφορήσει τόν…τυφλό Ὃμηρο ὃτι τό κεφάλι τοῦ ἣρωα ἒγειρε μαζί μέ τήν περικεφαλαία καί κρεμάστηκε ἀπό τήν σπαθειά που δέχθηκε στόν λαιμό, κι αὐτό μοιάζει μέ τήν κεφαλή παπαρούνας πού γέρνει ἀπό τό βάρος τῆς δροσοσταλίδος καί τοῦ καρποῦ μέσα στόν κῆπο (Ἰλ. Θ 306).
Κι ἀκόμη ὁ «τυφλός» Ὃμηρος ἒπρεπε νά μᾶς πληροφορήσει τήν συγκλονιστική σκηνή θανάτου τοῦ Τρώα Ἀλκαθόου, πού μόνο ἓνας αὐτόπτης μάρτυς εἶναι δυνατόν νά περιγράψει. Διότι τό δόρυ εἶχε καρφωθεῖ στήν καρδιά τοῦ Ἀλκαθόου καί ἐνῶ σπαρταροῦσε ἀκόμη ἡ καρδιά του (ἀσπαίρουσα) , ἡ οὐρά τοῦ ἀκοντίου παλλόταν μέ τούς τελευταίους σπασμούς τῆς καρδιᾶς (Ἰλ. Ν 435).
Θά ἢθελα νά ἐπιμείνω σέ μία θανατική μονομαχία, πού ἀκροθιγῶς ἀνέφερα στό προηγούμενο ἂρθρο, μεταξύ Ἀχιλλέως καί Ἀστεροπαίου, τήν ὁποία ὁ Ὃμηρος περιγράφει μέ 65 ὁλόκληρους στίχους. Ὃποιος καί μέ αὐτή τήν θανατική περιγραφή δέν πεισθεῖ ὃτι ὁ Ὃμηρος ἦταν ἐκεῖ καί ἒβλεπε, θά ἐρχόταν σέ εὐθεῖα σύγκρουση μέ τήν λογική.
Ὁ Ἀχιλλέας λοιπόν ἒχει ἐπιστρέψει στίς μάχες μετά τόν θάνατο τοῦ Πατρόκλου καί προκαλεῖ πανωλεθρία στούς συμμάχους τῶν Τρώων, τούς Παίονες, ἓνα ἂγριο θρακικό φύλλο. Οἱ δύο ἀντιμαχόμενοι καί πολλοί ἂλλοι γύρω πού μάχονται μέ ἂλλους Ἀχαιούς, βρίσκονται στίς ὂχθες τοῦ ποταμοῦ Ξάνθου.
Ὁ Ἀστεροπαῖος κατάγεται ἀπό σπουδαία γενιά. Καταγόταν ἀπό τόν εὐρύρροο ποταμό Ἀξιό καί μητέρα του ἦταν ἡ Περίβοια, ἡ μεγαλύτερη κόρη τοῦ Ἀκεσαμενοῦ. Στήν ἡρωική ἐκείνη ἐποχή, ἀκόμη καί οἱ θεοί ἒπαιρναν τό ὂνομα ποταμῶν καί ἒσμιγαν ἐρωτικά μέ θνητές γιά νά γεννήσουν ἣρωες.
Ἀχιλλέας καί Ἀστεροπαῖος ἀρχίζουν τήν μονομαχία.
Πρῶτος ὁρμᾶ ὁ Ἀχιλλέας μέ μένος νά τόν σκοτώσει. Ὁ Ἀστεροπαῖος στεκόταν στήν ὂχθη τοῦ ποταμοῦ κρατῶντας δύο δόρατα. Παρακολουθῆστε μέ προσοχή τήν σκηνή ὃπως περιγράφεται στήν Ἰλιάδα. Πλησίασαν ὁ ἓνας κοντά στόν ἂλλο καί ἀνταλλάσσουν λόγια καί ἀπειλές ἀνδρείων, ἐνῶ ὑπενθυμίζουν τήν σπουδαία καταγωγή τους. Ἀφοῦ ἒγιναν αὐτά, ὁ Ἀχιλλέας σήκωσε τό δόρυ του. Τήν ἲδια στιγμή ὁ Ἀστεροπαῖος σηκώνει δύο ἀκόντια διότι ἦταν ζερβόδεξος (περιδέξιος) καί ἦταν εὒστοχος καί μέ τά δύο χέρια. Ἀκοντίζει ἓνα δόρυ, κι αὐτό βρίσκει τήν ἀσπίδα τοῦ Ἀχιλλέα, ἀλλά δέν μπόρεσε νά τήν τρυπήσει, διότι τελικά ἐμπόδισε ὁ χρυσός. Ἐδῶ πρέπει νά ὑπενθυμίσουμε ὃτι στήν ραψωδία Σ τῆς Ἰλιάδος ὁ Ὃμηρος περιγράφει μέ κάθε λεπτομέρεια μέ ποιό τρόπο ὁ Ἣφαιστος κατασκεύαζε ἀδιάτρητες ἀσπίδες, ἀπαριθμῶντας τά στρώματα τῶν μετάλλων πού χρησιμοποιοῦσε, μεταξύ τῶν ὁποίων τελευταῖο στρῶμα ἦταν ὁ χρυσός. Μέ βάση τά στοιχεῖα τοῦ Ὁμήρου τό Πανεπιστήμιο Πατρῶν κατασκεύασε τήν ἀσπίδα τοῦ Ἀχιλλέως καί δοκίμασε τήν ἀντοχή της. Ἦταν ἀνθεκτικότατη, διότι δέν μπόρεσε, κατόπιν πειράματος, νά τήν διαπεράσει τό δόρυ πού ἒρριξε ἀκοντιστής ὀλυμπιονίκης.
Συνεχίζω τήν περιγραφή τῆς Ίλιάδος.
Ὁ Ἀστεροπαῖος ἀμέσως ρίχνει μέ τό ἂλλο χέρι τό δεύτερο ἀκόντιο καί χτύπησε ξὠφαλτσα τό δεξί χέρι τοῦ Ἀχιλλέα καί τό μάτωσε. Τό δόρυ τόν ξεπέρασε καί στάθηκε στήν γῆ «κι ἀς ἢθελε σάρκα νά χορτάσει». Τότε ρίχνει ὁ Ἀχιλλέας τό δόρυ του θέλοντα νά τόν σκοτώσει. Μά δέν τόν πέτυχε καί τό δόρυ βρῆκε τήν ψηλή ὂχθη καί χώθηκε μέσα ὡς τήν μέση. Τόσο δυνατή ἦταν ἡ ριξιά τοῦ Ἀχιλλέα, ὁ ὁποῖος εὐθύς ἀμέσως ἒσυρε μυτερό ξίφος καί σάλταρε ἐναντίον τοῦ Ἀστεροπαίου. Τί ἒκανε ὃμως αὐτός;
Παρακολουθῆστε τήν ἀλληλουχία τῶν σκηνῶν.
Ὁ Ἀστεροπαῖος μή ἒχοντας ἂλλο δόρυ, τρέχει στήν ὂχθη καί προσπαθεῖ νά βγάλει ἀπό τήν γῆ τό μπηγμένος ὡς τήν μέση δόρυ τοῦ Ἀχιλλέα. Προσπαθεῖ μιά, προσπαθεῖ δυό, προσπαθεῖ τρεῖς φορές, ἀλλά αὐτό δέν ἒβγαινε ἀπό τό χῶμα. Σ᾽αὐτήν τήν ἀπελπιστική προσπάθεια δευτερολέπτων, ὁ Ἀχιλλέας τρέχει καί φτάνει τόν Ἀστεροπαῖο καί μέ τό ξίφος τοῦ παίρνει τήν ζωή. Ὁ Ὃμηρος συνεχίζει τίς συγκλονιστικές λεπτομέρειες. Τό ξίφος τοῦ Ἀχιλλέα ἒπληξε τόν ὀμφαλό στήν κοιλιά. Ἀμέσως χύθηκαν χάμω οἱ χολάδες καί τά ἒντερα κι αὐτός ἀσθμαίνοντας πέθανε. Ὁ Ἀχιλλέας ἀμέσως πηδᾶ στό στῆθος τοῦ Ἀστεροπαίου καί τόν γδύνει ἀπό τά ὃπλα του γεμάτος καυσιολογίες.
Τό συγκονιστικότερο ὃμως συμβαίνει στήν συνέχεια. Ὁ Ἀχιλλέας ἂφησε τόν νεκρό στήν ὂχθη μέ στίς ἂμμους, νά βρέχεται ἀπό τό μελανό νερό τοῦ ποταμοῦ.
Κι αὐτόν περιτριγύριζαν τά χέλια καί τά ψάρια, τρώγοντας τό λίπος πού περιτύλιγαν τά νεφρά του.
Δηλαδή ὁ Ὃμηρος γνώριζε ὃτι τά νεφρά τοῦ ἀνθρώπου περιβάλλονται ἀπό λίπος (δημόν) πού ἦταν πρώτης τάξεως δόλωμα γιά τά ψάρια τοῦ ποταμοῦ. Καί ἰδοῦ ἡ ὁμηρική ἒκφραση πρός ἂρση κάθε ἀμφιβολίας:
Τό μέν ἂρ᾽ ἐγχέλειές τε καί ἰχθύες ἀμφεπένοντο
δημόν ἐρεπτόμενοι ἐπινεφρίδιον κείροντες.
( κι αὐτόν περιτριγύριζαν τά χέλια καί οἱ ἰχθεῖς
δρέποντες, λίπος τρώγοντας ἐπάνω στά νεφρά του)
Μετά ἀπό τήν περιγραφή αὐτή, πού κι ἂν ἒλλειπε καθόλου δέν θά ἐπηρέαζε τήν ὡραιότητα τοῦ ἒπους, μπορεῖ κανείς νά ἒχει τήν παραμικρή ἀμφιβολία ὃτι ὁ Ὃμηρος ἦταν αὐτόπτης μάρτυς τοῦ Τρωικοῦ Πολέμου;Τί νά σᾶς πῶ!
Tέλος 10ου Μέρους/Το άρθρο συνεχίζεται.Δείτε τα προηγούμενα σχετικά άρθρα εδώ
*Ο Κώστας Δούκας είναι δημοσιογράφος (μέλος της ΕΣΗΕΑ) ειδικευμένος στο ναυτιλιακό ρεπορτάζ, ερευνητής και συγγραφέας (μέλος της Εταιρίας Ελλήνων Λογοτεχνών). Ασχολείται επί 40ετία με την ομηρική γραμματεία. Έχει μεταφράσει την Ιλιάδα και την Οδύσσεια σε πεζό λόγο και, τελευταία, σε έμμετρο μετά σχολίων, με την διάσωση του 80% των λέξεων του Ομήρου. Όλα τα άρθρα του ιδίου εδώ.
