Οι επικείμενες εκλογές για την ανάδειξη προέδρου στο ΠΑΣΟΚ, ξαναβάζουν στο «κάδρο» του πολιτικού ενδιαφέροντος τον ιστορικό πόλο της ελληνικής σοσιαλδημοκρατίας και του «Κέντρου».Και…50 χρόνια μετά την ίδρυση του ΠΑΣΟΚ, ανασύρουν στην μνήμη την καθοριστική πρόσφατη πολιτική ιστορία της χώρας.
Του Μιχάλη Κωνσταντή
Την Κυριακή 06/10/24,τον προεδρικό θώκο διεκδικούν εκ νέου, ο νυν πρόεδρος Νίκος Ανδρουλάκης, καθώς και ο νυν δήμαρχος Αθηναίων Χάρης Δούκας, η πρώην υπουργός των κυβερνήσεων Σημίτη και Γ. Παπανδρέου, Άννα Διαμαντοπούλου, ο Παύλος Γερουλάνος, ο Μιχάλης Κατρίνης και η Νάντια Γιαννακοπούλου.
Η εκλογή των προέδρων του «Κινήματος», ωστόσο, μέσα από διαδικασίες έντονων αντιπαραθέσεων και με «κάλπη», είναι ένα σχετικά πρόσφατο φαινόμενο. Μόλις το «ιστορικό 1996», ξεκίνησαν οι όποιες διαδικασίες, καθώς μέχρι τότε η συνεχής παρουσία στην ηγεσία του ΠΑΣΟΚ, του ιδρυτή του Ανδρέα Παπανδρέου, ήταν αυτονόητη και σχεδόν αδιαμφισβήτητη (1974-1996). Ενώ, όποτε χρειάστηκε για τυπικούς λόγους η επανεκλογή του, αυτή γινόταν «διά βοής» και χωρίς ποτέ να στηθεί κάλπη.
Η 25ετής ιστορία
Στα 25 τελευταία χρόνια (1996-2021), όμως, έλαβαν χώρα μια σειρά από αλλαγές στην ηγεσία του ΠΑΣΟΚ/ΚΙΝΑΛ, τις οποίες θα παρακολουθήσουμε όσο γίνεται πιο συνοπτικά (μαζί με κάποια σπουδαία εσωκομματικά γεγονότα). Ξεκινώντας από το 1ο Συνέδριο του κόμματος που αποτελεί, την οιονεί, έναρξη των εκλογικών διαδικασιών, στο ως τότε ακραιφνώς προσωποκεντρικό Κίνημα.
Το Μάιο του 1984 διεξήχθη το 1ο Συνέδριο του ΠΑΣΟΚ, παρουσία του Γιασέρ Αραφάτ και της χήρας του Αλιέντε. Ο Ανδρέας Παπανδρέου μίλησε για τρεις ώρες και στο τέλος επανεξελέγη «διά βοής, ομόφωνα», πρόεδρος του κόμματος. Εξελέγη επίσης και η πρώτη Κεντρική Επιτροπή του Κινήματος, όπου πρώτοι σε ψήφους ήρθαν οι Γιώργος Γεννηματάς και Παρασκευάς Αυγερινός.
Το 1986 διαγράφτηκε ο Γεράσιμος Αρσένης, επί σειρά ετών υπουργός Οικονομικών των κυβερνήσεων Ανδρέα Παπανδρέου και το 1996 διεκδικητής της πρωθυπουργίας. Ένα χρόνο αργότερα (1987), ίδρυσε το Ελληνικό Σοσιαλιστικό Κόμμα. Τον Οκτώβριο του 1989, ωστόσο, επανήλθε στο ΠΑΣΟΚ. Το 1988, αποχωρούν οι Τάσος Ιντζές και Βασίλης Φίλιας και ιδρύουν την «Σοσιαλιστική Ένωση». Το 1989 εντάχθηκαν στο Συνασπισμό.
Το 1989, περίοδο μεγάλης πολιτικής έντασης, λόγω του «σκανδάλου Κοσκωτά» και με τον ιδρυτή του Ανδρέα Παπανδρέου, ασθενή, το ΠΑΣΟΚ έχασε τις εκλογές του Ιουνίου του 1989 καθώς και τις ευρωεκλογές που διεξήχθησαν την ίδια ημέρα. Λίγους μήνες νωρίτερα είχε αποχωρήσει από το κόμμα ο Αντώνης Τρίτσης, κορυφαίο στέλεχος και υπουργός των κυβερνήσεων Παπανδρέου, ιδρύοντας το «Ελληνικό Ριζοσπαστικό Κίνημα».
Μετά την εκλογική αποτυχία του ΠΑΣΟΚ και την αδυναμία της Νέας Δημοκρατίας να σχηματίσει αυτοδύναμη κυβέρνηση, συμφωνήθηκε η συγκρότηση κυβέρνησης συνεργασίας υπό τον Τζαννή Τζαννετάκη, με τη συμμετοχή της Νέας Δημοκρατίας και του Συνασπισμού. Την περίοδο της κυβέρνησης Τζαννετάκη, η Βουλή, με τις ψήφους των βουλευτών της κυβέρνησης, παρέπεμψε τον Ανδρέα Παπανδρέου και στελέχη των κυβερνήσεων του, μεταξύ άλλων τον Μένιο Κουτσόγιωργα και τον Δημήτρη Τσοβόλα, σε Ειδικό Δικαστήριο για τις κατηγορίες περί εμπλοκής τους στο «σκάνδαλο Κοσκωτά», αλλά και για υποκλοπές τηλεφωνικών συνδιαλέξεων από την Ε.Υ.Π.
Με τα στελέχη του κόμματος υπόδικα και έπειτα από δύο επιπλέον εκλογικές αναμετρήσεις, τον Νοέμβριο του 1989 σχηματίστηκε οικουμενική κυβέρνηση υπό τον Ξενοφώντα Ζολώτα, με τη συμμετοχή και του ΠΑΣΟΚ, ενώ τον Απρίλιο του 1990, το Κίνημα βρέθηκε στη θέση της αξιωματικής αντιπολίτευσης.
Το Σεπτέμβριο του 1990, συνήλθε το 2ο Συνέδριο του κόμματος. Παρά την κριτική που ασκήθηκε από τους συνέδρους, ο Ανδρέας Παπανδρέου επανεξελέγη «διά βοής» πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ. Στις αποφάσεις του συνεδρίου συμπεριλαμβάνεται η θέσπιση θέσης Γραμματέα, οι ποσοστώσεις γυναικών και συμμετοχή των τοπικών οργανώσεων στην επιλογή των υποψηφίων βουλευτών. Τέλος, εξελέγη νέα Κεντρική Επιτροπή. Γραμματέας της Κεντρικής Επιτροπής, ύστερα από πρόταση του προέδρου, εξελέγη ο Άκης Τσοχατζόπουλος.
Τον Ιανουάριο του 1992, το Ειδικό Δικαστήριο έκρινε αθώο, με ψήφους 7 προς 6 τον Ανδρέα Παπανδρέου και στις βουλευτικές εκλογές του 1993 το ΠΑΣΟΚ επανήλθε θριαμβευτικά στην εξουσία με ποσοστό 46,88%. Ο Ανδρέας Παπανδρέου σχημάτισε νέα κυβέρνηση, που θα ήταν και η τελευταία του.
Η μετά Παπανδρέου εποχή
Τον Απρίλιο του 1994 διεξήχθη το 3ο Συνέδριο του Κινήματος. Το συνέδριο αυτό σημαδεύτηκε από τις διεργασίες για τη «μετά Παπανδρέου εποχή», αλλά και από την προσπάθεια κατάργησης του ασυμβιβάστου της ιδιότητας του γραμματέα του κόμματος με αυτή του στελέχους της κυβέρνησης, γεγονός που θα έδινε στον Άκη Τσοχατζόπουλο τη δυνατότητα να συμμετάσχει στην κυβέρνηση. Τελικά η άρση του ασυμβιβάστου δεν επετεύχθη και ο Τσοχατζόπουλος εξελέγη και πάλι Γραμματέας της Κεντρικής Επιτροπής, επικρατώντας του Δημήτρη Τσοβόλα.
Τον Οκτώβριο του 1995 το ΠΑΣΟΚ εισήλθε σε μία κρίσιμη περίοδο εντάσεων και εσωκομματικών τριβών, καθώς από την Κεντρική Επιτροπή παραιτήθηκε ο Δημήτρης Τσοβόλας, για να ιδρύσει λίγους μήνες αργότερα το Δημοκρατικό Κοινωνικό Κίνημα (ΔΗΚΚΙ). Επίσης, μετά την είσοδο του Άκη Τσοχατζόπουλου στην κυβέρνηση, γραμματέας της Κεντρικής Επιτροπής εξελέγη ο Κώστας Σκανδαλίδης. Λίγες μέρες αργότερα ο Ανδρέας Παπανδρέου εισήλθε στο Ωνάσειο Καρδιοχειρουργικό Κέντρο, μετά από νέα κρίση της υγείας του.
Κυβέρνηση Κώστα Σημίτη
Μετά από την παραίτηση του Ανδρέα Παπανδρέου από την πρωθυπουργία στις 15 Ιανουαρίου 1996, από το «Ωνάσειο», όπου νοσηλευόταν βαριά άρρωστος, η Κεντρική Επιτροπή του ΠΑΣΟΚ με εισήγηση του Κώστα Σκανδαλίδη αποφάσισε τις διαδικασίες εκλογής του πρωθυπουργού από την κοινοβουλευτική ομάδα του κόμματος. Τρεις μέρες αργότερα (18/1/1996) η κοινοβουλευτική ομάδα επέλεξε ανάμεσα στους Κώστα Σημίτη, Άκη Τσοχατζόπουλο «πρωθυπουργεύοντα», Γεράσιμο Αρσένη και Γιάννη Χαραλαμπόπουλο.
Η μάχη ήταν αρκούντως σκληρή, στην πιο ενδιαφέρουσα εσωκομματική αναμέτρηση στην ιστορία του ΠΑΣΟΚ. Στον πρώτο γύρο ο Κώστας Σημίτης και ο Άκης Τσοχατζόπουλος λαμβάνουν από 53 ψήφους έκαστος και περνούν στον δεύτερο γύρο. Ακολουθούν ο Γεράσιμος Αρσένης με 50 ψήφους και ο Γιάννης Χαραλαμπόπουλος με 11, που θα καθορίσουν τον νικητή. Ο Κώστας Σημίτης εκλέγεται από την Κοινοβουλευτική Ομάδα του ΠΑΣΟΚ διάδοχος του Ανδρέα Παπανδρέου στην πρωθυπουργία. Στον δεύτερο γύρο ο «εκσυγχρονιστής» Κώστας Σημίτης επικρατεί με 86 ψήφους έναντι 75 του πιστού παπανδρεϊκού, Άκη Τσοχατζόπουλου και αναλαμβάνει την πρωθυπουργία της χώρας. Στις 30 Ιουνίου 1996 ο Κώστας Σημίτης θα αναλάβει και την προεδρία του Κινήματος, επικρατώντας του Άκη Τσοχατζόπουλου κατά τη διάρκεια του 4ου Συνεδρίου του ΠΑΣΟΚ.
Εκλογή νέου Προέδρου
Στις 23 Ιουνίου 1996 απεβίωσε ο Ανδρέας Παπανδρέου και λίγες ημέρες αργότερα διοργανώθηκε το 4ο Συνέδριο του ΠΑΣΟΚ, με σκοπό την εκλογή νέου προέδρου. Υποψήφιοι ήταν ο πρωθυπουργός Κώστας Σημίτης, τον οποίον πρότειναν ενυπογράφως περισσότεροι από 2.000 σύνεδροι και ο Άκης Τσοχατζόπουλος. Τελικά, πρόεδρος εξελέγη ο Κώστας Σημίτης με 53,77% έναντι 46,23% του Άκη Τσοχατζόπουλου. Στην Κεντρική Επιτροπή πρώτευσε σε σταυρούς ο Γιώργος Παπανδρέου, ενώ γραμματέας εξελέγη ο Κώστας Σκανδαλίδης. Με πρόεδρο τον Κώστα Σημίτη, το ΠΑΣΟΚ νίκησε στις εθνικές εκλογές του 1996 και σχηματίστηκε εκ νέου αυτοδύναμη κυβέρνηση.
Το Μάρτιο του 1999 συνήλθε το 5ο Συνέδριο του ΠΑΣΟΚ. Σε αυτό, ο Κώστας Σημίτης επανεξελέγη πρόεδρος, (αν και χωρίς αντίπαλο, στήθηκαν κάλπες), ενώ γραμματέας παρέμεινε ο Κώστας Σκανδαλίδης. Στις ευρωεκλογές του ίδιου χρόνου το ΠΑΣΟΚ ηττήθηκε από τη Νέα Δημοκρατία, στην ηγεσία της οποίας είχε αναδειχθεί ο Κώστας Αλ. Καραμανλής. Ωστόσο, στις εθνικές εκλογές, τον Απρίλιο του 2000, το κόμμα βγήκε πρώτο με ποσοστό 43,79% έναντι 42,74% της Νέας Δημοκρατίας και εξέλεξε 158 βουλευτές. Ο Σημίτης ορκίστηκε πρωθυπουργός για ακόμα μία τετραετία, που θα ήταν η τελευταία του.
Τον Οκτώβριο του 2001 διεξήχθη το 6ο Συνέδριο του ΠΑ.ΣΟ.Κ. παρουσία του παλαιστινίου ηγέτη Γιασέρ Αραφάτ και του πρωθυπουργού της Αλβανίας Ιλίρ Μέτα.
Ο Κώστας Σημίτης, με νωπές τις δάφνες της νίκης του στις εθνικές εκλογές (9 Απριλίου 2000), ζητά «καθαρή και δυνατή εντολή» και επανεκλέγεται στην προεδρία του Κινήματος άνευ αντιπάλου, κατά τη διάρκεια του έκτου συνεδρίου του ΠΑΣΟΚ (10-14 Οκτωβρίου). Ο Κώστας Σημίτης ήταν ο μοναδικός υποψήφιος για την ηγεσία του κόμματος και εξελέγη με ποσοστό 71,16%. Γραμματέας της Κεντρικής Επιτροπής εξελέγη ο Κώστας Λαλιώτης. Ωστόσο, παραιτήθηκε το 2003 και τον διαδέχτηκε ο Μιχάλης Χρυσοχοΐδης, (ο οποίος τα τελευταία χρόνια είναι υπουργός των κυβερνήσεων του Κυριάκου Μητσοτάκη).
Την ίδια χρονιά, ανεξαρτητοποιήθηκε από την Κοινοβουλευτική Ομάδα του ΠΑ.ΣΟ.Κ. ο Στέλιος Παπαθεμελής, ηγετικό στέλεχος του κόμματος και πρώην υπουργός, ιδρύοντας αργότερα την «Δημοκρατική Αναγέννηση».
Ανήμερα των Θεοφανείων του 2004 ο Υπουργός Εξωτερικών Γιώργος Παπανδρέου, αποδέχεται την πρόταση Σημίτη να ηγηθεί του ΠΑΣΟΚ στις επικείμενες εκλογές της 7ης Μαρτίου. Στις 8 Φεβρουαρίου του 2004 ο γιος του ιδρυτή του ΠΑΣΟΚ εγκαινιάζει νέα… εκλογικά ήθη, καθώς εκλέγεται πρόεδρος του Κινήματος μέσω μιας ανοιχτής εκλογικής διαδικασίας, στην οποία λαμβάνουν μέρος πάνω από ένα εκατομμύριο μέλη και φίλοι του Κινήματος. Είναι ο μοναδικός υποψήφιος και λαμβάνει 1.017.085 ψήφους, έναντι 3.060 λευκών ψηφοδελτίων.
Στις βουλευτικές εκλογές του 2004 το ΠΑ.ΣΟ.Κ. έπειτα από έντεκα χρόνια διακυβέρνησης της χώρας με τρεις εκλογικές νίκες (1993, 1996, 2000), έχασε τις εκλογές με ποσοστό 40,55% και πέρασε στη θέση της αξιωματικής αντιπολίτευσης. Τρείς μήνες αργότερα, στις ευρωεκλογές, το ΠΑ.ΣΟ.Κ. έλαβε τη δεύτερη θέση και εξέλεξε οκτώ ευρωβουλευτές.
Μετά την εκλογική ήττα του 2004, το Μάρτιο του 2005 διεξήχθη το 7ο Συνέδριο του ΠΑ.ΣΟ.Κ., με σκοπό την ανασυγκρότηση του κόμματος, την επικαιροποίηση του καταστατικού και την εκλογή νέων οργάνων. Γραμματέας του Εθνικού Συμβουλίου -όπως μετονομάστηκε η Κεντρική Επιτροπή- εξελέγη η Μαριλίζα Ξενογιαννακοπούλου (στέλεχος όλα τα τελευταία χρόνια του ΣΥΡΙΖΑ). Το ΠΑ.ΣΟ.Κ. ξεκίνησε μια διαδικασία ανασυγκρότησης και αναδιάρθρωσης της οργανωτικής δομής του και στο πλαίσιο αυτό, γραμματέας του Εθνικού Συμβουλίου ανέλαβε ο Νίκος Αθανασάκης.
Τον Μάιο του 2007 διοργανώθηκε Προγραμματικό Συνέδριο, με σκοπό τον καθορισμό και την εξειδίκευση του προγράμματος του κόμματος. Ωστόσο, στις πρόωρες εκλογές που διεξήχθησαν στις 16 Σεπτεμβρίου 2007, το Κίνημα δεν μπόρεσε να επανακάμψει στην εξουσία. Στις εκλογές αυτές έλαβε το 38,1% των ψήφων και 102 έδρες. Μετά το αρνητικό αποτέλεσμα, ο πρόεδρός του Γιώργος Παπανδρέου, ζήτησε την ανανέωση της εμπιστοσύνης στο πρόσωπό του. Ο Ευάγγελος Βενιζέλος ανακοίνωσε την ίδια ημέρα την υποψηφιότητά του για τη θέση του προέδρου, από το Ζάππειο. Επίσης υποψήφιος στις εκλογές ανάδειξης προέδρου του κόμματος, που διεξήχθησαν στις 11 Νοεμβρίου, ήταν και ο Κώστας Σκανδαλίδης, ενώ μόλις την τελευταία εβδομάδα αποφάσισε να μη θέσει υποψηφιότητα η Άννα Διαμαντοπούλου. Επανεξελέγη ο Γιώργος Παπανδρέου με ποσοστό 56% έναντι 38% του Ευάγγελου Βενιζέλου και μόλις 5,7% του Κώστα Σκανδαλίδη.
Το Μάρτιο του 2008 διεξήχθη το 8ο Συνέδριο του ΠΑ.ΣΟ.Κ., μετά την εσωκομματική διαδικασία εκλογής προέδρου, παρουσία περισσότερων από 7.000 συνέδρων. Χαρακτηριστικό σημείο του συνεδρίου ήταν το άνοιγμα του Γιώργου Παπανδρέου προς το «Συνασπισμό», κάτι ωστόσο που απέκλεισε ο πρόεδρος του Αλέξης Τσίπρας. Το συνέδριο ολοκληρώθηκε με την εκλογή των μελών του Εθνικού Συμβουλίου του Κινήματος, γραμματέας του οποίου επιλέχθηκε ο Γιάννης Ραγκούσης. Λίγους μήνες αργότερα, ο Γιώργος Παπανδρέου διέγραψε από την Κοινοβουλευτική Ομάδα του ΠΑ.ΣΟ.Κ. τον πρώην πρωθυπουργό Κώστα Σημίτη, μετά τη διαφωνία του τελευταίου στην πρόταση διεξαγωγής δημοψηφίσματος επί της Συνθήκης της Λισαβόνας. Ωστόσο, ο Σημίτης επέστρεψε στο κόμμα το Μάρτιο του 2009.
Κυβέρνηση Γεωργίου Α. Παπανδρέου-1ο Μνημόνιο
Στις βουλευτικές εκλογές του 2009 το ΠΑ.ΣΟ.Κ. έλαβε ποσοστό 43,92% και 160 έδρες στην Βουλή, σχηματίζοντας αυτοδύναμη κυβέρνηση. Γρήγορα, οι προγραμματικές προεκλογικές δεσμεύσεις του Γιώργου Παπανδρέου αναθεωρήθηκαν λόγω της άσχημης οικονομικής κατάστασης. Η κυβέρνηση υπέγραψε δανειακή σύμβαση («Μνημόνιο») με την Ευρωζώνη και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, γεγονός που είχε ως αποτέλεσμα τη λήψη μέτρων λιτότητας. Κατά την ψήφιση των μέτρων, διαγράφτηκαν από την Κοινοβουλευτική Ομάδα του κόμματος οι βουλευτές Βασίλης Οικονόμου και Γιάννης Δημαράς, οι οποίοι ίδρυσαν αργότερα το «Πανελλήνιο Άρμα Πολιτών» και η Σοφία Σακοράφα, η οποία εντάχθηκε στο ΣΥ.ΡΙΖ.Α.
Κατά καιρούς, ανεξαρτητοποιήθηκαν από την Κοινοβουλευτική Ομάδα ιστορικά και ανώτερα στελέχη, όπως ο Γιώργος Λιάνης και η Μιλένα Αποστολάκη, άλλοι παραιτήθηκαν από βουλευτές, ενώ άλλοι διαγράφτηκαν, λόγω διαφοροποίησής τους σε νομοσχέδια που σχετίζονταν με το Μνημόνιο. Ο Παναγιώτης Κουρουμπλής, που διαγράφτηκε για τον ίδιο λόγο, ίδρυσε, μαζί με στελέχη της ευρύτερης αριστεράς και του ΠΑ.ΣΟ.Κ., την «Ενωτική Κίνηση» και πριν τις βουλευτικές εκλογές του Μαΐου του 2012, προσχώρησε στον ΣΥ.ΡΙΖ.Α.
Το Νοέμβριο του 2011, η κυβέρνηση Παπανδρέου λαμβάνει ψήφο εμπιστοσύνης. Ωστόσο, λίγες ημέρες αργότερα, ο Γιώργος Παπανδρέου σε συνάντηση με τον πρόεδρο της Νέας Δημοκρατίας Αντώνη Σαμαρά, υπό τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας Κάρολο Παπούλια, αποφάσισαν το σχηματισμό κυβέρνησης συνεργασίας υπό το Λουκά Παπαδήμο, για την εφαρμογή των πολιτικών λιτότητας. Στην κυβέρνηση συμμετείχε και ο ΛΑ.Ο.Σ. («Λαϊκός Ορθόδοξος Συναγερμός») του Γιώργου Καρατζαφέρη.
2ο Μνημόνιο
Η νέα κυβέρνηση, συμφώνησε στη σύναψη νέας δανειακής σύμβασης (2ο Μνημόνιο). Αρκετοί βουλευτές του κόμματος παραιτήθηκαν από την έδρα τους εκφράζοντας τη δυσαρέσκειά τους για την οικονομική πολιτική που ακολουθούσε η κυβέρνηση, ενώ την ημέρα της ψηφοφορίας στη Βουλή, 22 βουλευτές καταψήφισαν το νομοσχέδιο, με αποτέλεσμα να διαγραφούν. Μεταξύ των βουλευτών που διεγράφησαν ήταν και κορυφαία στελέχη του ΠΑ.ΣΟ.Κ. και των κυβερνήσεων Παπανδρέου, όπως η Λούκα Κατσέλη και ο Χάρης Καστανίδης (οι οποίοι μαζί με άλλους πέντε βουλευτές ίδρυσαν την «Κοινωνική Συμφωνία»), η Βάσω Παπανδρέου και η Μαριλίζα Ξενογιαννακοπούλου, ενώ άλλοι πέντε από τους διαγραφέντες, προσχώρησαν στη «Δημοκρατική Αριστερά».
Αλλαγή ηγεσίας-Ευάγγελος Βενιζέλος
Μετά την παραίτηση του Γιώργου Παπανδρέου από τη θέση του Πρωθυπουργού ξεκίνησαν οι διαδικασίες και για την αλλαγή ηγεσίας στο ΠΑ.ΣΟ.Κ. Υποψηφιότητα για την ηγεσία του κόμματος κατέθεσαν ο Ευάγγελος Βενιζέλος, ο Χρήστος Παπουτσής και ο Στέφανος Τζουμάκας. Στην Εθνική Συνδιάσκεψη του ΠΑ.ΣΟ.Κ., στις 12 Μαρτίου του 2012, ανακηρύχθηκε υποψήφιος πρόεδρος του κόμματος ο Ευάγγελος Βενιζέλος, καθώς ήταν ο μοναδικός ο οποίος κατάφερε να συγκεντρώσει τον απαραίτητο αριθμό υπογραφών. Στις 18 Μαρτίου πραγματοποιήθηκαν οι εσωκομματικές εκλογές, οι οποίες ανέδειξαν τον Βενιζέλο, τέταρτο πρόεδρο του ΠΑ.ΣΟ.Κ. Στην εκλογική διαδικασία συμμετείχαν 236.151 ψηφοφόροι, με τον Ευάγγελο Βενιζέλο να λαμβάνει το 97,44% των ψήφων. Η διάλυση της Βουλής, τον Απρίλιο του 2012, και η προκήρυξη εκλογών βρήκε το ΠΑ.ΣΟ.Κ. με 129 βουλευτές, αποδυναμωμένο και αποψιλωμένο από στελέχη.
Το ΠΑ.ΣΟ.Κ. έχασε τις εκλογές του Μαΐου του 2012 λαμβάνοντας 13,18% των ψήφων και τερμάτισε τρίτο, πίσω από τον ΣΥ.ΡΙΖ.Α. (16,78%) και τη Νέα Δημοκρατία (18,85%), εκλέγοντας μόλις 41 βουλευτές. Πολλά ιστορικά στελέχη του Κινήματος αλλά και υπουργοί των κυβερνήσεων Παπανδρέου και Σημίτη βρέθηκαν μετά από πολλά χρόνια κοινοβουλευτικής πορείας, εκτός κοινοβουλίου.
Στις επαναληπτικές εκλογές του Ιουνίου, το ΠΑ.ΣΟ.Κ. πήρε και πάλι την τρίτη θέση, εκλέγοντας 33 βουλευτές και λαμβάνοντας το 12,28% των ψήφων. Παρ’ όλα αυτά, συμφώνησε με τη Νέα Δημοκρατία και τη Δημοκρατική Αριστερά στο σχηματισμό κυβέρνησης συνεργασίας, βάσει προγραμματικής συμφωνίας, για επαναδιαπραγμάτευση του Μνημονίου (το οποίο είχε υπογράψει η προηγούμενη κυβέρνηση του ΠΑ.ΣΟ.Κ.) και «απάλυνση των δυσβάσταχτων όρων» που επεβλήθησαν. Πρωθυπουργός ορκίστηκε ο πρόεδρος της Νέας Δημοκρατίας Αντώνης Σαμαράς.
Το Νοέμβριο της ίδιας χρονιάς (2012), κατά τη διάρκεια ψηφοφορίας στη Βουλή για έγκριση νέου πακέτου μέτρων λιτότητας, έξι βουλευτές του Κινήματος (Μπόλαρης, Κασσής, Κουτσούκος, Παραστατίδης, Γκερέκου, Σκανδαλίδης), διαγράφτηκαν από την Κοινοβουλευτική Ομάδα του ΠΑ.ΣΟ.Κ., καθώς διαφοροποιήθηκαν από την κομματική γραμμή υπερψήφισης των μέτρων. Τρείς μήνες αργότερα, τέσσερις από αυτούς (Κασσής, Κουτσούκος, Γκερέκου, Σκανδαλίδης) επανεντάχθηκαν στην Κοινοβουλευτική Ομάδα, ο Παραστατίδης συμμετείχε στην «Κοινωνία Πρώτα» μαζί με βουλευτές που αποχώρησαν από τη «Δημοκρατική Αριστερά», και αργότερα εντάχθηκαν στον ΣΥ.ΡΙΖ.Α. Την επόμενη ημέρα ανεξαρτητοποιήθηκε, με δήλωσή του, ο Μίμης Ανδρουλάκης. Το Δεκέμβριο, ο Ανδρέας Λοβέρδος ίδρυσε τη «Ριζοσπαστική Κίνηση Σοσιαλδημοκρατικής Συμμαχίας» και διεγράφη από το ΠΑ.ΣΟ.Κ. Τον Ανδρέα Λοβέρδο ακολούθησε και ο βουλευτής Δράμας, Χρήστος Αηδόνης.
Το Μάρτιο του 2013 διεξήχθη το 9ο Συνέδριο του ΠΑ.ΣΟ.Κ., παρουσία 4.200 περίπου συνέδρων. Στη νέα Κεντρική Επιτροπή που εξελέγη, πρώτος σε σταυρούς αναδείχθηκε ο προερχόμενος από τη Νεολαία ΠΑ.ΣΟ.Κ., Νίκος Ανδρουλάκης, ο οποίος εξελέγη και γραμματέας. Στις 22 Ιουνίου 2013, η Δημοκρατική Αριστερά απέσυρε τη στήριξή της, με αφορμή την Πράξη Νομοθετικού Περιεχομένου για την κατάργηση της Ε.Ρ.Τ. και το ΠΑ.ΣΟ.Κ. ήταν το μόνο κόμμα, πέραν της Νέας Δημοκρατίας, που παρείχε στήριξη στην κυβέρνηση Σαμαρά. Στον ανασχηματισμό που ακολούθησε, ο πρόεδρος του ΠΑ.ΣΟ.Κ. Ευάγγελος Βενιζέλος ανέλαβε Αντιπρόεδρος της Κυβέρνησης και Υπουργός Εξωτερικών. Το Νοέμβριο, διεγράφη η βουλευτής Πέλλας, Θεοδώρα Τζάκρη, καθώς υπερψήφισε την πρόταση δυσπιστίας κατά της κυβέρνησης που κατέθεσε ο ΣΥ.ΡΙΖ.Α. και στη συνέχεια εντάχθηκε σε αυτό. Απώλειες σημειώθηκαν και στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, όπου ανεξαρτητοποιήθηκαν ο Κρίτων Αρσένης, ο οποίος εντάχθηκε στο ΣΥ.ΡΙΖ.Α. και η Μαριλένα Κοππά, που προσχώρησε στη Δημοκρατική Αριστερά.
Εν όψει των ευρωεκλογών του 2014, το ΠΑ.ΣΟ.Κ. πρωταγωνίστησε στην ίδρυση της «Ελιάς», μαζί με άλλες δυνάμεις της κεντροαριστεράς, που πραγματοποιήθηκε με Πανελλήνια Συνδιάσκεψη στις 8 και 9 Μαρτίου 2014, στο Στάδιο Ειρήνης και Φιλίας. Τα αποτελέσματα ήταν κάπως ενθαρρυντικά, καθώς συγκέντρωσε 8,02% και εξέλεξε δύο ευρωβουλευτές. Μετά τις ευρωεκλογές, ο Ανδρέας Λοβέρδος επανεντάχθηκε στην Κοινοβουλευτική Ομάδα του ΠΑ.ΣΟ.Κ., χωρίς ωστόσο να διαλυθεί η «Συμφωνία για τη Νέα Ελλάδα», που είχε ιδρύσει.
Μετά τη διάλυση της Βουλής, στις 3 Ιανουαρίου 2015, ο Γιώργος Παπανδρέου μαζί με επτά βουλευτές και άλλα στελέχη, αποχώρησαν από το ΠΑ.ΣΟ.Κ. και ίδρυσαν το Κίνημα Δημοκρατών Σοσιαλιστών (ΚΙΔΗΣΟ). Την ίδια περίοδο, η Άντζελα Γκερέκου προσχώρησε στη Νέα Δημοκρατία.
Η διάσπαση του κόμματος, καθώς και η δυσαρέσκεια για την κυβερνητική πολιτική του 2012-2015 μείωσαν κατά πολύ τα ποσοστά του ΠΑ.ΣΟ.Κ. στις βουλευτικές εκλογές του Ιανουαρίου του 2015, κατατάσσοντάς το έβδομο κόμμα στη Βουλή, με ποσοστό 4,68%, που ήταν και το χειρότερο στην ιστορία του, ενώ εξέλεξε μόλις 13 βουλευτές.
Φώφη Γεννηματά
Εξαιτίας των χαμηλών εκλογικών αποτελεσμάτων και της εκλογικής και κοινοβουλευτικής συρρίκνωσης του ΠΑ.ΣΟ.Κ., ενεργοποιήθηκαν οι εσωτερικές διαδικασίες του Κινήματος, για τη διοργάνωση Συνεδρίου. Το 10ο Συνέδριο του ΠΑ.ΣΟ.Κ. ξεκίνησε στις 5 Ιουνίου 2015 και διήρκεσε τρες ημέρες. Στο Συνέδριο αποφασίστηκε η μετεξέλιξη του ΠΑ.ΣΟ.Κ. σε έναν πολιτικό φορέα της ευρύτερης Κεντροαριστεράς και η εκλογή νέου προέδρου από τη βάση στις 14 Ιουνίου. Υποψηφιότητα κατέθεσαν η Φώφη Γεννηματά, ο Ανδρέας Λοβέρδος και ο Οδυσσέας Κωνσταντινόπουλος, ενώ εξελέγησαν και τα νέα μέλη της Κεντρικής Πολιτικής Επιτροπής.
Στις εκλογές για την ανάδειξη προέδρου του ΠΑ.ΣΟ.Κ., εκλέχθηκε η Φώφη Γεννηματά, επικρατώντας του Ανδρέα Λοβέρδου, με 51,69%. Στις 31 Αυγούστου 2015, η πρόεδρος του ΠΑ.ΣΟ.Κ. Φώφη Γεννηματά και ο πρόεδρος της Δημοκρατικής Αριστεράς Θανάσης Θεοχαρόπουλος, ανακοίνωσαν την κοινή κάθοδο των δύο κομμάτων ενόψει των βουλευτικών εκλογών του Σεπτεμβρίου του 2015, σε κοινό συνδυασμό, με το όνομα «Δημοκρατική Συμπαράταξη».
Τελικά, ο συνασπισμός των κομμάτων αύξησε τα ποσοστά του συγκριτικά με τις εκλογές του Ιανουαρίου 2015, λαμβάνοντας 6,28% και 17 έδρες, έναντι 4,68% (13 έδρες) και 0,48% (καμία έδρα) για το ΠΑ.ΣΟ.Κ. και τη ΔΗΜ.ΑΡ., αντίστοιχα. Μία από τις έδρες κατέλαβε ο Θανάσης Θεοχαρόπουλος, ενώ τις υπόλοιπες 16 το ΠΑ.ΣΟ.Κ.
Στις 14 Ιανουαρίου 2016 διαγράφτηκε από την Κοινοβουλευτική Ομάδα, με απόφαση της Προέδρου, ο βουλευτής Λακωνίας, Λεωνίδας Γρηγοράκος, ύστερα από δηλώσεις του υπέρ του νέου Προέδρου της Νέας Δημοκρατίας Κυριάκου Μητσοτάκη, ενώ μετά από ένα χρόνο επανεντάχθηκε και πάλι στο ΠΑ.ΣΟ.Κ. Επίσης, δύο βουλευτές εκλεγμένοι με το «Ποτάμι», ο βουλευτής Ροδόπης Ιλχάν Αχμέτ και ο βουλευτής Λάρισας, Κωνσταντίνος Μπαργιώτας προσχώρησαν στο ΠΑ.ΣΟ.Κ. και στην Κ.Ο. της «Δημοκρατικής Συμπαράταξης».
Τον Ιούλιο του 2017 η πρόεδρος του ΠΑ.ΣΟ.Κ. Φώφη Γεννηματά, από το βήμα του συνεδρίου της Δημοκρατικής Συμπαράταξης, ανακοίνωσε τη δημιουργία ενός νέου ενιαίου κεντροαριστερού φορέα πριν από το τέλος του έτους, με εκλογή προέδρου από τη βάση. Στις διεργασίες ίδρυσης του νέου φορέα συμμετείχαν τα κόμματα που συγκροτούσαν την «Δημοκρατική Συμπαράταξη» και το «Ποτάμι».
Στις εκλογές που διεξήχθησαν για την ανάδειξη του επικεφαλής του νέου κόμματος, νικήτρια αναδείχθηκε η Φώφη Γεννηματά, επικρατώντας του ευρωβουλευτή του κόμματος, Νίκου Ανδρουλάκη, με 56,75% έναντι 43,26%, στον 2ο γύρο.
Το νέο κόμμα ονομάστηκε «Κίνημα Αλλαγής», του οποίου το ΠΑ.ΣΟ.Κ. αποτελούσε συνιστώσα. Η συμμετοχή των πολιτών ήταν μεγάλη και ξεπέρασε τις 210.000, ενώ στον 1ο γύρο και επί 166.782 ψηφισάντων σε σύνολο 210.505 στην Ελλάδα και το εξωτερικό, έλαβαν: Φώφη Γεννηματά 70.679 (42,76%), Νίκος Ανδρουλάκης 41.955 (25,38%), Γιώργος Καμίνης 22.226 (13,45%), Σταύρος Θεοδωράκης 5.603 (9,44%), Γιάννης Μανιάτης 6.979 (4,22%), Γιάννης Ραγκούσης 3.954 (2,39%), Κωνσταντίνος Γάτσιος 2.691 (1,63%), Απόστολος Πόντας 890 (0,54%), Δημήτρης Τζιώτης 317 (0,19%).
Το Νοέμβριο του 2019 έλαβε χώρα το 11ο Συνέδριο του ΠΑ.ΣΟ.Κ., με σκοπό την παράταση της θητείας της προέδρου, Φώφης Γεννηματά, μέχρι το 2021, ενώ αποφασίστηκε η αντιστοίχιση των οργάνων του Κινήματος Αλλαγής (ΚΙΝΑΛ) με αυτά του ΠΑ.ΣΟ.Κ.
Στις 25/10/2021, σε ηλικία 56 ετών, έχασε τη μάχη με τη ζωή η Φώφη Γεννηματά, η οποία όταν διεγνώσθη το πρόβλημα της υγείας της είχε δηλώσει δημόσια ότι δεν θα είναι υποψήφια στις εσωκομματικές εκλογές. Ο πρώτος γύρος για την εκλογή νέου αρχηγού έγινε στις 5 Δεκεμβρίου 2021 και πρώτευσε ο Νίκος Ανδρουλάκης. Τα τελικά αποτελέσματα των εκλογών στο ΚΙΝΑΛ, ήταν: Νίκος Ανδρουλάκης 36,96%, Γιώργος Παπανδρέου 27,82%, Ανδρέας Λοβέρδος 26,03%, Παύλος Χρηστίδης 3,25%, Παύλος Γερουλάνος 2,98%, Χάρης Καστανίδης 2,96%. (Αποσύρθηκε από την διεκδίκηση της ηγεσίας, ο Βασίλης Κεγκέρογλου).
Στις 12 Δεκεμβρίου, στον δεύτερο γύρο, εξελέγη πρόεδρος του Κινήματος Αλλαγής/ΠΑ.ΣΟ.Κ., ο Νίκος Ανδρουλάκης. Ειδικότερα, ο Νίκος Ανδρουλάκης αναδείχθηκε νικητής με ποσοστό 67,88% και 135.092 ψήφους, έναντι 32,12% του Γιώργου Παπανδρέου και 63.925 ψήφους.