Κ.Δούκας: Ποιός ἦταν ὁ Ὃμηρος 7ον-Γιατί δέν γνωρίζει γεωγραφικoύς τόπους τῆς ἐποχῆς του

ΠΑΝΑΡΧΑΙΕΣ ΛΕΞΕΙΣ ΤΗΣ ΓΡΑΜΜΙΚΗΣ ΓΡΑΦΗΣ Β´ ΒΡΙΣΚΟΝΤΑΙ ΑΠΟΛΙΘΩΜΕΝΕΣ ΜΕΣΑ ΣΤΑ ΟΜΗΡΙΚΑ ΕΠΗ ΚΑΙ ΜΑΣ ΠΑΡΑΠΕΜΠΟΥΝ ΣΕ ΑΛΛΕΣ ΠΟΛΥ ΠΑΛΑΙΟΤΕΡΕΣ ΕΠΟΧΕΣ.

Γιατί δέν γνωρίζει ὁ Ὃμηρος ὀνόματα γεωγραφικῶν τόπων τῆς ἐποχῆς του;

Γράφει ο Κώστας Δούκας*                                                 

Συνεχίζοντας τήν προσπάθεια ἀνιχνεύσεως τῆς ἐποχῆς κατά τήν ὁποία ἒζησε καί ἒγραψε ὁ Ὃμηρος, θά ἀναφερθοῦν τά παρακάτω συμπληρωματικά στοιχεῖα. Ἂν ἀσχοληθεῖ κάποιος μέ τίς εἰκοτολογίες γύρω ἀπό τήν ἐποχή τοῦ Ὁμήρου, θά βρεθεῖ ἐνώπιον γνησίου φιλολογικοῦ χάους, καί ἡ ἂγνοια ἐπί τοῦ ζητουμένου θά συνεχισθεῖ ἐσαεί.

Ὡστόσο ὑπάρχει κατά τήν γνώμη μου κάποιος «γεωγραφικός ἀλγόριθμος» πού θά μποροῦσε νά μᾶς βοηθήσει νά προσεγγίσουμε μέ σχετική ἀσφάλεια καί ἀξιοπιστία τήν μακρυνή ἐκείνη ἐποχή. Νομίζω ὃτι ἓνας ἀσφαλής τρόπος χρονολογήσεως μπορεῖ νά βρεθεῖ ἂν ἐλεγχθοῦν χρονολογικῶς οἱ περίοδοι κατά τίς ὁποῖες διάφοροι τόποι, χῶρες, ποταμοί, πόλεις κλπ. ἂλλαξαν τήν ὀνομασία τους. Τήν ἀφορμή γιά τήν ἐπιλογή τῆς μεθόδου αὐτῆς μᾶς τήν προσφέρουν τά ἲδια τά ἒπη, καθώς, ὃπως καί στό προηγούμενο ἂρθρο ἀνέφερα, ὁ Ὃμηρος φαίνεται νά ἀγνοεῖ τίς ὀνομασίες τῶν γεωγραφικῶν τόπων πού ἲσχυαν κατά τήν ἐποχή κατά τήν ὁποία ὑποτίθεται ὃτι ἒζησε καί ἒγραψε, ἢτοι τόν 7^ο ἢ 8^ο αἰῶνα.

Οι αλλαγές τοπονυμίων

Εἶναι ἱστορικῶς ἀποδεδειγμένο ὃτι στό παρελθόν πολλές χῶρες, περιοχές, ποταμοί, λίμνες, νῆσοι κλπ. ἂλλαξαν ὀνόματα. Ἡ Ἑλλάς π.χ. πρῶτα ὀνομαζόταν  Ἂργος, ἡ Θεσσαλία Φθία, ἡ Σάμος Παρθενία, μετέπειτα Μελάμφυλλος, ἡ Κέρκυρα πρῶτα ὀνομαζόταν Κόρκυρα, μετά Κορυφοί (ἐξ οὗ καί ἡ ξενική ὀνομασία της Corfu), ἡ Λευκάδα ἀρχικά ὀνομαζόταν  Ἰθάκη, μετά Νηρίτις, ἀκολούθως Λευκαδία (ἀπό τήν λευκάδα πέτρην στό ω τῆς Ὀδύσσειας), μετά Ἁγία Μαύρα καί σήμερα πάλι Λευκάδα. Ἡ Κεφαλληνία ἐπί Ὁμήρου ὀνομαζόταν Δουλίχιον καί ἒλαβε τό νεώτερο ὂνομά της ἀπό τούς Κεφαλλῆνες, οἱ ὁποῖοι κατοικούσαν τήν Νήρικον στήν ἒναντι τῆς Λευκάδος Ἀκαρνανική ἀκτή καί ἦσαν ὑποτεταγμένος λαός τοῦ Λαέρτη, ὃπως προκύπτει ἀπό τήν ραψωδία ω τῆς Ὀδύσσειας. Οἱ Κεφαλλῆνες κατά τήν μετανάστευση τῶν Δωριέων ἐξεδιώχθησαν ἀπό τόν τόπο τους καί κατοίκησαν τό γειτονικό Δουλίχιον, πού μετονόμασαν Κεφαλληνία.

Καί σήμερα, μετά πάροδο αἰῶνος ἀπό τήν ἐποχή πού ζοῦμε, πολλές περιοχές τῆς Ἀθήνας καί τῆς Ἀττικῆς γενικότερα ἂλλαξαν ὀνόματα, πού οἱ νεώτεροι κάτοικοι δέν θυμοῦνται πλέον, καί οἱ τυχόν μνημονεύοντες σήμερα αὐτά συγγραφεῖς θεατρικῶν ἢ ἂλλων ἒργων θά δημιουργοῦσαν ἐρωτηματικά στό ἀκροατήριο, ὃπως θά δημιουργοῦσαν καί οἱ παλαιότερες ὀνομασίες πού ἀναφέρονται στά ἒπη.

Γιά παράδειγμα ὁ Κορυδαλός ὀνομαζόταν πρίν ἀπό 100 χρόνια καί μετέπειτα Κατσικάρι, οἱ Ἀχαρνές Μενίδι, ἡ Φυλή Χασιά, ἡ ᾽Αμφιθέα Βουρλοπόταμος, ἡ Δάφνη Κατσιπόδι, ἡ Μεταμόρφωση Κουκουβάουνες, ἡ Πεύκη Μαγκουφάνα , τό Ἑλληνικό Χασάνι, ὁ Νέος Κόσμος Δουργούτι, τά Νέα Λιόσια Ἲλιον, ἡ Νέα Ἰωνία Ποδαράδες, ἡ Κηφισιά Ἀλωνάρα, ἡ Δεκέλεια Τατόϊ κλπ.

Καί διερωτᾶται εὐλόγως κανείς: Γιατί ἂραγε ὁ Ὃμηρος δέν ἀναφερόταν στά ἰσχύοντα στήν ὑποτιθέμενη ἐποχή του (7^ος – 8^ος αἰῶνας π.Χ.) ὀνόματα τοποθεσιῶν πού ἲσχυαν τότε; Γιά νά προβληματίσει τούς συγχρόνους ἀνθρώπους τῆς ἐποχῆς του πού ἂκουγαν τίς ὠδές του; Προφανῶς ὂχι.  Τά παλαιότερα ὀνόματα στά ὁποῖα ἀναφέρεται ὁ  Ὃμηρος ἲσχυαν στήν δική του πολύ παλαιότερη ἐποχή. Ἒτσι, γνωρίζει τήν Χερώνεια ὡς  Ἂρνη, τήν Λυκία ὡς Μαιονία, τήν Αἲγειρα ὡς  Ὑπερησία (Ἰλ. Β 573), ὃπως ἀναφέρει καί ὁ Παυσανίας στά «Ἀχαϊκά». Ἀλλά ἡ Αἲγειρα, λέει περαιτέρω, πού δημιουργήθηκε τόν ἲδιο καιρό μέ τήν καταβυθισθείσα Ἐλίκη, εἶχε τό ὂνομα αὐτό στήν ἐποχή τῶν Τρωικῶν. Εἶναι προφανές ὃτι ὁ Παυσανίας ἒχει κι αὐτός ἀπατηθεῖ γιά τήν χρονολογία τοῦ Τρωικοῦ Πολέμου.

Καί περαιτέρω στά «Κορινθιακά» ὁ Παυσανίας ἀναφέρει ὃτι τήν Φλιασία δέν τήν γνώριζε ὁ Ὃμηρος ἐπειδή εἶχε πεθάνει καί πιστεύει ὃτι ἒζησε πρό τῆς Ἀργοναυτικῆς Ἐκστρατείας. Καί πάλι ὁ Παυσανίας μᾶς ἀναφέρει ὃτι στήν περίφημη λάρνακα τοῦ Κυψέλου, πού σώζεται μόνο ὡς ἀναφορά, ἦσαν γραμμένοι οἱ στίχοι ἀπό τήν Ὀδύσσεια  (κ 346 – 359), καθώς καί ἐπιγραφές, τίς ὁποῖες ἒγραψε, κατά τήν ἐκτίμηση τοῦ Παυσανία, ὁ Κορίνθιος ποιητής Εὒμολπος, ὁ ὁποῖος ἒζησε τόν 8^ο π.Χ. αἰῶνα.

Ὁπότε τίθεται τό ἐρώτημα:

Πῶς εἶναι δυνατόν ποιητές τῆς παναρχαίας ἐκείνης ἐποχῆς νά εἶχαν ἐμπνευσθεῖ  ἀπό μία ἀσήμαντη κατά τά ἂλλα λεπτομέρεια τῆς Ὀδύσσειας, πού περιγράφει τίς καθημερινές ἀσχολίες ὑπηρετριῶν, ἂν τά ἒπη δέν ἦσαν ἢδη γραμμένα καί διαδεδομένα σέ πολύ ἀρχαιότερους χρόνους; Καί σέ ποιά γραφή εἶχαν διασωθεῖ ἂραγε; Καί ἀπό ποιά ἂλλη γραφή μετεγράφησαν;

Γιατί ὁ Παυσανίας μᾶς πληροφορεῖ στά « Ἠλειακά» ὃτι πολλές ἐπιγραφές γραμμένες πάνω στήν λάρνακα, ἦσαν γραμμένες μέ πολύπλοκους χαρακτῆρες, πού δυσκολευόταν κανείς νά διαβάσει.

Αὐτή καί μόνο ἡ παρατήρηση δέν ἀφήνει καμμία ἀμφισβήτηση ὃτι ὁ Ὃμηρος εἶχε ζήσει στήν ἐποχή τῶν Τρωικῶν. Ἀλλά πότε συνέβησαν αὐτά; Θά τό ποῦμε ἐν καιρῶ, ἀφοῦ πρῶτα γίνουν γνωστά καί ἂλλα στοιχεῖα. Ἒτσι ἐξηγεῖται ἡ ἀναφορά  τοῦ Ὁμήρου σέ παλαιότερες ὀνομασίες γεωγραφικῶν περιοχῶν πού ἲσχυαν ἐκείνη ἀκριβῶς τήν ἐποχή. Ἀλλά τό θέμα αὐτό, πέραν τοῦ ἐξαιρετικοῦ ἐνδιαφέροντος πού παρουσιάζει, εἶναι καί πολυσύνθετο. Θά χρειασθοῦν λοιπόν περισσότερα ἐμπεριστατωμένα ἂρθρα. Ἐκ τῶν συγγραμμάτων τοῦ Παυσανία προκύπτει ὃτι ὁ ἀρχαῖος κόσμος εἶχε χάσει τά ἲχνη τοῦ Ὁμήρου. Δέν τόν γνώριζαν καί δέν τόν ἀναπαρίσταναν, γνωστοῦ ὂντος ὃτι ἡ θαυμάσια προτομή τυφλοῦ ποιητοῦ πού θεωρεῖται ὃτι παριστάνει τόν Ὃμηρο, εἶναι πολύ μεταγενεστέρα τῶν ἑλληνιστικῶν χρόνων. Περί τῆς δῆθεν τυφλότητος τοῦ Ὁμήρου θά ἀναφερθῶ στό ἑπόμενο ἂρθρο, ἐπικαλούμενος στίχους ἀπό τήν Ἰλιάδα καί τήν Ὀδύσσεια.

Tέλος 7^ου Μέρους/Το άρθρο συνεχίζεται.Δείτε τα προηγούμενα σχετικά άρθρα εδώ 

*Ο Κώστας Δούκας είναι δημοσιογράφος  (μέλος της ΕΣΗΕΑ) ειδικευμένος στο ναυτιλιακό ρεπορτάζ, ερευνητής και συγγραφέας (μέλος της Εταιρίας Ελλήνων Λογοτεχνών). Ασχολείται επί 40ετία με την ομηρική γραμματεία. Έχει μεταφράσει την Ιλιάδα και την Οδύσσεια σε πεζό λόγο και, τελευταία, σε έμμετρο μετά σχολίων, με την διάσωση του 80% των λέξεων του Ομήρου. Όλα τα άρθρα του ιδίου εδώ.