Ποιός ἦταν ὁ Ὃμηρος; Γιατί ἒπρεπε ἡ Πηνελόπη νά ἀνέβη σέ σανίδα γιά νά ξεκρεμάσει τό τόξο;Πῶς το γνώριζε; Πῶς ὁ Ὃμηρος παρέμεινε…σχεδόν ἀνώνυμος ἐνῶ ἂλλοι μεγάλοι ποιητές τῆς ἀρχαιότητος ἒχουν πλῆρες γενεαλογικό δένδρο;
ΠΕΡΙΕΡΓΕΣ ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙΕΣ ΤΟΥ ΟΜΗΡΟΥ ΠΟΥ ΔΕΝ ΑΠΑΣΧΟΛΟΥΝ ΤΟΥΣ ΑΡΧΑΙΟΓΝΩΣΤΕΣ ΟΥΤΕ ΤΟΥΣ ΙΣΤΟΡΙΚΟΥΣ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΜΕΛΕΤΗΤΕΣ.
Γράφει ο Κώστας Δούκας*
Ὁ Ὃμηρος… ἐπανέρχεται! Μετά τήν θερινή ραστώνη, κατά τήν ὁποία συνέβησαν ἐφιαλτικά γεγονότα στήν ταλαίπωρη χώρα πού λέγεται Ἑλλάδα, με τήν ἠθική καί ὑλική ἀλλοίωση και ἐξαχρείωση των πάντων, νομίζω ὃτι φρονιμότερο καί λυσιτελέστερο θά ἦταν νά ἀσχοληθοῦμε μέ τόν μεγάλο προπάππο μας, τόν Ὃμηρο. Τόν ἂνθρωπο πού εἶπε τά πάντα σέ μία παλιά ἐποχή, τότε πού ὁ χαλκός ἒπνεε τά λοίσθια καί ἀνέτελε ἡ κυριαρχία τοῦ σιδήρου, πού στήν ἐποχή ἐκείνη παραγόταν δύσκολα καθώς ἦταν πολύκμητος, δηλαδή πολυκάματος, καί ἐχρησιμοποιεῖτο σάν ἀποθεματικό μέταλλο. Τότε πού οἱ ἠθικές ἀξίες καί οἱ ἀρετές κυριαρχούσαν στό ἀνθρώπινο γένος. Τότε πού ἡ ἀγάπη πρός τήν πατρίδα ἐπιστέγαζε κάθε πράξη καί κάθε ἐνέργεια καί ἀποτελοῦσε τήν ὑπερτάτη ἀρετή, στήν ὁποία στηριζόταν ἡ κοινωνική συνοχή καί ἡ κοινωνική πρόοδος.
Ὁ Ὃμηρος δέν ἦταν ἓνα μυθικό πρόσωπο. Ἦταν ἂνθρωπος μέ σάρκα καί ὀστά πού ἒζησε σέ συγκεκριμένη ἐποχή, ὃπως ἀναφέρει ὁ μέγας Ἀριστοτέλης στά ΜΕΤΕΩΡΟΛΟΓΙΚΑ, γύρω στό 3.000 π.Χ., τότε πού χτιζόταν ἢ μόλις εἶχε χτιστεῖ ἡ Μέμφις, δηλαδή τό σημερινό Κάϊρο ἀπό τόν βασιλέα Μίν, μολονότι ἐμφανίζεται διεθνῶς σάν ἂνθρωπος ἀγνώστων λοιπῶν στοιχείων γιά τόν ὁποῖο ἑπτά πόλεις μάρνανται (=ἐρίζουν) σοφήν διά ῥίζαν Ὁμήρου, Κύμη, Χίος, Κολοφών, Σμύρνη, Πύλος, Ἂργος, Ἀθήνη, ἐνῶ ἂλλοι μεγάλοι ποιητές τῆς ἀρχαιότητος, πού φέρονται νά ἒζησαν στήν ἲδια ἐποχή μέ τόν Ὃμηρο, ὃπως π.χ, ὁ Ἡσίοδος, ἒχουν πλῆρες γενεαλογικό δένδρο.
Ὁ Ἡσίοδος εἶχε πατέρα τόν Δίο, μητέρα τήν Πυκιμήδη, ἀδελφό τόν Πέρση, καταγόταν ἀπό τήν ῍Ασκρα Βοιωτίας καί ἀπό οἰκογένεια πενήτων. Γιά τόν Ὃμηρο ὃμως οὐδέ γρί. Ἂνθρωπος ἀγνώστων λοιπῶν στοιχείων, μολονότι τόν μνημονεύουμε καθημερινά, εἲτε ὡς ποιητή, εἲτε ὡς τίτλο ἐκπαιδευτικῶν ἱδρυμάτων, εἲτε ἀκόμη καί μέ τήν ἒννοια τοῦ… αἰχμαλώτου, (ἂν καί μέ τήν σημασία αὐτή ὑπάρχει ἐτυμολογικός συσχετισμός, στόν ὁποῖο θά ἀναφερθοῦμε σέ ἂλλη ἑνότητα).
Ὁ ἲδιος ὁ δημιουργός τῶν ἐπῶν δέν ἀφήνει ἣρωα χωρίς νά ἀναφέρει τό γενεαλογικό του δένδρο. Ὁ Πάτροκλος γιά παράδειγμα εἶχε πατέρα τόν Μενοίτιο, μητέρα τήν Σθενέλη καί καταγόταν ἀπό τόν Ὁπούντα. Ὁ Ἀχιλλέας πάλι ἦταν γιός τοῦ Πηλέως καί τῆς Θέτιδος, εἶχε παιδαγωγό τόν Φοίνικα, γιό τόν Νεοπτόλεμο πού ἀνετράφη στήν Σκύρο. Ἡ ραψωδία Β τῆς Ἰλιάδος, ἀλλά καί ὁλόκληρο τό ἒπος βρίθει ὀνομάτων ἡρώων μέ πλήρη στοιχεῖα τῆς ταυτότητος καί τῆς καταγωγῆς τους. Ὁ καθένα μπορεῖ νά ἀνατρέξει. Πῶς ὁ Ὃμηρος παρέμεινε…σχεδόν ἀνώνυμος; Δέν διερωτῶνται οἱ «εἰδικοί»; Δέν εἶχε αὐτός γονεῖς; Δέν εἶχε τόπο καταγωγῆς;
Εἶχε, ἀσφαλῶς, ἀλλά θά ἀποκαλύψουμε τά στοιχεῖα στήν συνέχεια, ἀφοῦ ἀσχοληθοῦμε διεξοδικότερα μέ τήν ταυτότητά του, προσκομίζοντας στοιχεῖα ἀπό τά ἲδια τά ἒπη, καί ὂχι μέ τήν ὠχρή γλῶσσα τῶν συγγραφέων, πού ἒχουν μάθει νά κινοῦνται σάν λοκομοτίβα πάνω στίς γραμμές γνώσεων πού ἒχουν χαράξει κάποιοι πανεπιστημιακοί, κυρίως Γερμανοί, πού δέν παρεκκλίνουν ἀπό τίς ἱστορικές ἡμερομηνίες τίς ὁποῖες οἱ ἲδιοι ἒχουν χαράξει καί δέν ἐπιτρέπουν τόν παραμικρό ἐκτροχιασμό ἀπό τίς ἀντιλήψεις τους. Ἐμᾶς μᾶς ἀπασχολοῦν. Ἀλλά ἒχομε τόσα πολλά νά ποῦμε, τά ὁποῖα ἒχουν διαφύγει τῆς προσοχῆς τῶν ἀρχαιογνωστῶν, ἢ σκοπίμως ἒχουν ἀγνοηθεῖ. Καί πρέπει νά ἀρχίσουμε νά ξετυλίγουμε τό κουβάρι τῶν ὁμηρικῶν ἐπισημάνσεων, δίνοντας ταυτόχρονα καί ἀπαντήσεις στά ἐρωτήματα πού προκύπτουν.
ΜΙΑ ΠΑΡΑΞΕΝΗ ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙΑ
Μία παράδοξη σκηνή περιγράφεται στήν ραψωδία φ τῆς Ὀδύσσειας, γνωστή ὡς τόξου θέσις. Ἡ ὣρα τῆς τιμωρίας τῶν μνηστήρων πλησιάζει καί τό σχέδιο τοῦ Ὀδυσσέα ἀρχίζει νά ὑλοποιεῖ ἐν ἀγνοία της ἡ Πηνελόπη. Ὁ Ὃμηρος περιγράφει τήν σκηνή μέ πολλές λεπτομέρειες πού δέν χρειάζονται σέ τίποτε. Ἀκόμη κι ἂν ἒλειπαν δέν θά ἐπηρέαζαν καθόλου τήν ὡραιότητα τοῦ ἒπους. Ἀλλά ὁ Ὃμηρος ἐπιμένει ἀκόμη καί στήν παραμικρή λεπτομέρεια. Λέει λοιπόν ὃτι «σάν ἒφθασε στόν θάλαμο ἡ ὑπέροχη γυναῖκα, (ἡ Πηνελόπη), πέρασε τό δρύινο κατώφλι, πού κάποτε ξυλουργός (τέκτων) ἒξυσε καλά καί ἲσιωσε μέ στάθμη, σήκωσε παραστάτες κι ἒβαλε φαεινές θύρες. Ἡ βασίλισσα ἒλυσε γρήγορα ἀπό τήν λαβή τόν ἱμάντα, ἒβαλε μέσα τό κλειδί καί ἒσυρε τούς σύρτες τῶν θυρῶν, ἲσια σημαδεύοντας. Κι ἒτριξαν αὐτές σάν ταῦρος πού βόσκει σέ λιβάδι καθώς τίς ἒπληξε τό κλειδί, κι ἂνοιξαν στά γρήγορα».
Καί τώρα ἀρχίζει ἡ περίεργη ἀποκάλυψη. Τό ἀρχαῖο κείμενο ἀναφέρει τά ἑξῆς:
ἡ δ᾽ ἂρ᾽ ἐφ᾽ ὑψηλῆς σανίδος βῆ· ἒνθα δέ χηλοί
ἒστασαν, ἐν δ᾽ ἂρα τῇσι θυώδεα εἲματ᾽ ἒκειτο.
ἒνθεν ὀρεξαμένη ἀπό πασάλου αἲνυτο τόξα
αὐτῷ γωρυτῷ, ὃς περίκειτο φαεινός.
Ἒμμετρη μετάφραση τοῦ γράφοντος, ἐκδ. ΑΙΓΗΪΣ
Σέ ὑψηλή αὐτή ἀνέβηκε σανίδα. Ἐκεῖ σεντούκια
ὑπήρχανε, πού μέσα εἶχαν ροῦχα εὐωδιαστά.
Ἐκεῖ τό χέρι ἁπλώνοντας ἐπῆρε ἀπό τόν πάσσαλο
τό τόξο μέ τήν θήκη του τήν φαεινή πού τό ᾽κλεινε.
Ἀλήθεια, πῶς ὁ Ὃμηρος γνώριζε ὃτι τό τόξο τῆς μνηστηροφονίας βρισκόταν κρεμασμένο σέ πάσσαλο κλεισμένο μάλιστα μέσα σέ θήκη καί, πρό παντός, ἒπρεπε ἡ βασίλισσα νά ἀνέβη σέ ἱκρίωμα (σανίδα) γιά νά τό φτάσει; Γιατί ἀναφέρεται αὐτή ἡ λεπτομέρεια; Ποιό σκοπό ἐξυπηρετεῖ; Ἂν ἒλειπε, σέ τίποτε δέν θά ἐπηρέαζε τήν ὡραιότητα τοῦ ἒπους. Δέν σᾶς φαίνεται ὃτι ὁ Ὃμηρος κυκλοφορεῖ σάν…νοικοκύρης στό σπίτι του, γνωρίζοντας ὃλα τά κατατόπια; Πῶς γνώριζε ὃτι ὁ Ὀδυσσέας εἶχε κρεμασμένο τό τόξο του σέ ὑπερυψωμένο σημεῖο τοῦ κλειδωμένου θαλάμου καί ὃτι ἒπρεπε γιά νά τό φτάσει κάποιος, νά ἀνέβη σέ σανίδα καί ν᾽ ἁπλώσει τό χέρι του γιά νά τό ξεκρεμάσει ἀπό τόν πάσσαλο; Διότι αὐτό τό ἱκρίωμα θά εἶχε τοποθετηθεῖ ἀπό τόν ξυλουργό γιά τό ἲδιο τόν Ὀδυσσέα, πού δέν ἦταν ἰδιαίτερα ψηλός, μᾶλλον μετρίου ἀναστήματος ὃπως προκύπτει ἀπό τήν ραψωδία Γ τῆς Ἰλιάδος, πού θά ἐξετάσουμε σέ ἑπόμενο σημείωμα λεπτομερῶς, μέ ἐκπληκτικές ἀποκαλύψεις πού προκύπτουν ἀπό τό ἲδιο τό ἒπος.
Καί τό ἐρώτημα παραμένει βασανιστικό. Ποιός εἶπε αὐτή τήν λεπτομέρεια στόν Ὃμηρο; Λογικά ὁ Ὀδυσσέας, ὁ μοναδικός ἐπιζήσας μετά τό ναυάγιο στήν Θρηνακία, ὃπου πνίγηκαν ὃλοι οἱ σύντροφοί του ἐπειδή ἒφαγαν τίς ἀγελάδες τοῦ Ἡλίου. Μετά τό ναυάγιο αὐτό δέν ὑπάρχει ἂλλος αὐτόπτης μάρτυς τῶν περιπετειῶν πλήν τοῦ Ὀδυσσέα πού ὁ ἲδιος ἀφηγεῖται στόν Ἀλκίνοο, τόν βασιλιᾶ τῶν Φαιάκων.
Ἀλλά εἶναι δυνατόν νά ὑπῆρξε «διάλογος» μεταξύ Ὁμήρου καί Ὀδυσσέως; Ἢ μήπως Ὃμηρος καί Ὀδυσσέας εἶναι ἓνα καί τό αὐτό πρόσωπο, ὃπως ἐγώ ὑποστηρίζω, ἐδῶ καί μισό αἰῶνα μέ τά βιβλία μου, προσκομίζοντας πάμπολλες ἐπιβεβαιωτικές τῆς ταυτοπροσωπίας περιγραφές ἀπό τήν Ἰλιάδα καί τήν Ὀδύσσεια;
Στά ἂρθρα πού θά ἀκολουθήσουν θά γίνουν πολλές τέτοιες ἀποκαλύψεις, μέ τίς ὁποῖες οἱ γνωστοί ἀρχαιογνῶστες δέν ἀσχολοῦνται. Τά πάντα ἀπορρίπτονται μέ τήν ἐπωδό: Ὁ Ὃμηρος φαντάστηκε ἀκόμη καί τήν προδωρική γεωγραφία τῶν Ἰονίων νήσων, πού ἀποκαλύπτει ὃτι ἡ ἀληθινή Ὁμηρική Ἰθάκη εἶναι ἡ Λευκάδα.
Tέλος 1ου Μέρους/Το άρθρο συνεχίζεται.
*Ο Κώστας Δούκας είναι δημοσιογράφος (μέλος της ΕΣΗΕΑ) ειδικευμένος στο ναυτιλιακό ρεπορτάζ, ερευνητής και συγγραφέας (μέλος της Εταιρίας Ελλήνων Λογοτεχνών). Ασχολείται επί 40ετία με την ομηρική γραμματεία. Έχει μεταφράσει την Ιλιάδα και την Οδύσσεια σε πεζό λόγο και, τελευταία, σε έμμετρο μετά σχολίων, με την διάσωση του 80% των λέξεων του Ομήρου. Όλα τα άρθρα του ιδίου εδώ.
