Ἡ περισπωμένη καί τά πνεύματα στό ἑδώλιο τοῦ κατηγορουμένου

Του Κώστα Δούκα

Ποιός Ἓλληνας φιλόλογος, καί μάλιστα ἀκαδημαϊκός καί μέ λαμπρές σπουδές, θά διακήρυττε δημοσίως ὃτι δέν θέλει νά διδάσκονται τά ἀρχαῖα ἑλληνικά στό γυμνάσιο, ἐπειδή ἡ ταυτόχρονη διδασκαλία τῶν ἀρχαίων καί τῶν νέων ἑλληνικῶν στήν πράξη προκαλεῖ…σύγχυση, μέ ἀποτέλεσμα οἱ περισσότεροι μαθητές νά εἶναι γλωσσικά ἀκατάρτιστοι;

Καί ὃμως, τό εἶπε ὁ Φάνης Κακριδής, πού μέ τό ἂλλο τέρας τῆς φιλολογίας, τόν Ἐμμανουήλ Κριαρά, συνεπικουρούμενοι ἀπό ἂλλους ἑπτά φιλολόγους μέ τούς ὁποίους κατήρτισαν ἐπιτροπή, ὑλοποίησαν ἀπόφαση τοῦ Κων. Καραμανλή, τοῦ Γεωρ. Ράλλη καί τοῦ Ἀνδρέα Παπανδρέου γιά τήν ἐπιβολή τοῦ μονοτονικοῦ (μαζί μέ τήν δημοτική) στήν δημόσια ἐκπαίδευση καί στήν δημόσια διοίκηση.

Ποτέ δέν κατάλαβαν οἱ φιλόλογοι αὐτοί ὃτι ἡ γλῶσσα τῶν Ἑλλήνων εἶναι ἐνιαία ἀπό τήν ἀρχαιότητα μέχρι σήμερα.

Πρό ἡμερῶν, στίς 9 Φεβρουαρίου, ἑορτάσθηκε ἡ παγκόσμια ἡμέρα τῆς ἑλληνικῆς γλώσσας, ἡ ὁποία διδάσκεται στά σοβαρότερα πανεπιστήμια τοῦ κόσμου, ἐνῶ στήν Ρωσία ἡ ἀρχαία ἑλληνική ἒχει γίνει ἡ τρίτη ἐπίσημη γλῶσσα πού διδάσκεται ὑποχρεωτικά στά πανεπιστήμια. Ἀλλά τί ἑορτάσαμε; Μᾶλλον μνημόσυνο τῆς γλώσσας μας κάναμε, ἀφοῦ οἱ ἐν λόγω πολιτικοί καί διαπρεπεῖς φιλόλογοι κάθισαν στό ἑδώλιο τοῦ κατηγορουμένου, μέ «εἰσαγγελέα» τον Ἐλ. Βερυβάκη, τήν περισπωμένη, τά πνεύματα καί τούς γραμματικούς κανόνες καί ἐπέβαλαν τήν ποινή τῆς…διά βίου καταργήσεώς των.

 Ἀλλά τί κατόρθωσαν τελικά; Οἱ σύγχρονοι Ἓλληνες δέν μιλοῦν τήν δημοτική, ἀλλά τήν κοινή καθομιλουμένη, πού διανθίζεται μέ πολλές ἀρχαῖες λέξεις καί ἐκφράσεις (ὃπως εἲχαμε ἀναφέρει σέ προηγούμενο ἂρθρο), ἀλλά χωρίς τόνους καί πνεύματα, ὃπως: ειρήσθω εν παρόδω, μολών λαβέ, η ταν η επί τας, ήξεις  αφίξεις ουκ εν πολέμω θνήξεις, αιδώς Αργείοι, εξ απαλών ονύχων, εις οιωνός άριστος αμύνεσθαι περί πάτρης κλπ.

Οἱ τόνοι καί τά πνεύματα: Πότε μπήκαν καί γιατί

Οἱ δράστες τοῦ μονοτονικοῦ εἶχαν ὑποστηρίξει ὃτι οἱ ἀρχαῖοι Ἓλληνες στά γραπτά τους δέν χρησιμοποιούσαν καθόλου τόνους καί ὃτι τό μονοτονικό μᾶς ἒφερνε πιό κοντά στήν ἀρχαιοελληνική γραμματεία. Ναί, ἀλλά ἡ ἐπιβολή τῆς δημοτικῆς σέ συνδυασμό μέ τό μονοτονικό δέν ἒχουν καμμία σχέση μέ τό ἀτονικό τῶν ἀρχαίων. Οἱ τόνοι καί τά πνεύματα μπῆκαν ἀπό τούς Ἀλεξανδρινούς, ὃταν ἡ γλῶσσα τοῦ 5ου π.Χ. αἰῶνα εἶχε ἀλλάξει λόγω τῆς ἐξαπλώσεως τοῦ Ἑλληνισμοῦ διά τῶν ἀποικιῶν , διότι οἱ ἀρχαῖοι Ἓλληνες γνώριζαν (ἀφοῦ οἱ ἲδιοι ἐπενόησαν τήν σπουδαῖα ἑλληνική γλῶσσα), ποιά φωνήεντα εἶναι μακρά, ποιά βραχέα, ποιά φύσει μακρά καί ποιά θέσει μακρά.

 Ὁ Ὃμηρος δέν χρησιμοποιοῦσε καθόλου πνεύματα καί τόνους. Τά νεώτερα ἒπη πού μᾶς ἒχουν διασωθεῖ στήν Ἰωνική διάλεκτο ἒχουν τούς τόνους καί τά πνεύματα τῶν Ἀλεξανδρινῶν.

Θά σᾶς φέρω σάν παράδειγμα, μία φράση τοῦ Ὁμήρου πού φαίνεται ἐκ πρώτης ὂψεως δυσνόητη στούς σημερινούς Ἓλληνες, μολονότι οἱ λέξεις τούς εἶναι γνωστές. Ὁ Ὃμηρος ἀναφέρει κατ᾽ἐπανάλειψη στήν Ἰλιάδα:

                               ο γ᾽ως ειπων κατ᾽αρ᾽εζετο

Ἡ ἲδια φράση μέ τούς τόνους καί τά πνεύματα στήν Ἰωνική διάλεκτο ἒχει ὡς ἑξῆς:

                               ὁ γ᾽ὡς εἰπῶν κατ᾽ἂρ᾽ ἓζετο

Χωρίς τίς ἀποστρόφους ἡ φράση διαμορφώνεται ὡς ἑξῆς:

                               ὁ γέ ὡς εἰπών κατά ἂρα ἓζετο

Ἢ χωρίς τόνους καί πνεύματα:

                               ο γε ως ειπων κατα αρα εζετο

Μέ βάση τήν πανάρχαια γραμματική ἒπρεπε ν᾽ἀποφευχθεῖ ἡ χασμωδία μεταξύ γε καί ως, μεταξύ  κατα καί  αρα καί μεταξύ αρα καί εζετο. Νά φύγουν δηλαδή τό ἒψιλον καί τά ἂλφα. Ὃμως ὁ Ὃμηρος καί τό ἀκροατήριό του γνώριζαν ὃτι τό ἒψιλον τοῦ εζετο ἒπρεπε νά πάρει δασεῖα καί ὀξεία: ἓζετο.

Τό μόριο ἂρα πού παρεμβάλλεται χάριν τοῦ μέτρου χωρίζει τήν πρόθεση κατά ἀπό τό ἓζετο. Ἑπομένως ἐκθλιβόμενο τό α μένει τό κατ᾽. Ὁ πανέξυπνος καί μορφωμένος αὐτοδίδακτος Ἀρχαιοέλληνας διαβάζοντας τό ὁμηρικό ο γ᾽ως ειπων κατ᾽αρ᾽ εζετο ἢξερε ὃτι ἂν κολλοῦσε τήν πρόθεση κατά στό ρῆμα ἓζετο, θά προέκυπτε ἡ λέξη καθέζετο, δηλαδή αὐτό πού λέμε κι ἐμεῖς σήμερα: «Αὐτός μόλις τά εἶπε κάθισε». 

Ὃμως ὁ Νεοέλληνας, μέ τήν κατάργηση τῶν πνευμάτων καί τῶν κανόνων τῆς γραμματικῆς δέν μπορεῖ νά κατανοήσει τόν Ὃμηρο καί, τό χειρότερο, δέν μπορεῖ νά φαντασθεῖ τά παράγωγα τοῦ ἀρχαίου ρήματος ἓζομαι ἢ καθέζομαι. Κι ἀκόμη δέν μπορεῖ νά φανταστεί τίς παράγωγες  ἀπό τήν ρίζα ΕΔ, (καθώς τό ζῆτα εἶναι διπλό γράμμα, Δ+Σ=Ζ, π.χ, ὁ  Ζεύς τοῦ Διός ἢ τοῦ Ζηνός) κάθισμα, ἓδρα, ἑδώλιον, ἱδρύω, ἳδρυμα, ὁμιλῶ ἀπό καθέδρας, ἀλλά καί τίς πιό καθημερινές λέξεις καθίζω, καθέζομαι καί τό πιό λαϊκό κάτσε (μοῦ κατσε τό τζόκερ, κάτσε στ᾽αὐγά σου, κάτσε ἣσυχος κλπ.)

Ή κατάργησή τους 

 Ὃμως ὁ Φάνης Κακριδής, καταργῶντας πνεύματα καί τόνους, κυρίως τήν περισπωμένη -σέ μιά κοινωνία πού προσπαθοῦσε νά βρεῖ τόν γλωσσικό βηματισμό της, μετά τήν τουρκοκρατία αἰώνων καί δέν εἶχε ποῦ νά στηριχθεῖ ὡς νέο σύγχρονο κράτος παρά μόνο στήν ἀρχαία ἑλληνική γλῶσσα, πού μέ τό διάβα τῶν αἰώνων δραματικά- κατάργησε μαζί μέ τόν Κριαρά και ἓνα πλῆθος κανόνων τῆς γραμματικῆς, ὃπως ἀφομοιώσεις καί μετατροπές συμφώνων, τίς συναιρέσεις, τίς κράσεις κλπ.

Μέ τόν τρόπο αὐτό, κι ὃταν εἶχαν προηγηθεῖ τά αἱματηρά «Ὀρεστιακά» καί τά «Εὐαγγελικά», ἀφαιροῦσε τήν δυνατότητα στίς νέες γενεές νά παράγουν λέξεις, νά κάνουν ἐτυμολογήσεις, νά πλάσουν μία σοβαρή καθομιλουμένη, σώζοντας ἒτσι τήν γλωσσική παράδοση αἰώνων. Ἒτσι, τό μόνο που κατόρθωσε ὁ Κακριδής καί οἱ συνεργάτες του ἦταν νά ὑπονομεύσει τήν γλῶσσα. Δέν κατόρθωσε νά πείσει οὒτε τό Πειθαρχικό Συμβούλιο, πού τό ἀποτελοῦσαν διακεκριμένοι ἂνδρες, οἱ πρόεδροι τοῦ Συμβουλίου τῆς Ἐπικρατείας, τοῦ Ἀρείου Πάγου, τοῦ Ἐλεγκτικοῦ Συνεδρίου, τῆς Ἀκαδημίας Ἀθηνῶν καί τοῦ πρυτάνεως τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν.Τό πειθαρχικό συμβούλιο τοῦ ἐπέβαλε τήν ἣπια ποινή τῆς δίμηνης ἀπόλυσης (ἀρχικά ἐτήσιας). Ὁ Κακριδής προσέφυγε στό Συμβούλιο τῆς Ἐπικρατείας, τό ὁποῖο ὃμως ἐπεκύρωσε τήν πειθαρχική ποινή. Ἒτσι ἐπισφραγίστηκε ἡ μάχη κατά τῆς περισπωμένης, τῆς ὀξείας, τῆς βαρείας. Ἒμεινε μιά «κουτσουλιά» στό σημερινό ἐκτρωματικό μονοτονικό, πού παίζει τόν ρόλο τῆς ὀξείας, ἀλλά καί αὐτός ὁ τόνος μπαίνει λανθασμένα καί οἱ λέξεις τονίζονται κατά τήν ἀντίληψη τοῦ καθενός, καθώς ἒχουν καταργηθεῖ καί οἱ δώδεκα κανόνες τοῦ ὀρθοῦ τονισμοῦ τῶν λέξεων.

Τώρα πιά δέν διδάσκεται ὃπως πρέπει ἡ γραμματική στά σχολεῖα. Τήν μαθαίνουν σάν νά ἦταν ἀγγλικά, γερμανικά, γαλλικά. Οἱ στίχοι τοῦ Ἐλύτη ξεχάστηκε παντελῶς: τήν γλῶσσα μοῦ ἒδωσαν ἑλληνική. Μονάχη ἒγνοια ἡ γλῶσσα μου στίς ἀμουδιές τοῦ Ὁμήρου…»

Σήμερα τήν γλῶσσα μας δέν τήν διαμορφώνει ἡ γραμματική τοῦ Ἀχιλλέως Τζαρτζάνου, τοῦ σπουδαίου τούτου γλωσσολόγου, ἀλλά παγκοσμιοποιημένα ἰδεολογήματα μέ πρωτοστατοῦσες πάντοτε τίς ΜΚΟ, πού ἡ ὓπαρξή των καί οἱ δράσεις των παρουσιάζονται στά μαθητικά βιβλία, ὣστε οἱ μαθητές νά ἐθισθοῦν σέ μία εἰκονική πραγματικότητα, πού κι αὐτή δέν καταδέχονται πλέον  νά τήν ἐκστομίσουν ἑλληνικά, ἀλλά τήν λένε μέ τήν ἀγγλική ἐκφορά της: VIRTUAL REALITY.

Ἡ παναρχαία καί παγκόσμια ἑλληνική γλῶσσα δοκιμάζεται καθημερινά στόν ἂκμονα καί τήν σφύρα τῶν διαλυτῶν της. Βομβαρδίζεται καθημερινά μέ ἀγγλικές λέξεις, ὃρους καί φράσεις, ὂχι μόνο ἀπό τό διαδίκτυο, ἀλλά καί στούς καθημερινούς διαλόγους τῆς νεολαίας, πού ἀκούει ἀπό τήν τηλεόραση. Ἡ νεολαία νομίζει πώς εἶναι πολύ τῆς μόδας νά μπλέκεις  ἀγγλικές καί ἑλληνικές λέξεις καί φράσεις στήν καθημερινή σου ὁμιλία.

‘Ελληνοαγγλικές εκφράσεις

 Οἱ τηλεδημοσιογράφοι πρωτοστατοῦν, ἀτυχῶς, σ᾽αὐτό τόν σνομπισμό. Ἀκούει κανείς στά «πρωινάδικα» τῆς τηλεοράσεως:

• By the way μπορεῖς νά μοῦ πεῖς πότε θά κάνουμε break;
• My friend πῆρα τό permition.
• Τό ἒλλειμμα ἒφθασε στό peak του.
• Δέν εἶναι τό σωστό timing.
• Εἶμαι ὁ πιό εὐτυχισμένος πατέρας ever.

Ἡ τηλεόραση βοηθεῖ ὃσο μπορεῖ στόν γλωσσικό ἀφελληνισμό. Πέραν τοῦ ὃτι ὃλοι οἱ τηλεοπτικοί σταθμοί φέρουν ἀγγλικές ὀνομασίες (OPEN BEYOND, ANT1, STAR, SKY, ACTION, ALERT, HIGHT κλπ.), οἱ περισσότερες ἐκπομπές τους φέρουν ἀγγλικές ὀνομασίες: The 2Night Show,Family Game,Power of Love, Kichen Lab, Deal, My Greece, Open Minde, Still Standing, Weekend, Survivor, GNMT, Shopping Star, Cash or trash κλπ. Ἀκόμη καί ἡ κρατική ΕΡΤ ἒχει ἐκπομπή γιά τούς ἀγρότες πού τήν ὀνομάζει AGROWEEK. Δέν τῆς ἀρέσει  τό ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΕΒΔΟΜΑΔΑ. Προφανῶς οἱ ἀγρότες μας εἶναι δεινοί ἀγγλομαθεῖς.

Μ᾽αὐτά καί μ᾽αὐτά ἀκούς τούς τηλεδημοσιογράφους νά λένε ὃ,τι τούς καπνίσει καί ὃπως τούς ἒλθει στήν γλῶσσα, ὃπως ἐντελῶς προσφάτως:

• Κάποια ἀρτοσκευάσματα ἒχουν διατροφικότητα (ὂχι διατροφική αξία).
• Γνωστή ψυχολόγος μιλοῦσε προχθές σέ μεγάλο κανάλι γιά…ἀμφισβητοποίηση. Τέτοια λέξη δέν ὑπάρχει σέ κανένα λεξικό
• Βρέθηκε μία σορός πού φοράει στολή. Ἐννοοῦσε πτῶμα, ἐνῶ σορός σημαίνει φέρετρο. Φαίνεται ὃτι ὁ ὁμιλητής ὃταν γυρνάει στό σπίτι του κουρασμένος λέει στήν γυναίκα του: Εἶμαι σορός στήν κούραση.
• Γνωστή ἰατρική συνδικαλίστρια ἀνέφερα πρό ἡμερῶν στήν τηλεόραση ὃτι «ὑπῆρξαν συγκεκριμένες καί ἀκριβές πληροφορίες». Μήπως…πανάκριβες; Ὁ λαός λέει: Δέν πάω σ᾽αὐτό τό κατάστημα διότι πουλάει ἀκριβά. Ἀλλά λέει ἐπίσης: Πῆγα στό ραντεβού μου ἀκριβῶς. Ἡ γιατρίνα δέν τό ἢξερε;
• Ὑπάρχει προσβασιμότητα στήν Ἀκρόπολη, ἀνθρωπινότητα στήν συμπεριφορά (αὐτός ἦταν καθηγητής φιλοσοφίας), τό παιδί ἦταν ὑγιῆ.
• Ἀπό τούς πολύνεκρους σεισμούς στήν Τουρκία μαθαίνουμε ἀπό «ἂνκορμαν» μεγάλου καναλιοῦ ὃτι μερικά κτίρια ἒμεινα ἀρτιμελῆ, λές καί τά ντουβάρια εἶναι ζωντανοί ὀργανισμοί καί ἒχουν μέλη. Δέν ὑπάρχουν οἱ λέξεις ἂθικτα, ἀπρόσβλητα, ἀκέραια, ἀβλαβή καί τόσες ἂλλες κατάλληλες λέξεις πού μᾶς προσφέρει πλουσιοπάροχα ἡ ἑλληνική γλῶσσα. Ἐμεῖς πάσχουμε ἀπό λεξιπενία.

Καί γι᾽αὐτό τό δύσπεπτο γλωσσικό ἰδίωμα, γεμάτο σολοικισμούς, ἀσυνταξίες, λανθασμένους τονισμούς, ἀγγλικοῦρες κλπ. εὐθύνεται τό μονοτονικό, πού ἐπέβαλε παράνομα  καί ἀντισυνταγματικά τό πολιτικό σύστημα τῆς χώρας μας μέ τήν βοήθεια φιλολόγων, πού…μάλλον δέν ἀγαποῦσαν τά ἀρχαῖα ἑλληνικά.

Ο κύριος Κώστας Δούκας είναι δημοσιογράφος  (μέλος της ΕΣΗΕΑ) ερευνητής και συγγραφέας  (μέλος της Εταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνών) και ασχολείται επί 40ετία με την Ομηρική γραμματεία.

Έχει μεταφράσει ΙΛΙΑΔΑ και ΟΔΥΣΣΕΙΑ σε πεζό και, τελευταία, σε έμμετρο λόγο, μετά σχολίων, με την διάσωση του 80% των λέξεων του Ομήρου.