Ποδαρικό στήν…κακογλωσσιά!

Του Κώστα Δούκα

ΓΙΑΤΙ ΟΙ ΑΓΓΛΟΙ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΟΥΝ ΚΑΤΑ ΕΚΑΤΟΝΤΑΔΕΣ ΑΥΤΟΤΕΛΕΙΣ ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΛΕΞΕΙΣ, ΟΙ ΠΛΕΙΣΤΕΣ ΤΡΙΤΟΚΛΗΤΕΣ.

Μέ τό πού μπῆκε ὁ Νέος Χρόνος νεαρός ρεπόρτερ τῆς ΕΡΤ1 ἂρχισε τήν κακοποίηση τῆς ἑλληνικῆς γλώσσας. Ὃπως λέμε τό πρῶτο πλοῖο πού κατέπλευσε τό πρῶτο λεπτό τῆς Πτωτοχρονιᾶς στό λιμάνι τοῦ Πειραιᾶ. Εἶπε ἀπαντῶντας σέ ἐρώτημα τῆς «ἀνκοργούμαν» ἀναφερόμενος στή μητέρα που πέταξε τό μωρό της στόν Ἀλιάκμονα:

«Δέν ὑπῆρχε κάτι τό…ὑπολήψιμο (ἀντί ἐπιλήψιμο) στήν συμπεριφορά της».

Ἡ ἑλληνική γλῶσσα γεννᾶ λέξεις μέ τίς προθέσεις. Ἂλλο ἐπιλήψιμος (ἀξιόμεμπτος ὃπως καί στήν ἀρχαία Ἑλληνική), ἂλλο ἀπολήψιμος (τό ποσό πού μποροῦμε νά σηκώσουμε ἀπό τήν τράπεζα), ἂλλο προσλήψιμος (αὐτός πού μπορεῖ νά προσληφθεῖ) κλπ.

Οἱ ἑλληνικές λέξεις ἀπό ἀρχαιοτάτων χρόνων παρουσιάζουν ἓνα μεγάλο πλεονέκτημα. Δημιουργοῦν ἀπό τά σπάγχνα τους νέες λέξεις, πού διευκολύνουν τήν συνεννόηση καί κινητοποιοῦν τίς γλωσσογεννητικές ἱκανότητες τοῦ μυαλοῦ γιά τήν δημιουργία πολιτισμοῦ, τέχνης, φιλοσοφίας καί ἐπιστήμης, διά μέσου τῶν αἰώνων.

Οἱ παράγωγες λέξεις γεννῶνται μέ διαφόρους τρόπους καί πἀντοτε μέ τούς κανόνες τῆς γραμματικῆς καί τοῦ συντακτικοῦ. Γι᾽αὐτό ἡ ἐτυμολόγηση τῶν ἑλληνικῶν λέξεων θά ἒπρεπε νά διδάσκεται σάν πρωτεῦον μάθημα στά σχολεῖα, ὣστε οἱ Ἑλληνόπαιδες καί αὐριανοί πολίτες νά συνειδητοποιήσουν τήν ἀξία τῆς γλώσσας πού τούς ἒδωσαν οἱ προπάτορες, ἡ ὁποία γονιμοποίησε ὃλες τίς εὐρωπαϊκές γλῶσσες καί ἐξακολουθεῖ νά ἀποτελεῖ ἓνα ἀνεξάντλητο λατομεῖο ἀπό ὃπου ἡ κάθε εὐρωπαϊκή γλῶσσα, καί ἰδιαιτέρως ἡ παγκοσμίως ὁμιλουμένη ἀγγλική, παραλαμβάνει γλωσσικό ὑλικό κατά βούληση γιά νά ἐκφράσει καταστάσεις καί πράγματα, πού ἡ ἀγγλική γλῶσσα δέν μπορεῖ νά διατυπώσει.

Ἒτσι οἱ Ἂγγλοι γιά τήν κακή διατροφή χρησιμοποιοῦν ἀπό τήν λατινική (πρωτοξάδελφη τῆς ἑλληνικῆς) τήν λέξη malnoutrition. Ἀλλά ὃταν θέλουν νά προσδιορίσουν τήν παθολογία τοῦ ὀργανισμοῦ νά μήν ἀφομοιώνει σωστά τίς τροφές, χρησιμοποιοῦν αὐτουσία τήν ἑλληνική λέξη distrophy (δυστροφία).  Ἒχουν τήν λέξη transformation πού πῆραν ἀπό τήν λατινική (ἂν καί ἡ λέξη αὐτή εἶναι καθαρά ἑλληνική, ἀπό τήν μορφή, πού μέ ἀναγραμματισμό ἒγινε ἀπό τούς Λατίνους  φόρμα) γιά νά δηλώσουν τήν μεταβολή. Ὃταν ὃμως στήν βιολογίας θέλουν νά διατυπώσουν τήν μετεμβριακή ἀνάπτυξη τοῦ γυρίνου σέ βάτραχο, τοῦ μεταξισκώληκα σέ νύμφη ἢ τῆς χρυσαλίδας σέ πεταλούδα κλπ., τότε χρησιμοποιοῦν αὐτούσια τήν ἑλληνική λέξη metamorfosis.

Τό ἲδιο συμβαίνει καί μέ πολλές ἂλλες λέξεις, ὃπως substance  (ὑπόσταση) καί λένε hypostasis, supposition γιά τήν τοποθέτηση ὑποθέτου, ἀλλά γιά τόν διάλογο λένε hypothesis, transfer – metaphor, transposition –metathesis, composition – synthesis, conjanction – syzygy κλπ.

ΤΑ ΥΠΟΚΟΡΙΣΤΙΚΑ ΣΩΖΟΥΝ ΤΗΝ ΓΛΩΣΣΑ

Ἓνα κεφάλαιο τῆς γραμματικῆς μας ἀναφέρεται στά ὑποκοριστικά πού παράγονται ἀπό τά οὐσιαστικά ἢ τά ἐπίθετα, εἶναι κι αὐτά οὐσιαστικά, τά ὁποῖα παριστάνουν τήν μικρότητα τοῦ πρωτοτύπου, τήν θωπεία ἢ καί τήν καταφρόνηση. Οἱ σύγχρονοι Ἓλληνες γνωρίζουν ὡς ἐπί τό πλεῖστον τήν κατάληξη ὑποκοριστικοῦ –άκι: Παιδί-παιδάκι, παιχνίδι-παχνιδάκι, μηχανή-μηχανάκι, δρόμος-δρομάκι κλπ. Ὃμως τά ὑποκοριστικά τῆς ἑλληνικῆς γλώσσας ἒχουν πολλές καταλήξεις καί προσφέρουν ἓνα μεγάλο γλωσσικό πλοῦτο, ἀποτελῶντας τό ὂχημα γιά τήν διατύπωση χιλιάδων έκφραστικῶν λέξεων, πού ἐμπλουτίζουν τό λεξιλόγιό μας καί διεκολύνουν τήν ἀκρίβεια τῆς ἐκφράσεως.

Πολλές ὑποκοριστικές λέξεις ἒχουν κατάληξη –ιο: Νῆσος νησίο, φρέαρ φρεάτιο, σάρκα σαρκίο, ράβδος ραβδίο, κ.ἂ. Ὃμως ὑπάρχουν καί πολλά ὑποκοριστικά μέ τήν κατάληξη-ιδα: Δέσποινα δεσποινίδα, θύρα θυρίδα, νῆσος νησίδα, πίνακας πινακίδα, μέρος μερίδα κλπ.

Ἀλλά ὑπάρχουν καί ὑποκοριστικά πού λήγουν σέ –ιδιο: Τόμος τομίδιο, πίνακας πινακίδιο, χοῖρος χοιρίδιο, κράτος κρατίδιο, ξίφος ξιφίδιο κ.ἂ.

Ὑπάρχουν καί ὑποκοριστικά πού λήγουν σέ – ίδριο: Λόγος λογίδριο, ναός ναΐδριο, νέφος νεφίδριο κλπ. Ὃμως ὑπάρχει καί ἡ κατάλξη –ίσκος: Οἶκος οἰκίσκος, δρόμος δρομίσκος, ὀβελός ὀβελίσκος, βασιλιάςί, δικηγόρος δικηγορίσκος κ.ἂ.

Πολλά ὑποκοριστικά σημαίνουν τόν τόπο ὃπου δρᾶ τό πρωτότυπο καί λήγουν σέ –ίο: Φύλακας φυλάκιο, ἑστιάτορας ἑστιατόριο, κουρέας κουρεῖο, γραφέας γραφεῖο, βιβλιοπώλης βιβλιοπωλεῖο, ἰατρός ίατρεῖο, ὑπουργός ὑπουργεῖο, ἐπιπλοποιός ἐπιπλοποιεῖο, πράκτορας πρακτορεῖο κ.ἂ.

Ἂλλα ὑποκοριστικά λήγουν σέ –ώνας: Ἐλαία ἐλαιώνας, πεῦκο πευκῶνας ἂχυρο ἀχυρώνας. ὂρνιθα ὀρνιθώνας, στρατός στρατώνας κ.ἂ. Ἂλλα λήγουν σέ –ίος: Αἲγυπτος Αἰγύπτιος, Κόρινθος Κορίνθιος, Λάρισα Λαρίσιος κ.ἂ. Ἂλλα λήγουν σέ –νος: Ἀσία Ἀσιανός, Ἀφρική Ἀφρικανός, Ψαρά Ψαριανός, Ἀμερική Ἀμερικανός κλπ. Ἂλλα ὑποκοριστικά λἠγουν σέ –ιας: Κτῆμα κτηματίας, εἰσόδημα εἰσοδηματίας, ἒγκλημα ἐγκληματίας, αἲσθημα αἰσθηματίας, κίνημα κινηματίας, ταραχή ταραξίας καί πολλά ἂλλα.

Οἱ καταλήξεις τῶν ὑποκοριστικῶν παραγώγων λέξεων εἶναι πάρα πολλές. Θά ὁλοκληρώσουμε αὐτό τό κεφάλαιο τῆς ἀξίας τῆς ἑλληνικῆς γλώσσας μέ τήν κατάληξη –ία: Ἒρημος ἐρημία ἢ ἐρημιά, μωρός μωρία, φιλάνθρωπος φιλανθρωπία, εὐδαίμων εὐδαιμονία, κτηνώδης κτηνωδία καί πολλές ἂλλες.

Μετά ἀπό αὐτές τίς σύντομες ἐπισημάνσεις πού ἀναδεικνύουν τό μεγαλεῖο τῆς ἑλληνικῆς γλώσσας, ἀντιλαμβανόμαστε πόσο κακό κάνουν οἱ ὃσοι ἒχουν δημόσιο λόγο καί, μέ τήν βοήθεια τῆς τηλεοράσεως, μεταδίδουν διά μιᾶς στό πανελλήνιο δυστοπικές ἑλληνοφανεῖς λέξεις καί λανθασμένες ἐκφράσεις τοῦ τύπου:

• Ἀποφασιστικοποίηση.
• Τῶν ἐντοπισθέντων σορῶν (ἀντί ἐντοπισθεισῶν).
• Τό συνεπή κοινό (ἀντί συνεπές).
• Ἐξ αἰτἰας τοῦ γεγονός (ἀντί τοῦ γεγονότος).
• Ἓνα ἀπό τά κατατεθέν σήματα  (ἀντί κατατεθέντα).
• Ἒχουμε προβλήματα μείζων σημασίας (ἀντί μείζον).
• Εἶναι πολλά τά δέλεαρ (ἀντί δελέατα).

Ο κύριος Κώστας Δούκας είναι δημοσιογράφος  (μέλος της ΕΣΗΕΑ) ερευνητής και συγγραφέας  (μέλος της Εταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνών) και ασχολείται επί 40ετία με την Ομηρική γραμματεία.

Έχει μεταφράσει ΙΛΙΑΔΑ και ΟΔΥΣΣΕΙΑ σε πεζό και, τελευταία, σε έμμετρο λόγο, μετά σχολίων, με την διάσωση του 80% των λέξεων του Ομήρου.