1922: Με Ξιφολόγχη και Γραφίδα στο Μικρασιατικό Μέτωπο

Του Παντελή Στεφ. Αθανασιάδη

Η Ένωση Συντακτών Ημερησίων Εφημερίδων Αθηνών και το Μορφωτικό της Ίδρυμα,  τίμησε την επέτειο των 100 χρόνων από την Μικρασιατική Καταστροφή, με ένα βαρύτιμο τόμο με τον ευρηματικό τίτλο «Με ξιφολόγχη και γραφίδα στο Μικρασιατικό Μέτωπο».

Η παρουσίαση του τόμου έγινε στη βιβλιοθήκη της ΕΣΗΕΑ «Δημ. Πουρνάρας» παρουσία του Περιφερειάρχη Αττικής Γεώργιου Πατούλη και του Αντιπεριφερειάρχη Πολιτισμού και Αθλητισμού Χάρη Ρώμα, οι οποίοι στήριξαν έμπρακτα αυτή τη μνημειώδη έκδοση. Άλλοι χορηγοί της έκδοσης ήταν η ΔΕΗ, η OPTIMA BANK και η οικογένεια Δημητρίου Ι. Πουρνάρα. Συντονιστής της παρουσίασης ήταν το μέλος του ΔΣ του Μορφωτικού Ιδρύματος της ΕΣΗΕΑ Άρης Ραβανός.

Σημαντικό κεφάλαιο του πολύτιμου αυτού μνημείου αποτελούν οι χειρόγραφες εφημερίδες που εντοπίσθηκαν στη βιβλιοθήκη της ΕΣΗΕΑ (21 διαφορετικοί τίτλο) και καταλογογραφήθηκαν στο Αρχείο των Συλλογών. Πρόκειται για χειρόγραφες εφημερίδες  που γράφτηκαν από φαντάρους και κυκλοφόρησαν στο μέτωπο από τον Δεκέμβριο του 1921 έως τον Αύγουστο του 1922. Στις εφημερίδες αυτές διακρίνεται το έντονα σατιρικό και ευθυμογραφικό ύφος των μαχόμενων στρατιωτών, που προσπαθούσαν να διακωμωδήσουν τη σκληρή και ανιαρή καθημερινότητά τους. Ανάμεσα στις χειρόγραφες εφημερίδες των στρατιωτών του μετώπου υπήρχε και η επίσημη έκδοση του Στρατού με τίτλο «Ο Συνάδελφος» που διηύθυνε ο δημοσιογράφος και πρώην πρόεδρος της ΕΣΗΕΑ Ηλίας Βουτιερίδης.

Ο Δημήτρης Σκλαβενίτης διδάκτωρ Ιστορίας- Ερευνητής, που είχε την επιστημονική επιμέλεια της έκδοσης αυτού του τόμου σε εισαγωγικό του κείμενο με τίτλο «Με ξιφολόγχη και γραφίδα στο μικρασιατικό μέτωπο- Αρχειακές συλλογές της ΕΣΗΕΑ» σημειώνει:

«Η αξία των εφημερίδων των στρατιωτών της Μικράς Ασίας είναι σημαντική όχι μόνο λόγω του αδιαμφισβήτητου μουσειακού τους χαρακτήρα (κάποια λίγα αντίτυπα εντοπίστηκαν στο Ελληνικό Λογοτεχνικό Ιστορικό Αρχείο του Μορφωτικού Ιδρύματος της Εθνικής Τράπεζας και στην Εστία Νέας Σμύρνης) αλλά και της διεύρυνσης του ερευνητικού πεδίου, καθώς η έρευνα με κεντρικό άξονα τη ζωή – διαβίωση των στρατιωτών στα στρατόπεδα μπορεί  να δώσει νέες ερμηνείες για τη έκβαση και κατάληξη του πολέμου».

Οι τίτλοι αυτών των εφημερίδων είναι «Αραμπάς» (του Β’  Λόχου Τηλεγραφητών) «Η Αρβύλα» (Έβγαινε στην ΧΙΙ Μεραρχία) «Αυγή» (της VII Μεραρχίας) «Ο Εφήμερος» (Κυκλοφορούσε στα σανατόριο «Σωτηρία» όπου πιθανότατα νοσηλεύονταν στρατιώτες που είχαν προσβληθεί από φυματίωση στο μέτωπο) «Ηχώ Αχαλάρ» (Δακτυλογραφημένη με τα στοιχεία της ταυτότητάς της δυσανάγνωστα) «Ηχώ του Μετώπου» (Εφημερίδα του 14^ου Πεζικού Συντάγματος της  ΧΙΙ Μεραρχίας) «Καραβάνα» (Εκδόθηκε στην V Μεραρχία) «Καρακάξα» (Κυκλοφορούσε στο στρατηγείο της IV Μεραρχίας ως…σατυροπολιτικοθρησκευταντιπολιτοκυβερνητοικονομική εφημερίδα!) «Κεντρικόν Λεσχίδιον Δορυλαίου» (Σατιρική δακτυλογραφημένη που κυκλοφόρησε στο Δορύλαιο- Εσκή Σεχήρ) «Η Λόγχη» (Κυκλοφόρησε στο Β΄ Σώμα Στρατού) «Μανιβέλα» (Σατιρική χειρόγραφη εφημερίδα) «Η Νταλίκα» (Δακτυλογραφημένη σατιρική εφημερίδα που φαίνεται πως ανήκε σε μηχανοκίνητο τμήμα) «Η Πάνα» (Εφημερίδα με εύθυμο και φιλολογικό περιεχόμενο, που κυκλοφορούσε στο Δ΄ Στρατιωτικό Νοσοκομείο στη Σμύρνη) «Πυρ» (Σατιρική εφημερίδα του 43^ου Πεζικού Συντάγματος) «Το Σούσουρο» (Σατιρικό φύλλο του συνταγματάρχη Δημ. Καλιαγκάκη του 26^ου Πεζικού Συντάγματος) «Το Τσαρούχι» (Σατιρικό δακτυλογραφημένο φύλλο του 2/39 Τάγματος Ευζώνων) «Τσουκνίδα» (αυτοπροσδιορίζεται ως σατυροευθυμογραφική, αποτέλεσε όργανο των υγειονομικών αξιωματικών της ΙΙΙ Μεραρχίας) «Φερετζές» (Κυκλοφόρησε στο χώρο της ΙΧ Μεραρχίας) «Το Φορείον» (Εκδόθηκε από την Χ Μοίρα Τραυματιοφορέων) «Η Φούντα» (Σατιρική εφημερίδα, όργανο των υπαξιωματικών του 5/42 Συντάγματος  Ευζώνων, του Πλαστήρα, τη διηύθυνε ο δημοσιογράφος Θωμάς Μαλαβέτας).

Εφημερίδες του μετώπου – Η πολύτιμη συλλογή της ΕΣΗΕΑ

Ο τιμητικός συλλογικός τόμος που εξέδωσε η ΕΣΗΕΑ, χωρίζεται σε δύο τμήματα και εμπλουτίζεται με τα ακόλουθα κείμενα δημοσιογράφων, στο πρώτο τμήμα, που αναφέρεται στις εφημερίδες του μετώπου:

Έλλη Στάη: «Οι γυναίκες στη ζωή των στρατιωτών». Το άρθρο αυτό αναφέρεται στις επιστολές που έστελναν από το μέτωπο οι στρατιώτες, επισημαίνοντας ότι «οι επιστολές ήταν ένας τρόπος να ανακουφιστεί το απλήρωτο συναισθηματικό κενό: επιστολές από και προς τις αγαπημένες τους, αλλά και προς συλλόγους ή ενώσεις, που είχαν ως στόχο την ανύψωση του ηθικού των στρατιωτών του μετώπου, μια αποστολή την οποία επωμίζονταν κατά κύριο λόγο οι γυναίκες».

Σία Κοσιώνη: «Πάσχα και Χριστούγεννα στο στρατόπεδο». Περιγράφονται στις εφημερίδες του μετώπου οι δύσκολες συνθήκες, που επικρατούν και σατιρίζονται με ανάλογους στίχους, όπως για παράδειγμα στην εφημερίδα «Μανιβέλα»:

«Χριστός γεννάται σήμερον εν Βηθλεέμ τη πόλει

Και η κοιλιά αγάλλεται με ρέγγα και φασόλι

Χριστός γεννάται σήμερα εν Βηθλεέμ τη κώμη

Κι ο Γούναρης κι ο Μπαλτατζής τραβάνε για τη Ρώμη….».

Ιορδάνης Χασαπόπουλος: «Αποκριές και Ξεφαντώματα». Στο άρθρο επισημαίνεται ότι παρά το γεγονός ότι το 1922 ήταν δύσκολη χρονιά, από τις εφημερίδες φαίνεται πως «στην καθημερινότητά τους οι Έλληνες φαντάροι τηρούσαν τα έθιμα και τις γιορτές, όπως αποτυπώνεται στα φύλλα των εφημερίδων των στρατιωτών που έχουν διασωθεί και βρίσκονται στην ΕΣΗΕΑ».

Τάσος Τέλλογλου: «Γι΄αυτόν τον τόπο πολεμάμε;». Περιγράφονται  επισημάνσεις από τις εφημερίδες του μετώπου όταν ο στρατός διέβη την στέπα της Αλμυράς  Ερήμου και οι Έλληνες στρατιώτες αποκόμισαν την εντύπωση «ότι μάταια ζουν άνθρωποι σε αυτούς τους τόπους σε αντίθεση με την παλιά Ελλάδα». Το ερώτημα τέθηκε από τον συντάκτη της εφημερίδας του 14^ου Συντάγματος «Δι’ αυτούς λοιπόν τους τόπους πολεμάμε:».

Γιώργος Κιούσης: «Θέατρο και Καραγκιόζης». Με βάση περιγραφές των εφημερίδων του μετώπου, αναφέρονται αυτοσχέδιες θεατρικές παραστάσεις των φαντάρων, που ανέβαζαν ακόμα και σημαντικά θεατρικά έργα, όπως τη «Στέλλα Βιολάντη» του Γρηγορίου Ξενόπουλου. Έπαιξαν ερασιτέχνες ηθοποιοί με πρωταγωνιστή τον ανερχόμενο τότε ηθοποιό Άγγελο Μαυρόπουλο, 21 ετών. Η ψυχαγωγία του στρατεύματος περιλάμβανε και παραστάσεις Καραγκιόζη, ο οποίος όπως συνήθως σκόρπιζε άφθονο γέλιο.

Σπύρος Λάμπρου: «Σκίτσα και γελοιογραφίες»: Οι εφημερίδος του μετώπου είχαν και αρκετά σκίτσα, δημιουργήματα των φαντάρων. «Στα σκίτσα που σκαρώνουν οι στρατιώτες χλευάζουν τον Κεμάλ Ατατούρκ, αναζητούν τη γυναίκα και καταγράφουν τα κακώς κείμενα της καθημερινότητάς τους. Μαλώνουν τους ανωτέρους τους, που τους έστειλαν Σύνοψη για τις ημέρες του Πάσχα, αλλά τους ξέχασαν στο μέτωπο, και γράφουν “Φροντίζουν για την ψυχή μας”.

Χρήστος Βασιλόπουλος: «Ο πρόεδρος Ηλίας Βουτιερίδης στο Μέτωπο». Περιγράφεται η εφημερίδα «Ο Συνάδελφος» η οποία ήταν το επίσημο όργανο του Ελληνικού Στρατού στο μέτωπο της Μικράς Ασίας. Κυκλοφόρησε στις 18 Μαρτίου 1922. Διευθυντής της ήταν ο δημοσιογράφος και λογοτέχνης Ηλίας Βουτιερίδης, παραγωγικότατος και μάχιμος δημοσιογράφος, ο οποίος χρημάτισε δύο φορές πρόεδρος της Ένωσης Συντακτών των Αθηναϊκών Εφημερίδων το 1920 και το 1923.

Γιώργος Πετρόπουλος: «Η Φούντα: η εφημερίδα του Νικόλαου Πλαστήρα». Εφημερίδα των υπαξιωματικών του 5/42 Ευζωνικού Συντάγματος με ύλη σατιρική και αντιμιλιταριστική με πεζά και έμμετρα κείμενα και αρκετά σκίτσα που σάρκαζαν τη ζωή των ευζώνων αλλά και τις πολιτικές εξελίξεις κυρίως στη διεθνή τους διάσταση. Διευθυντής ο δημοσιογράφος Θωμάς Μαλαβέτας (χάθηκε στα Δεκεμβριανά του 1944, πιθανόν θύμα της ΟΠΛΑ) και βασικός συντάκτης ο κομμουνιστής Γ. Νίκολης. Η «Φούντα» ήταν νόμιμη εφημερίδα και έβγαινε με έξοδα του Συντάγματος.

Οι δημοσιογράφοι ως ήρωες και αναμορφωτές

Το δεύτερο μέρος του επετειακού τόμου της ΕΣΗΕΑ αναφέρεται προσωπικά σε δημοσιογράφους, που είχαν άμεση σχέση με τη Μικρασιατική Εκστρατεία.

Παντελής Αθανασιάδης: «Οι ήρωες- μέλη της ΕΣΗΕΑ στο μικρασιατικό μέτωπο. Δαμηλάτης, Λάκκας, Φαλτάιτς, Κτεναβέας».  Στο άρθρο αυτό περιγράφεται η θυσία τεσσάρων δημοσιογράφων που έχυσαν το αίμα τους στη Μικρά Ασία. Οι δημοσιογράφοι που έχασαν τη ζωή τους τότε ήταν δύο. Ο υπολοχαγός  Ιωάννης Δαμηλάτης και ο λοχαγός Αλέξανδρος Λάκκας. Και οι δύο ήταν επιστρατευμένοι έφεδροι αξιωματικοί. Μαχητής ο Δαμηλάτης από την εποχή των Βαλκανικών Πολέμων, είχε τραυματισθεί δύο φορές και είχε παρασημοφορηθεί. Η μάχη στην οποία έχασε τη ζωή του ο Δαμηλάτης, διεξήχθη  στα αφιλόξενα υψώματα του Ακ Μπουνάρ, στις 8 Ιουλίου 1921. Τον Δαμηλάτη έθαψαν εύζωνοι. Εκτός από τα θανάσιμα τουρκικά πυρά, τον έπληξαν και οι συνέπειες του Εθνικού Διχασμού, όπως θα διαβάσετε στον τόμο.

Αδικημένος  ως προς τη διατήρηση της μνήμης του χαρακτηρίζεται ο δημοσιογράφος Αλέξανδρο Λάκκα, από τα Θεοδώριανα Άρτας για τον οποίο δεν έχουν διασωθεί παρά μόνο ελάχιστες πληροφορίες.  Έπεσε μαχόμενος, σύμφωνα με το Ψηφιοποιημένο Αρχείο Πεσόντων της Διεύθυνσης Ιστορίας Στρατού, στις 18 Μαρτίου 1921 στο Τσαλ Νταγ.

Άλλοι δύο απεσταλμένοι αθηναϊκών εφημερίδων, έχυσαν το αίμα τους ευρισκόμενοι στην πρώτη γραμμή του ρεπορτάζ. Τραυματίσθηκαν από αεροπορική επιδρομή των Τούρκων στις μάχες του Σαγγάριου και ευτυχώς επέζησαν.

Ήταν δύο τολμηροί δημοσιογράφοι ο Κώστας Φαλτάιτς της εφημερίδας «Εμπρός» και ο Στράτος Κτεναβέας της εφημερίδας «Χρονικά» βρίσκονταν στην έδρα του Σώματος Στρατού κοντά στο Ιρνλάρ Κατραντζή και παρακολουθούσαν εκ του πλησίον την εξέλιξη της διεξαγόμενης μάχης.

Ένα αεροπλάνο των Τούρκων, που πετούσε στην περιοχή, πλησίασε προς το μέρος τους και άρχισε να ρίχνει βόμβες (τότε τις πετούσαν οι αεροπόροι με τα χέρια τους) εναντίον των καταυλισμών του στρατηγείου του Σώματος Στρατού. Μία βόμβα που έπεσε κοντά στους δύο απεσταλμένους και σε μερικούς αξιωματικούς και στρατιώτες, εξερράγη προκαλώντας τον τραυματισμό των δύο δημοσιογράφων, μερικών αξιωματικών και 20 στρατιωτών. Ο Φαλτάιτς τραυματίσθηκε στον καρπό του αριστερού χεριού του και ο Κτεναβέας στα μαλακά μόρια του δεξιού μηρού του διαμπερώς. Διακομίσθηκαν στο χειρουργείο εκστρατείας στην τοποθεσία Κούρτ Χαζίρ.

Όλοι έχυσαν το αίμα τους για την πατρίδα και την ενημέρωση.

Τάσος Κοντογιαννίδης: «Από τις αλησμόνητες πατρίδες στον ελλαδικό Τύπο». Ο αρθρογράφος εν είδει λημμάτων εγκυκλοπαίδειας αναφέρεται σε δημοσιογράφους- μέλη της ΕΣΗΕΑ με καταγωγή από τη Μικρά Ασία, την Κωνσταντινούπολη, τον Πόντο και την Ανατολική Θράκη, που εργάσθηκαν αρχικά στη γενέτειρά τους και σταδιοδρόμησαν μετά στην Αθήνα. Υπογραμμίζεται επίσης ότι παρά την δυσχερή οικονομική της κατάσταση προχώρησε στη δημιουργία ειδικού Ταμείου ενίσχυσης των προσφύγων συντακτών της Μικράς Ασίας.

Δημήτρης Κουμπιάς: «Η συμβολή των προσφύγων δημοσιογράφων». Ο συντάκτης του άρθρου αυτού επισημαίνει ότι οι πρόσφυγες πρόσφεραν ένα θαυμάσιο υλικό που ήταν απαραίτητο για την οργάνωση ενός συγχρονισμένου κράτους και μιας σύγχρονης κοινωνίας. Το 1922 τονίζει και ότι το 1832 είναι το έτος κατά το οποίο δημιουργήθηκε η νέα Ελλάδα. Στο νέο αίμα που ήλθε με τους πρόσφυγες , οφείλονται η επιβίωση, η οικονομική της ανάπτυξη και η προσαρμογή στις νέες ανάγκες που διαμορφώθηκαν μετά το έτος 1922 και τη λήξη του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Αυτές άλλωστε τις απόψεις υιοθέτησαν ο Ελευθέριος Βενιζέλος και ο ιστορικός Σπύρος Μαρκεζίνης. Και στην προσπάθεια αυτοί πρωταγωνίστησαν οι πρόσφυγες δημοσιογράφοι.

Κώστας Μητρόπουλος: «Ένας ήταν ο Φώκος». Μια περιγραφή του σημαντικού σκιτσογράφου για την πρώτη συνάντησή του με τον μεγάλο ομότεχνό του Φωκίωνα Δημητριάδη, Κωσταντινουπολίτη στην καταγωγή. Ο Μητρόπουλος σημειώνει ότι «ο Δημητριάδης ήταν στην εποχή του και από ορισμένη πλευρά και σήμερα ο καλύτερος πολιτικός γελοιογράφος στη χώρα μας. Κανείς άλλος ποτέ δεν σχεδίασε τόσο σωστά και σύγχρονα, τόσο χιουμοριστικά  με φινέτσα και διεισδυτικότητα τους πολιτικούς της εποχής του».

Δημήτρης Ζαννίδης: «Ο πολυπράγμων Νίκος Καστανάκης». Υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους Έλληνες γελοιογράφους. Ωστόσο ο Νίκος Καστανάκης δεν ασχολήθηκε μόνο με τη γελοιογραφία Είχε και πλείστα άλλα καλλιτεχνικά ενδιαφέροντα, τα οποία υλοποίησε επαγγελματικά και με επιτυχία. Υπήρξε και ζωγράφος και εικονογράφος βιβλίων και σχεδιαστής διαφημίσεων  και μακετίστας και σκηνογράφος και σκιτσογράφος και τινά άλλα . Γεννήθηκε και εργάσθηκε στην Κωνσταντινούπολη, αλλά με την ανταλλαγή των πληθυσμών ήρθε στην Ελλάδα.

Μαρία Παπαδή: «Γρηγόριος Ξενόπουλος, από το Φανάρι στο Ζάντε». Ο μεγάλος δραματουργός Γρηγόριος Ξενόπουλος γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη. Ο πατέρας του είχε ζακυνθινή καταγωγή. Έζησε τα παιδικά και εφηβικά του χρόνια στη Ζάκυνθο. Ο Ξενόπουλος υπήρξε από τα πρώτα μέλη της Ένωσης Συντακτών με αφετηρία της πορείας του στη δημοσιογραφία, την εφημερίδα «Καιροί» του Πέτρου Κανελλίδη. Αργότερα συνεργάσθηκε με όλες τις εφημερίδες της εποχής του. Πέθανε φτωχός και πικραμένος το 1951.

Γεώργιος Λεονταρίτης: «Απόστολος Μαγγανάρης- Η πολιτεία που μ’ έπλασε έγινε στάχτη». Ο Μαγγανάρης, γεννημένος στη Σμύρνη, άρχισε τη σταδιοδρομία του από τον τοπικό Τύπο, βρέθηκε ως ανταποκριτής στα βάθη της Ανατολίας με τον προελαύνοντα ελληνικό στρατό. Στην Αθήνα, όπου εγκαταστάθηκε από το  1924, επιδόθηκε σε πολυσχιδείς δραστηριότητες στο τομέα του Τύπου.  Έγραψε επίσης θέατρο και ποίηση. Έδειξε μεγάλες ικανότητες στην αναμόρφωση του Τύπου.

Νίτσα Λουλέ: «Η μαχήτρια Έλλη Παππά». Η οικογένεια της Έλλης Παππά ήρθαν διωγμένοι στην Ελλάδα το 1922 και εγκαταστάθηκαν αρχικά στην Κοκκινιά. Από την τελευταία τάξη του Γυμνασίου άρχισε να δουλεύει σε περιοδικά και λίγο αργότερα προσλήφθηκε στον «Ριζοσπάστη». Φοίτησε στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και πήρε πτυχίο στα Γαλλικά. Εντάχθηκε στο ΚΚΕ και συνδέθηκε με το Νίκο Μπελογιάννη, από τον οποίο απέκτησε ένα παιδί που το γέννησε το 1952 στη φυλακή. Η Έλλη Παππά πέρα από τη δημοσιογραφία είχε και πλούσιο συγγραφικό έργο. Ήταν αδελφή της Διδώς Σωτηρίου.

Παντελής Καψής: «Παντελής Καψής- Ένας αμετανόητος Μικρασιάτης». Πρόκειται για το παππού του συγγραφέα του άρθρου, ο οποίος ανήκε στη γενιά των λόγιων Ελλήνων  δημοσιογράφων της Σμύρνης, οι οποίοι ταυτίστηκαν με τους αγώνες του Ελληνισμού στις αρχές του 20^ου αιώνα. Το 1914 είχε απελαθεί από τους Τούρκους στη Μυτιλήνη και το 1916 πήγε στη Θεσσαλονίκη όπου πήρε μέρος στο κίνημα του Βενιζέλου και ήταν ο μόνος δημοσιογράφος που κάλυψε δημοσιογραφικά τη μάχη του Σκρα. Το 1919 επέστρεψε στη Σμύρνη και συνδέθηκε με τον Πλαστήρα. Η τελευταία δημοσιογραφική αποστολή του ήταν το 1940 στο αλβανικό μέτωπο, όταν πλησίαζε τα 60 χρόνια.

Λένα Νίτσου: «Ο Πόντος μέσα από τα μάτια του παππού μου Δημήτρη Ψαθά». Περιγράφεται η μυθιστορηματική ζωή του από την Τραπεζούντα του Πόντου όπου γεννήθηκε το 1907, στην Αθήνα όπου έφτασε το 1923 σε ηλικία 16 ετών με τη χήρα μητέρα του και τις τέσσερις αδερφές του. Ο Ψαθάς υπήρξε χαρισματικός συγγραφέας στη σάτιρα, μαχητικός στην πέννα του, κλασσικός συγγραφέας της ελληνικής κωμωδίας και ουσιαστικός διαμορφωτής του πολιτικού χρονογραφήματος.

Δημήτρης Γκιώνης: «Ο “απόβλητος“  κόσμος του Πέτρου Πικρού». Το πραγματικό του όνομα ήταν Ιωάννης Γεναρόπουλος, αλλά επέλεξε το φιλολογικό ψευδώνυμο Πέτρος Πικρός από θαυμασμό στον Ρώσο συγγραφέα Μαξίμ Γκόρκυ (γκόρκι στα ρωσικά σημαίνει πικρός). Γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη. Μεγάλωσε στην Ελβετία. Σπούδασε Ιατρική στο Παρίσι και Βιοχημεία στη Γερμανία. Τελικά δεν ακολούθησε επαγγέλματα σχετικά με τις σπουδές του. Από το 1920 ασχολήθηκε με τη δημοσιογραφία. Είχε πλούσιο συγγραφικό έργο. Εντάχθηκε στο ΚΚΕ, αλλά διαγράφηκε για συμπεριφορές εκτός κομματικής γραμμής.

«Ο Κωνσταντινουπολίτης Παύλος Παλαιολόγος». Περιλαμβάνει ένα κλασσικό κείμενο του Παύλου Παλαιολόγου, το οποίο δημοσιεύθηκε στα «Αθηναϊκά Νέα» στις 31 Αυγούστου 1932 και αφορά το κάψιμο της Σμύρνης από τα στρατεύματα του Νουρεντίν Πασά. Δημοσιεύονται επίσης μερικά άλλα υπέροχα χρονογραφήματά του.

Ο επετειακός αυτός τόμος που εξέδωσε το Μορφωτικό Ίδρυμα της ΕΣΗΕΑ, αποτελεί μια συλλογική εργασία, για την οποία εργάσθηκαν και πολλοί άλλοι πέραν των αναφερομένων συγγραφέων των κειμένων, υπό την καθοδήγηση της προέδρου της ΕΣΗΕΑ Μαρίας Αντωνιάδου. Είναι προσφορά τιμής στη μνήμη όσων έζησαν τα γεγονότα της Μικρασιατικής Εκστρατείας, που είχε αρχίσει με άριστους οιωνούς και κατέληξε σε μια ολέθρια εθνική καταστροφή.

Ας υπάρχει στις βιβλιοθήκες μας ως διαρκής παρακαταθήκη γνώσης και διδαγμάτων, για τις επερχόμενες γενεές. Για να μην ξεχνάμε ότι ανάμεσα στα χειροκροτήματα της απόβασης των ελληνικών στρατευμάτων στη Σμύρνη έως τα δάκρυα από την οδύνη της μεγάλης καταστροφής, μεσολάβησε ένας καταστρεπτικός εθνικός διχασμός, που έστρεψε εναντίον μας ακόμα και τους θεωρούμενους έως τότε συμμάχους μας, οι οποίοι ψυχρά και κυνικά, αναδιαμόρφωσαν με εχθρικό πνεύμα εναντίον μας τα γεωστρατηγικά τους συμφέροντα.

Υστερόγραφο: Το αξιοπερίεργο είναι ότι η πολύτιμη αυτή έκδοση, δεν προβλήθηκε από τον Τύπο, έντυπο και ηλεκτρονικό.